Saturn (mitologia)

Saturn es un titan de la mitologia romana.

Anciana divinitat romana, presidís lo periòde que precedís lo solstici d'ivèrn, aqueste de las Saturnalas^[1]. Pendent lo rèste de l'annada, es un deus otiosus, un dieu en som, que l’estatua es ligada per de vetas que se’n desluira pas qu'al moment de las Saturnalas. Foguèt assimilat pels ancians al titan grèc Cronos.

Etimologia

L'etimologia de son nom es discutida. Se vesiá antan dins Saturn una divinitat agrària a causa de son atribut, lo volam (se li atribuissiá la proteccion de las semenadas), e s’interpretava son nom per la raiç « semenar ». Aquesta etimologia es uèi abandonada, e tanben son estatut de dieu agrari que seriá inactiu la majora partiada de l'annada^[2]. Jean Haudry prepausa d’utilizar una anciana etimologia que fa ressonar le nom de Saturn amb aquesta del dieu vedic Savitar amb una basa *sa(e)tori-no- significant « que se manifèsta dins lo vam ». Saturn seriá originalament coma Savitar un impulsador dels bens, aspècte que se trapa dins las festivitats e las dònas de las Saturnalas, d’aquí ven son ròtle de civilizator e de fondator^[3]. Es pas que de segond biais qu’aurait estat ligat a l'activita agricòla.

Culte

Las Saturnalas

Article detalhat: Saturnalas.

Macròbi conta diferentas tradicions romanas sus l'origina d’aqueste festenal: unes fan referéncia a la demorança de Saturn dins lo Laci avant la fondacion de Roma^[4]. Saturn capvirat se seriá refugiat en Itàlia, dins lo Laci, ont amassa los òmes feròces escapilhats pels monts e lor dona de leis. Son règne es un edat d'aur, sos pasibles subjèctes essent governats de bias suau amb equitat. Las Saturnalas contribuisson a celebrar la memòria d’aquesta edat astruca de l'exercici del poder.

Aqueste festenal que l'institucion ven del passat plan avant la fondacion de la vila, consistissiá subretot a representar l'egalitat que regnava de biais primitiu d’enter los òmes. Començavan lo 16 de decembre de cada annada: primièr duravan sonque un jorn, mas l'emperaire August ordonèt que se celebrarián pendent tres jorns e mai tard Caligula apondèt un quatren. Pendent lo festenal, se penjava la poténcia dels mèstres suls esclaus, e aquestes avián lo drech de parlar e d'agir en tota libertat. Tot respirava alara lo plaser e la jòia: los tribunals e las escòlas èran en vacanças; se podava pas començar una guèrra, o executar un criminal, ni exercir un autre art pas qu’aqueste de la cosina; se mandava de presents, e se donava de somptuoses repais. Totes los abitants de la vila arrestavan lors òbras: la populacion anava amassa al mont Aventin, coma per i prene l'aire del camp. Los esclaus podavan criticar las decas de lors mèstres, jogar contra eles, e aquestes los servissián a taula, sens comptar los plats.

Roïnas del temple de Saturn (uèit colomnas a la drecha extèma) en febrièr de 2010, amb tres colomas del temple de Vespasian e de Titus (esquèrra) e l'arc de Septim Sevèr (centre)

Per la recerca modèrna, las Saturnalas son una fèsta tipica del « crepuscul de l'an » coma la fèsta celtica de Samain^[5].

Lo jorn de Saturn es aqueste que se nomena dissate (Saturni dies)

Temples

A Roma, lo temple qu’aqueste dieu aviá sul penjal del Capitòli foguèt depositari del tresaur public, per la rason que, del temps de Saturn, es a dire pendent l'edat d'aur, se realizava pas cap de panatòri. Son estatua èra ligada amb de cadenas que se li leva al mes de decembre, epòca de las Saturnalas.

Saturn èra mai sovent presentat coma un vielh corb jol pes dels ans, tenent un volam a la man per marcar que presidís al temps. Sus fòrça de monuments, es presentat amb un vel, de segur que los temps son sorns e cobèts d'un vel impenetrable.

Mitologia e assimilacion a Cronos

A l’origina, Saturn interven pauc avant lo solstici d'ivèrn, moment ont los jorns atengan lor durada minim, ont « le cosmos entièr [...] es menaça », mas mentretant, moment de « regeneréncia del mond per aqueste retorn benefic a l'estat original ». Aquestes aspèctes de destruccion de l'òrdre actual permeton d'explicar las Saturnalas. Saturn es presentat coma un rei civilizator, inventor de las leis e de l'agricultura^[6].

