Nascut de paire d'origina corsega e de maire genoesa, Paul Valéry comencèt sos estudis a Seta amb los dominicans, puèi al collègi de Seta e al licèu de Montpelhièr. Comencèt en 1889 d'estudis de drech. Aquel meteis an, publiquèt sos primièrs vèrses dins la Revue maritime de Marseille. Sa poesia d'aquela epòca se plaça dins lo movement simbolista.
Nuèch de Gènoa
Dins la nuèch del 4 al 5 d'octobre de 1892, coneguèt a Gènoa çò que descriu coma una grava crisi existenciala. Ne sortís resolgut a repudiar las idolas de la literatura, de l'amor, de l'imprecision, per consacrar l'essencial de son existéncia a çò que nomena la vida de l'esperit. Ne testimònian los Quasèrns ont s'esfòrça de notar totas sas reflexions de bon matin. Aprèp que, apond en mena de galejada, avent consacrat aquelas oras a la vida de l'esperit, me senti lo drech d'èsser nèci lo rèsta de la jornada.
La poesia es exclusa d'aquel biais de sa vida? Non, perque de vertat, segon Valéry, tot poèma avent pas la precision exacta de la pròsa val pas res. Pel mai al subjècte d'aquela a la meteissa distància que Malherbe afirmant seriosament qu'un bon poèta es pas pus util a l'Estat qu'un bon jogaire de quilhas.
De tot biais, Paul Valéry indica mai d'un còp que considèra aquela nuèch passada a Gènoa coma sa vertadièra origina, lo començament de sa vida mentala.
En 1894, s'installèt a París, e comencèt de trabalhar coma redactor al Ministèri de la Guèrra, e se liguèt amb Paul Léautaud. Demorèt alunhat de l'escritura poetica per se consacrar a la coneissença del ieu e del monde. Dempuèi 1900 fins a 1922, secretari particular d'Édouard Lebey, administrator de l'agéncia Havas, se consacrava cada matin a las primièras oras a la redaccion de sos Quasèrns, jornal intellectual e psicologic qu'una granda partida foguèt publicada pas qu'aprèp sa mòrt.
En 1900, se maridèt amb Jeannie Gobillard, una primièra cosina de Julie Manet (tanben filha de Berthe Morisot e d'Eugène Manet, lo fraire d'Edouard Manet) que se maridèt lo meteis jorn amb Ernest Rouart. Lo doble maridatge foguèt celebrat a la glèisa de Saint-Honoré-d'Eylau, dins lo quartièr de Passy a París. Lo coble Valéry-Gobillard aguèt tres enfants e demorèt ligat al coble Rouart-Manet (qu'aguèt tres filhs), e las doas familhas partejavan lors vacanças dins l'ostal « Le Mesnil », comprada per Berthe Morisot e Eugène Manet sus las ribas de Sèina[1].
Paul Valéry segava los « mardis » de Stéphane Mallarmé, carrièra de Roma a París, a l'ostal del poèta que ne demorèt un fidèl discipòl.
La poesia
En 1917, jos l'influéncia de Gide entre autres, tornèt a la poesia amb La Jeune Parque, publicada per Gallimard. Escriguèt un poèma de 500 vèrses que i consacrèt quatre ans. En principi, auriá degut escriure - a la demanda de son editor Gallimard e de son amic André Gide - un prefaci poetic d'una trentena de linhas per acompanhar una novèla edicion de sos premièrs poèmas. Mas fin finala escriguèt çò qu'es consedrarà coma son cap d'òbra: lo monològ interior d'una jove femna en presa a un combat entre lo còs e l'esperit, escrit dins un formalisme digne de son mèstre Mallarmé.
Un autre grand poèma seguèt qualques ans mai tard: Le Cimetière marin (1920), puèi un recuèlh, Charmes (1922).
Aprèp la Primièra Guèrra Mondiala, Paul Valéry venguèt coma un « poèta oficial », plan fòrça celèbre — pas candid, se n'amusa — e fòrça onorat. En 1924, venguèt president del PEN club français, puèi foguèt elegit membre de l'Acadèmia francesa l'an seguent. Dins lo discors de recepcion que prononcièt lo 23 de junh de 1927, Paul Valéry faguèt l’elògi d'Anatole France, son davancièr, sens prononciar son nom un sol còp[2]. En efècte perdonava pas qu'Anatole France se foguèsse opausat a la publicacion dels poèmas de Mallarmé.
En 1932, venguèt conselhièr dels musèus nacionals; en 1933, foguèt nomenat administrator del Centre Universitari Mediterranèu de Niça; en 1936, foguèt nomenat president de la Comission de sintèsi de la cooperacion culturala per l'exposicion universala; en 1937, foguèt creada per el la cadièra de poetica al Collègi de França; en 1939, fin finala, venguèt president d'onor de la SACEM.
