Granada er ein by i Andalucía, sør i Spania. Byen ligg ved foten av fjellrekkja Sierra Nevada, ved samløpet til fire elvar: Darro, Genil, Monachil og Beiro. Han er provinshovudstad i provinsen Granada. Granateple (spansk granada) er det heraldiske symbolet til Granada.
Byen har kring 240 000 innbyggjarar; kring 60 000 av desse er studentar. Universitetet i Granada vart grunnlagt i 1531 av kong Karl I av Spania, med røter i ein eldre maurisk madrassa, og er rekna som eit av dei mest presisjefylte universiteta i landet.
Satellittbilde av Granada som syner Sierra Nevada i aust og resten av Vega of Granada, med fleire kommunar som dannar det større byområdet rundt Granada, i vest.
Den fruktbare jorda i Vega er veleigna for jordbruk, og vert vatna av elver frå Sierra Nevada og andre mindre fjellkjeder. Alle utgjer nedslagsfeltet til Genilelva,[11] som renn gjennom bysentrum i ein aust-vest-retning. Monachil, som renn inn i Genil frå venstre, renn også gjennom byen og renn saman med Genil vest for det.
Klima
Granada har a middelhavsklima med varme somrar (Csa) som nærmer seg kaldt steppeklima (BSk). Somrane er varme og tørre med daglege gjennomsnittstemperaturar på 34 °C i den varmaste månaden (juli). Temperaturar på over 40 °C er ikkje uvanlege om sommaren. Vintrane er kjølige og fuktige, og det meste av nedbøren finn stad frå november til januar. Den kaldaste månaden er januar, med temperaturar om dagen rundt 13 °C som går ned til rundt 1 °C om natta. Frost er vanlege ettersom temperaturar ofte går under frysepunktet tidleg om morgonen. Snø er uvanleg, men opptrer nokre år. Vår og haust er ustadige, med milde til varme temperaturar. Tidleg på sommaren i 2017 opplevde byen to store heitebølgjer som slo gamle, langvarige varmerekordar med ei ny maksimumstemperatur for juni på 40,6 °C den 13. juni (den tidlegare rekorden var 40,0), som så vart slått tre gonger i løpet av fire dagar med 40,9 °C den 14. juni, 41,3 (15. juni) og til slutt 41,5 (17. juni). Rundt ein månad seinare kom ei ny bølgje med ekstreme temperaturar. Det vart sett ny varmerekord for juli med 45,7 den 12. og 45,3 °C den 13. juli, nesten 3 grader meir enn den føre rekorden for denne månaden.
Vêrdata for Granada (Granada Base Aérea, 687 moh.)
Byen har vore busett sidan starten på historisk tid. Det fanst ein keltiberisk busetnad her, som fekk kontakt med fønikarane, kartagenarane og dei gamle grekarane. På 400-talet fvt. oppretta grekarane ein koloni dei kalla Elibyrge eller Elybirge (gresk skrift Ἐλιβύργη) på staden. Under romersk styre dei siste hundreåra f.Kr., hadde namnet vorte Illiberis. Som Illiberis fekk byen prege sine eigne myntar. Vestgotarane opprettheldt byen som eit viktig senter for både kyrkja og borgarleg forvalting, og forsterka forsvarverket i byen. Byen låg òg under Austromarriket i 60 år.
Alhambra
Eit jødisk samfunn vart oppretta som ein forstad til byen og fekk namnet Gárnata eller Gárnata al-yahud («Granadaen til jødane»). Det var med hjelp av dette samfunnet at dei mauriske styrkane først tok byen i 711, sjølv om han ikkje var fullstendig sikra før i 713. Dei kalla byen det iberiske namnet Ilbira, medan den resterande kristne busetnaden kalla han Elvira og han vart hovudstad i ein provins i Cordoba-kalifatet. Borgarkrigar som øydela kalifatet tidleg på 1000-talet førte til at byen vart øydelagd i 1010. Under gjenoppbygginga vart forstaden Gárnata (arabisk skrift غرناطة) innlemma i byen og det moderne namnet kjem frå denne forstaden. Då Zirid-dynastiet tok over byen i 1013 vart Granada ein del av det sjølvstendige emiratetTaifaen Granada. Mot slutten av 1000-talet hadde byen spreidd seg over Darro og nådd staden der Alhambra ligg i dag.