D’ora, los Romans identifiquèron Saturn al grèc Cronos, que los mites foguèron adaptats a la literatura latina e a l'art roman. Subretot, lo ròtle de Cronos dins la genealogia dels dieus grècs foguèt transferida a Saturn. A partir de Livi Andronic (sègle III AbC), Jupitèr es designar coma lo filh de Saturn.

Saturn, la tèsta protegida per un mantèl d'ivèrn, tenent un volam dins la man drecha (fresca de l’ostal dels Dioscursa Pompèi, musèu arqueologic de Nàpols)

Amb son assimilacion a Cronos, Saturn pren los ligams de parentat d’aqueste. Es donc, dins la tradicion de l'epòca imperiala, lo filh cabdet de la Tèrra Gèa/Tellus/Vesta, e del Cèl Uran.

Es l'espós de Rèa/Cibèla/Ops. Es tanben lo paire de Jupitèr (Zèus en grèc), Pluton (Adès en grèc), Neptun (Poseidon en grèc), Junon (Èra en grèc), Vesta (Estia, en grèx), e Cerès (Demetèr en grèc).

Segon una tradicion evemerista transmisa per Ennius^[7] e utilizada mai tard per Boccace^[8], Saturn, filh cabdet d'Uran, lo Cèl, e de l'antica Tellus o Vesta^[9], la Tèrra, après aver capvirat son paire, obtenguèt de son fraire aïnat Titan la favor de regnar a sa plaça. Titan pasmens faguèt una condicion, es que Saturn faga perir tota sa posteritat, que la succession al tròn foguèt reservada als quita filhs de Titan. Saturn esposèt sa sorre Òps o Opis (equivalent latin de la Cretesa Rèa e de la frigiana Cibèla), qu’aguèt successivament cinc enfants. Savent qu'un jorn seriá el tanben capvirat del tròn per un de sos filhs e per téner la promesa facha a Titan, exigissiá de son esposa que lo liure los recents nascuts mascles (dins aquesta version, al contrari d’aquesta d’Esiòde, las filhas de Saturn avián pas res de crénher de lor paire). De fach, Òps presenta a son espós Junon e Glauca, nascudas la primièra en mèsme temps que Jupitèr, la segonda en mèsme temps que Pluton, que capitèt atal a salvar los dos, una autra engana li avent permés de d’amagar a Saturn la naissença de Neptun, que al contrari a sos dos fraires, avent pas agut de sorre bessona. Avent descobèrt l’engana, Titan emprisonèt Saturn e Òps, après que Jupitèr, vengut adult, declarèt la guèrra Titan e sos filhs, lon venquèt, liberèt sos parents e restabliguèt son paire sul tròn. Mas avent descobèrt que Saturn, pauc reconeissent, complotava contre el, Jupitèr acabèt per tractar aqueste darrièr coma Uran aviá estat autrescòps tractat pels sieus filhs, après que lo cacèt del cèl. Atal la dinastia de Saturn contunha al prejudici d’aquesta de Titan.

Segon una autra tradicion, per que se complisca pas la prediccion que seriá capvirat par un de sos enfants, Saturn devorèt cadun d'eles al naisser. Mas un jorn, son esposa Cibèla e sa maire Tellus capitèron a salvar Jupitèr en fasent engolir a Saturn una pèire envelopada dins de borrassas en plaça de son filh. Mai tard, aqueste capitèt a caçar son paire del poder e l'obliguèt a regurgitar sos fraires e sorres (Neptun, Pluton, Cerès, Junon e Vesta).

Sa vida après la divinitat

Segon los poètas latins (Ovidi, Fastes, Virgili, Eneïda) Cronos/Saturn, capvirat per son filh Zèus/Jupitèr, e vengut a la condicion de simple mortal, se refugiar en Itàlia, dins lo Laci, ont encontra lo dieu dels lindals, de las pòrtas e dels començaments, Janus. Amb el, torna inventar l'edat d'aur : l'egalitat de las condicions foguèt restablida; pas un òme es al servici d'un autre; pas degun possedava pas res d’esperse; totas causas èran comunas, coma se totes aguèron agut los mèsme eritatge. Èra per se remembrar aquesta edat astruca que se celebrava a Roma las Saturnalas.