Son òbra vertadièra, dins lo meteis temps, contunhava totjorn dins l'escur. La prigondor de las reflexions que foguèt donada dins sas òbras exigentas (Introduccion al metòde de Leonardo da Vinci, La serada amb monsieur Teste), sas reflexions sus l'avenidor de la civilizacion (Regards sul monde actual) e sa viva curiositat intellectuala ne faguèt un interlocutor de Raymond Poincaré, Louis de Broglie, Henri Bergson e Albert Einstein.
Jos l'ocupacion alemanda, Paul Valéry, refusant de collaborar, prononcièt coma secretari de l'Acadèmia francesa l'elògi funèbre del josieu Henri Bergson. Aquò li faguèt pèrdre aquel pòste, coma aquel d’administrator del Centre Universitari de Niça. Moriguèt lo 20 de julhet de 1945, qualques setmanas aprèp la fin de la Segonda Guèrra Mondiala. Aprèp de funeralhas nacionalas comandada per Charles de Gaulle, es inumat à Seta, al cementèri marin qu'aviá celebrat dins son poèma.
Son òbra
Signatura.
Los ensags de Valéry mòstran sos inquietuds sus la perennitat de la civilizacion («Nosautres, civilizacions, sabèm ara que sèm mortalas»), l'avenidor dels « dreches de l'esperit », lo ròtle de la literatura dins la formacion, e la retroaccion del progrès sus l'Òme.
Sa seria « Variété » (I, II, III, IV, V) se compausa d'un autre tipe d'escriches: aqueles que li foguèron comandats e si non sens dobte, d'esperel, auriá jamai escrit. Pasmens es una analisi prigonda impressionanta se tròba dins la seria de corts ensags sus divèrses subjèctes d'actualitat del sègle XX publicada jol titre: Regards sur le monde actuel.
Sa correspondéncia amb André Gide foguèt publicada en 2009.
Lo rapòrt que Valéry a amb la filosofia es particular. Dins sos Quasèrns escriguèt : «Legissi mal e amb languiment los filosòfs, que son tròp longs e que lor lenga m'es antipatica.» (T1 p197) En efècte, se s'inspira liurament de Descartes d'una mena de son metòde de « pensar », es pasmens fòrça critic sul discors filosofic d'esperel. Per Valéry, lo filosòf es mai un sofista biaissut, manejaire de concèptes, qu'un artesan al servici del Saber coma lo scientific es.
Pasmens, son desir de comprendre lo monde dins sa generalitat e fins al procèssus de la pensada ela meteissa — caracteristica del filosòf — orienta fortament son trabalh, çò que se manifèsta en particular dins:
La Crise de l’esprit (Variété I) («Nosautres, civilizacions, sabèm ara que sèm mortalas»)
Petite Lettre sur les mythes (Variété II)
La Politique de l’esprit, Le bilan de l'intelligence (Variété III) («Dintram dins l'avenidor enrèire»)
Discours de réception à l’Académie française
Discours de l’histoire (Variété IV)
Discours aux chirurgiens, L’Homme et la coquille (Variété V)
Notre destin et les lettres (Regards sur le monde actuel)
e tot lo long de sos Quasèrns.
Bibliografia
Òbras
Introduction à la méthode de Léonard de Vinci (1895) (introduccion al metòde de Leonardo da Vinci)
La Soirée avec monsieur Teste (1896) (La serada amb monsieur Teste)
Essai d'une conquête méthodique (1897) (Ensag d'una conquesta metodica)
La Jeune Parque (1918) (La Jove Parca)
La Crise de l’esprit (1919) (La Crisi de l'esperit)
Le Cimetière marin (1920) (Lo Cementèri marin)
Album de vers anciens (1920) (Album de vèrses ancians)
Charmes (1922) (Embelinament)
Eupalinos ou l'Architecte (1923) (Eupalinòs o l'Arquitècte)
L'Âme et la danse (1923) (L'arma e la dança)
Variété I (1924) (Varietat I)
Propos sur l'intelligence (1925) (Convèrsa sus l'intelligéncia)
Monsieur Teste (1926)
Variété II (1930) (Varietat II)
Regards sur le monde actuel (1931) (Regards sul monde actual)
Amphion (1931)
Pièces sur l'art (1931) (Pèças sus l'art)
L'idée fixe ou Deux Hommes à la mer (1932) (L'idèa fixa)
Discours en l'honneur de Goethe (1932) (Discors en onor de Goethe)
Sémiramis (1934) (Semiramis)
Notion générale de l’art (1935) (Nocion generala de l'art)
.svg){kind=small}