Nasrideemiratet Granada
I 1228, då Almohad-prinsen Idris forlet Iberia for å ta over som leiar av Almohad, tok den ambisøse Ibn al-Ahmar over og oppretta det mest langvarige muslimske dynastiet på Den iberiske halvøya - nasridane. Då Reconquista kom i full sving etter erobringa av Cordoba i 1236, stilte nasridane seg på side med Ferdinand III av Castilla, og vart offisielt ein vasallstat i 1228. Staten vart offisielt «Emiratet Granada» i 1238.
Granada var verande ein vasall under Castilla i fleire tiår og gav dei høve til handel med den muslimske verda, særleg gullhandel frå områda like sør for Sahara. Nasridane gav òg Castilla soldatar, og leigesoldatar frå Nord-Afrika.
2. januar 1492 overgav den siste muslimske sultanen i Iberia, Muhammad XII, kjend som Boabdil for spanjolane, seg og gav frå seg Granada til Ferdinand og Isabella, Los Reyes Católicos («dei katolske monarkane»), etter å ha omleira byen.
Muhammed V (1354–1391), bygde kongepalasset i Alhambra
Muhammad XII av Granada, den siste i dynastiet, overgav seg i 1492. Han fekk styre over Alpujarras-fjella aust for Granada, men reiste til Tlemsen i Marokko.
Kapituleringa til Granada av F. Padilla: Muhammad XII føre Ferdinand og Isabella.
Erobringa av det muslimske Granada av styrkane til Ferdinand og Isabella er ei av dei viktigaste hendingane i historia til Granada. Fredsavtalen gjorde at dei muslimske innbyggjarane i byen skulle få halde fram å bu fritt i byen og få halde både trua og skikkane sine. Dei muslimske innbyggjarane vart kjende som mudéjar, eit omgrep som kan tolkast som 'underkasta' eller 'temja'. Dei jødiske innbyggjarane måtte etter planen konvertera til kristendommen eller eller forlata byen innan tre år,[16] men denne ordninga vart raskt erstatta av Alhambra-decketet frå 31. mars 1492, som tvinga alle jødar i Spania til å konvertera eller verta utviste innan fire månader.[17][18] Konverterte jødar vart kalla conversos. Nokre av dei heldt fram med å praktisera trua si i løyndom som såkalla kryptojødar eller marranoar.
I 1499 vart kardinal Francisco Jiménez de Cisneros frustrert av den første erkebiskopen i Granada Fernando de Talavera, som han meinte var for treg med å prøve å vende om muslimane. Han innførte derfor eit ein plan for å få døypt dei med tvang. Planen til Cisneros var eit brot på fredsavtalen og dette provoserte eit væpna opprør i Alpujarras, ein landleg region sørvest for byen. Som svar på opprøret, i 1501, oppheva den kastiljanske krona avtalen og kravde at muslimane i Granada anten skulle konvertere eller flytte ut. Mange valde å flytte til Nord-Afrika, særleg blant den muslimske eliten, men dei fleste muslimane i byen valde å vera verande og konverterte til kristendommen, sjølv om nokre av dei heldt fram å dyrke islam i løyndom. Dei katolske etterkomaranae av maurarane vart kalla moriscoar.
Byen avbilda på 1500-talet i Civitates orbis terrarum
I løpet av 1500-talet fekk Granda eit gradvis meir kristent og kastiljansk preg då folk frå andre delar av Den iberiske halvøya flytta hit..[19]
Då byen overgav seg i 1492 hadde han 50 000 innbyggjarar, nokre få av dei kristne som hovudsakleg var fangar. I 1561 (året den fyrste kongelege folketeljinga vart halden) husua byen 30 000 kristne tilflyttarar og rundt 15 000 moriscoar.[19]
Moskeane i byen vart omdanna kyrkjer.[a][21]
Frå 1520-talet av byrja ein byggja nye kyrkjer i staden for å konvertera moskear.[21] Nye bygg som katedralen og Chancilleríaen omdanna det urbane landskapet.
