Turcomans dau Moton Blanc

Extension dau territòri dei Turcomans dau Moton Blanc a l'apogèu de sa poissança.

Lei Turcomans dau Moton Blanc ò Aq Qoyunlu^[1] es una confederacion tribala qu'existiguèt de 1378 a 1508 en Orient Mejan. Fasiá partida deis Estats que se formèron en Anatolia après la disparicion de l'Ilkhanat en 1336. En 1402, Tamburlan li donèt la region de Diyarbakir dins lo sud-èst anatolian. En 1467, lo Moton Blanc capitèt de destrurre la federacion rivala dei Turcomans dau Moton Negre e ocupèt la Mesopotamia Auta. Puei, en 1469, ocupèt Bagdad e s'avancèt vèrs Corasmia en ocupant la màger part de Pèrsia. Foguèt vencut entre 1502 e 1508 per lei Safavidas durant lo procès de formacion de l'Iran actuau.

L'istòria de la confederacion se devesís en dos periòdes principaus. Lo premier correspònd a l'epòca de Diyarbakir e es caracterizat per un mantenement dei tradicions e deis institucions turcas. Lo segond comença amb l'expansion territòriala vèrs l'èst. Es marcat per l'iranizacion de l'Estat illustrada per la fondacion d'una cort princiera brilhanta, organizada segon lo modèl persan, a Tabriz.

Istòria

Territòri dei Turcomans dau Moton Blanc vèrs 1435.

Lei tribüs dau Moton Blanc avián una origina comuna amb aquelei que formèron la confederacion dei Turcomans dau Moton Negre. Èran donc probablament eissidas de la confederacion deis Oghuzs, un pòble turc installat entre la mar Caspiana e la mar d'Aral entre lei sègles X e XII^[2]. Es a dire qu'èran probablament de tribüs turcas de lenga azèri^[3][4]. De poèmas epics, l’Oghuz Namé e lo Libre de Dede Korkut, depintan leis originas legendàrias de la confederacion. Pasmens, leis archius bizantins contènon mai d'un document establit per de foncionaris dau periòde que permèton d'aver una idèa reala de l'origina dau Moton Blanc. D'efiech, mòstran un empèri nomada « classic » dirigit per un elèit educat e ben integrat dins lo jòc diplomatic de la region. Present en Anatolia dempuei 1340, entreteniá de relacions bònas amb Constantinòble e plusors maridatges foguèron organizats entre caps dau Moton Blanc e princessas bizantinas^[5][6][7].

Lo Moton Blanc venguèt una poissança en Orient Mejan en 1402 quand Tamburlan li donèt la region de Diyarbakir au nòrd de l'Iraq actuau. Capitèt de'n gardar lo contraròtle, mai sei projèctes d'expansion foguèron blocats per lo Moton Negre fins a 1466-1467. D'efiech, a aqueu periòde, lo cap dau Moton Negre assaièt de conquistar Diyarbakir e foguèt tuat durant lei combats. Sei tropas subiguèron tanben de pèrdas importantas. Aquò permetèt a Uzun Hassan (1452-1478), lo sultan dau Moton Blanc, d'atacar e de destrurre la confederacion rivala en 1469^[8]. Après aqueu succès, contunièt sei conquistas amb l'annexion de Bagdad, de divèrsei territòris lòng dau Golf Persic, d'una partida de Pèrsia e de quauquei províncias de Corasmia. Transferiguèt tanben sa capitala a Tabriz.