Es dins lo Laci que Saturn engendrèt son filh mai jove Picus que se maridèt mai tard a Canens, la filha de Janus. Lors filhs Faunus succediguèt a Picus sul tròn del Laci après la metamorfòsi en pic vert per la maga Circèa e Faunus engendrèt a son torn Latinus, aujòl mitic dels reis latins per sa filha Lavinia, esposa d'Enèu^[10]. Puèi, gaireben totes los autors latins s'accordèron a atribuir a Saturn la paternitat del centaure Quiron per l'Oceanida Filira ^[11].

Es tanben lo paire dels dieus de l'Olimp avant la fin de sa divinitat.

Identificacions a d'autres dieus

La crudeltat potenciala de Saturn foguèt afortida per son identificacion amb Cronos, conegut per aver devorat los sieus enfants. Foguèt assimilat al dieu cartaginés Baal Ammon, a qui d’enfants foguèron sacrificats, e a Jave, que lo sabbat foguèt nomenat Saturni dies, « lo jorn de Saturn », dins un poèma de Tibullus, qu’escrivèt pendent lo règne d'August. L'identificacion amb Baal Ammon faguèt naissença mai tard al Saturn african, un culte que gausiguèt d'un grand vam fins al sègle IV.

Atal, los Cartagineses aurián ofèrt al dieu Baal Ammon dich Saturn l'African de sacrificis umans: sas victimas èran d’enfants recents nascuts. A aquestes sacrificis, segon la tradition patristica, lo jòc de las flaütas e dels timpanons o tambors fasián un tan grand bruch que los brams de l'enfant sacrificats podavan pas èsser entenduts (voir Molk). Es pasmens necessari de remembre que la question dels sacrificis umans a Cartage es pas gaire resolguda, a causa de la flaquesa dels indicis arqueologics e de la natura partisana de las fonts literàrias.

Nòtas e referéncias

1. Charles Guittard, « Recherches sur la nature de Saturne des origines à la réforme de 217 av. J.-C. », dans Raymond Bloch (éd.), Recherches sur les religions de l'Italie antique, 1976, p. 65.
2. Jean Haudry, La religion cosmique des Indo-Européens, Arché/Les Belles Lettres, Milano/Paris, 1987, p. 58 et suiv.
3. Charles Guittard, « L'étymologie varronienne de Saturne (Varr. LL 5, 64) », in Varron, grammaire antique et stylistique latine (Mélanges Jean Collart), Paris, Les Belles Lettres, 1978, p. 53-56.
4. Macrobe, Saturnales, livre VII.
5. Jean Haudry, La Religion cosmique des Indo-Européens, Milan et Paris, Archè / Les Belles lettres, « Études indo-européennes », 1987. ISBN: 2-251-35352-6, p. 58-68.
6. Dominique Briquel, Jupiter, Saturne et le Capitole. Essai de comparaison indo-européenne, Revue de l'histoire des religions, Année 1981. 198-2, pp. 131-162
7. Ennius, cité par Lactance, Institutions Divines, livre I, chap. 14.
8. Boccace, Généalogie des dieux païens.
9. Dans ce mythe tel que Lactance le rapporte et dont on peut lire la traduction en ligne sur le site des Itinera Electronica, Vesta, généralement considérée comme une fille de Saturne, est identifiée à la Terre et Cérès donnée comme une sœur de Titan, Saturne et Òps, alors qu'habituellement, elle est rangée parmi les Cronides. Glauca semble n'être connue que de Lactance et des auteurs par lui cités.
10. (Virgile, Énéide, VI ; Ovide, Les Métamorphoses)
11. (Ovide, ibid. ; pseudo-Hygin, Fables, Préface)

Vejatz tanben

Bibliografia

• Dominique Briquel, « Jupiter, Saturne et le Capitol. Essai de comparaison indo-européenne », Revue de l' histoire des religions, 198-2. 1981, pp. 131–162.
• Georges Dumézil, La Religion romaine archaïque, avec un appendice sur la religion des Étrusques , 1966, Payot.
• Marcel Leglay, Saturne africain. Histoire, éditions de Boccard, 1966.
• Charles Guittard, « Recherches sur la nature de Saturne des origines à la réforme de 217 av. J.-C. », dans Raymond Bloch (éd.), Recherches sur les religions de l'Italie antique, Genève-Paris, Droz, 1976, p. 43-71 (en ligne).

Articles connèxes

• Religion romana
• Edat d'aur
• Cronos, sa representacion grèga.
• Lua Saturni
• Narasimha
• Baal Ammon

Ligams extèrnes

• Unes 300 imatges de Saturne dins Warburg Institute Iconographic Database.