En revènge, a l'oèst, lo Moton Blanc deguèt resistir a l'expansionisme otoman. Dins leis ans 1460, la confederacion formèt ansin una coalicion amb lei tribüs turcas anatolianas opausadas ais Otomans e amb la Republica de Venècia^[9]. Dins aquò, la coordenacion entre aqueleis entitats èra pas possibla e lei resultats foguèron febles. Pièger, en 1473, leis Otomans ganhèron la batalha d'Otlukbeli dins la region d'Erzincan còntra lo Moton Blanc^[10][11]. Aquò marquèt la fin de la politica d'expansion de la confederacion e Uzun Hassan consacrèt la fin de sa vida a de trabalhs legislatius, economics e fiscaus^[12]. Son successor, Yaqub (1478-1490) deguèt premier protegir Diyarbakir còntra una temptativa d'invasion dei Mamelocs d'Egipte en 1480. Puei, creèt una cort brilhanta coma l'illustran lei cronicas escrichas per lo saberut Idris-i Bidlisi († 1520)^[13] durant son rèine. Mai, a sa mòrt en 1490, sa succession entraïnèt de divisions e de guèrras civilas. Aquelei conflictes afebliguèron rapidament la confederacion. En julhet de 1501, lei Safavidas lei bateguèron durament a la batalha de Sharur. Aquò agravèt lo caòs intèrne e lo Moton Blanc foguèt definitivament vencut en 1508^[14].

Organizacion

L'islamizacion e l'iranizacion dau poder

Dins lo corrent de son istòria, lo Moton Blanc conoguèt un procès de renforçament de l'autoritat de sei sobeirans inspirat per lei modèls musulman e iranian. Au començament, seis institucions e sei lèis èran caracteristicas deis empèris nomadas e lo yassa, la lèi tradicionala de l'estèpa compilada per Genghis Khan, i teniá un ròtle centrau. De mai, lo poder afiermava sa legitimitat gràcias a sei liames amb leis Oghuzs.

Pasmens, lei conquistas realizadas a partir dau rèine d'Uzun Hassan menèron a un desvolopament de l'influéncia iraniana au sen de l'Estat. Plusors causas explican aquela transformacion que foguèt impulsada per Uzun Hassan eu meteis. Lo premier foguèt l'influéncia de l'administracion, largament laissada en plaça, dei províncias conquistadas en Pèrsia. Un autre factor foguèt la cort princiera de Tabriz que foguèt organizada sus lo modèl persan. Aquò entraïnèt una dissolucion progressiva dau yassa, procès ben avançat a la fin dau rèine de Yakub^[15]. A la fin dau Moton Blanc, lei caps principaus de l'administracion civila portavan donc de títols musulmans classics coma vizir e la correspondància diplomatica dau periòde mòstra que lo cap de la confederacion èra dich « sultan dei sultans iranians » ò « rèi dei rèis iranians »^[16], títols d'origina iraniana, per lei corts estrangieras^[17].

Au nivèu religiós, lei Turcomans dau Moton Blanc èran sunitas. Aquò èra una rompedura amb lo Moton Negre que sei sobeirans èran influenciats per lo shiisme. Foguèt tanben una causa de l'ostilitat entre lo Moton Blanc e lei Safavidas qu'èran de campions de l'islam shiita.

• 
  Representacion de la cort dau sultan Yaqub
• 
  Tamga dau Moton Blanc^[18]
• 
  Drapèu dau Moton Blanc (palais de Topkapi)
• 
  Moneda datant dau periòde anterior a l'expansion de la confederacion (1444-1454)
• 
  Moneda d'aur arabizanta batuda entre 1490 e 1493

L'armada dau Moton Blanc

Leis afaires militars èran gerits per una administracion dedicada onte lei Turcomans demorèron totjorn majoritaris^[19]. Durant la premiera partida de l'istòria de la confederacion, son armada sembla d'èsser fondada sus lo modèl classic dei nomadas de l'estèpa (arquiers de cavalariá, rets d'entresenha estendudas, logistica permetent la mobilitat dei tropas, etc.). Pasmens, après lei conquistas, lo Moton Blanc integrèt de tropas eissidas dei pòbles sedentaris presents sus son territòri. L'ensemble venguèt ansin eterogenèu amb la preséncia de Turcomans, d'Azèris, d'Iranians, de Curds e d'Arabis^[20]. Aquò compliquèt probablament lo comandament e la coordenacion dei tropas. Mai l'armada dau Moton Blanc gardèt de capacitats importantas fins a sa disparicion e aviá lei mejans de crear e d'entretenir de còrs expecializats permanents dedicats a l'artilhariá ò a l'engèni.

• 
  Representacion d'un combat entre l'armada dau Moton Negre e de tropas safavidas a la fin dau sègle XV
• 
  Casco portant lo nom dau sultan Yakub
• 
  Casco de l'elèit guerrier
• 
  Armadura complèta iraniana dau periòde 1450-1550 (tanben destinada a l'elèit militar)
• 
  Autrei pèças d'armadura destinadas a l'elèit

Cultura

Lei sobeirans dau Moton Blanc son reconeguts coma de protectors de la literatura persana dins mai d'un document, especialament après lo transferiment de la cort a Tabriz. Per exemple, de poètas coma Ahli Shirazi (vèrs 1454-1535), Kamal al-Din Sir Ali Banna'i Harawi (1453-1512) e Baba Fighani Shirazi († 1519), foguèron lòngtemps acuelhits dins la vila^[21]. De sobeirans dau Moton Blanc èran tanben de poètas reconeguts coma lo sultan Yakub. De teologians, coma Jalal al-Din Davani (1427-1502), e de pensaires sofis foguèron pereu protegits per la cort de Tabriz^[22]. Aquel interès per lo sofisme foguèt fòrt a partir dau rèine d'Uzun Hassan que construguèt au mens 400 edificis destinats ai sofis^[23].

• 
  Còpia d'un recuelh poetic realizada per lo sultan Yakub
• 
  Alcoran escrich a Shiraz vèrs 1480
• 
  Mausolèu destinat a un prince de la dinastia
• 
  Cort de la madrassa de Kasimiye (1445)
• 
  Intrada de la madrassa de Kasimiye
• 
  Fragment d'un ornament destinat a un santuari
• 
  Ornament eissit de la mosqueta d'Uzun Hassan

Annèxas

Liames intèrnes

• Empèris nomadas.
• Ilkhanat.
• Lista dei sobeirans dei Turcomans dau Moton Blanc.
• Safavidas.
• Tamburlan.
• Turcomans dau Moton Negre.

Bibliografia

• (fr) Sandra Aube (pref. Jean-Pierre Van Staëvel), La céramique dans l'architecture en Iran au XVIe siècle : Les arts qarâ quyûnlûs et âq quyûnlûs, París, Presses Université Paris-Sorbonne, coll. « Islam », 2017.
• (en) Franz Babinger (trad. Ralph Manheim), Mehmed the Conqueror & His Time, Princeton University Press, 1992.
• (fr) Clifford Edmund Bosworth (trad. Y. Thoraval), Les dynasties musulmanes, Arle, Éditions Actes Sud, coll. « Sinbad », 1996.
• (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Perrin, 2006.
• (fr) E. van Donzel, Bernard Lewis e Charles Pellat, Encyclopédie de l'Islam, t. I, París, G. P. Maisonneuve & Larose SA, 1978, pp. 320-321.
• (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, París, Payot, 1938.
• (en) Chad G. Lingwood, Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran, Brill, 2014, p. 111.
• (en) John E. Woods, The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire, University of Utah Press, 1999.

Nòtas e referéncias

1. En turc: Ak Koyunlu e en azerbaitjanés: Ağqoyunlu.
2. (en) C.E. Bosworth e R. Bulliet, The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, Columbia University Press, 1996, p. 275.
3. (en) Ève Feuillebois-Piérunek, « Modern Azeri Literature: Identity, Gender and Politics in the Poetry of Mo’juz. Bloomington, Indiana University, Ottoman and Modern Turkish Studies Publications, 2003, 244 p. », Abstracta Iranica, vol. 26,‎ 15 de mai 2005.
4. L'azèri èra utilizat per la literatura e dins la vida vidanta. Lo persan èra la lenga « oficiala » de la cort e de la poesia (Saïd Amir Arjomand, « Unity of the Persianate World under Turko-Mongolian Domination and Divergent Development of Imperial Autocracies in the Sixteenth Century », Journal of Persianate Studies, vol. 9, n° 1, 2016, p. 11 ; Aftandil Erkinov (trad. Scott Bean), « From Herat to Shiraz: the Unique Manuscript (876/1471) of 'Alī Shīr Nawā'ī's Poetry from Aq Qoyunlu Circle », Cahiers d'Asie centrale, vol. 24, 2015, pp. 47-79 ; Isabella Lazzarini, Communication and Conflict: Italian Diplomacy in the Early Renaissance, 1350-1520, Oxford University Press, 2015, p. 244).
5. (en) T. A. Sinclair, Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, volum I, Pindar Press, 1989, p. 111.
6. (en) Vladimir Minorsky, « The Aq-qoyunlu and Land Reforms (Turkmenica, 11) », Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 17, n° 3, 1955, p. 449.
7. (en) Robert MacHenry, The New Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica, 1993, p. 184.
8. (fr) E. van Donzel, Bernard Lewis e Charles Pellat, Encyclopédie de l'Islam, t. IV, París, G. P. Maisonneuve & Larose SA, 1978, pp. 607-611.
9. (en) William Bayne Fisher, Peter Jackson e Laurence Lockhart, The Cambridge history of Iran, Nòva York, Cambridge University Press, 1986, p. 377.
10. (fr) R. J. Overy, Atlas de l'histoire du monde, Sélection du Reader's Digest, 1999.
11. (en) Jonathan Eagles, Stephen the Great and Balkan Nationalism: Moldova and Eastern European History, I. B. Tauris, 2014, p. 46.
12. (en) Stephen Frederic Dale, « Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective », dins A. C. S. Peacock e Richard Piran McClary (dir.), Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections, Brill, 2020, p. 73.
13. (tr) Ahmet Uğur, İdris-i Bitlisi ve Şükri-i Bitlisi, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1991.
14. (tr) Ebu Bekr-i Tihrani (trad. Mürsel Öztü), Kitab-ı Diyarbekriyye, Ankara, Türk TarihK.uruınu, 2014.
15. (en) George Lane, « Turkoman confederations, the (Aqqoyunlu and Qaraqoyunlu) », dins N. Dalziel e J. M. MacKenzie (dir.), The Encyclopedia of Empire, 2016, pp. 1-5.
16. Es inspirat per lo títol de « rèi dei rèis » portats per certanei sobeirans aquemenidas.
17. (en) ʻAlī Muʾayyid S̲ābitī, Asnad va Namahha-yi Tarikhi (Historical documents and letters from early Islamic period towards the end of Shah Ismaʻil Safavi's reign.), Iranian culture & literature, Kitābkhānah-ʾi Ṭahūrī, 1967, pp. 193, 274, 315, 330, 332, 422 e 430.
18. (en) V. Minorsky, « A Soyūrghāl of Qāsim b. Jahāngir Aq-qoyunlu (903/1498) », Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. 9, n° 4, 1939, pp. 927-960.
19. Pasmens, de caps persans i foguèron pereu nomats.
20. (tr) I. Erdem, « Akkoyunlu Ordusunu Oluşturan İnsan Unsuru », Tarih Araştırmaları Dergisi, vol. 15, n° 26, març de 1991, pp. 85-92.
21. (en) Chad G. Lingwood, Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran, Brill, 2014, p. 111.
22. (en) Chad G. Lingwood, Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran, Brill, 2014, p. 87.
23. (en) Chad G. Lingwood, Politics, Poetry, and Sufism in Medieval Iran, Brill, 2014, p. 235.