I 1531 skipa Karl I (V) Universitetet i Granada på staden der den tidlegare madrasaen bygd av Yusuf I hadde stått.[22]
I desember 1568, under ei tid med fornya forfølging av moriscoar, braut det ut eit opprør i Alpujarras kjent som det andre moriscoopprøret.[23] Sjølv om morisco-innvbyggjarane i byen hadde lite å gjera med opprøret, gav kong Filip II ordre om å utvisa den store fleirdelen av dei frå kongeriket Granada, med unntak for handverkarar og profesjonelle som vart rekna som essensielle for økonomien. Dei utviste folka vart busette spreidd i byar i heile Castilla. Den siste forvisinga av moriscoane frå Castilla og Aragon fann stad mellom 1609 og 1614.[23]
Seinare historie fram til i dag
Kart over Granada frå tidleg 1600-tal
På 1600-talet stagnerte innbyggjartalet i byen på rundt 55 000, trass i betydeleg innvandring[24] og ein folkeauke elles i landlege delar av Kongeriket Granada,[25] som var blitt sterkare avfolka gjennom utvisinga av moriscoane i det føre hundreåret. Den demografiske stagnasjonen i byen på 1600-talet og den jamne folkeveksten i riket elles likna den demografiske katastrofen ein såg i heile Castilla-riket i dette hundreåret.[26] Granada vart forbigått i tyding av andre byar som Sevilla og hovudstaden Madrid.[27]
Mellom 1810 og 1812 var Granada okkupert av styrkane til Napoleon under Den spanske sjølvstendekrigen.[27] Dei franske styrkane nytta Alhambra som festningsverk, og forårsaka betydeleg skade på bygningen. Då dei trekte seg ut frå byen prøvde dei å sprenga heile komplekset, og klarte øydelegga åtte tårn før den spanske soldaten José Garcia klarte å kopla frå dei gjenverande luntene og slik redda resten av bygget.[28] Den amerikanske forfattaren Washington Irving heldt til i Granada i 1830 og skreiv Tales of the Alhambra, noko som vekte noko internasjonal interesse for Sør-Spania og den muslimske arkitekturen der.[29]
På 1930-talet var spenningane som til slutt delte Spania i borgarkrig tydelege i Granada, med hyppige opptøyar og friksjon mellom grunneigarar og bønder. Då den spanske borgarkrigen braut ut i 1936, var Granada ein av byane som slutta seg til dei nasjonalistiske opprørarane.[30][31] Det var lokal motstand mot nasjonalistane, særleg frå arbeidarklassefolka i Albaicín, som vart slått ned med vald.[29] På 1950- og 1960-talet, under Franco-styret, var provinsen Granada eit av dei fattigaste områda i Spania.[29] I seinare tiår har turisme vorte ein viktig næringsveg i byen.[29]
Verdt å sjå
På 1200- og 1300-talet vart slotts- og borgområdet Alhambra bygd på Sabika-åsen, eit utspring frå Sierra Nevada med utsyn over Granada. Citadellet med hagar og bygningar er eit av dei best kjende døma på muslimsk arkitektur og eit av dei best bevarte palassa frå den historiske muslimske verda, i tillegg til å innehalda særmerkte døme på spansk renessansearkitektur.[32][3][33] Det er ein av dei fremste turistattraksjonane i Spania, og vart teke med på UNESCO si liste over verdsarv i 1984, saman med Generalife og gamlebyen Albaicín.[32]
Generalife-palasset
Generalife er ein landstad eller sommarpalass frå Nasridedynastiet som ligg like aust for Alhambra, i ein skråning over det. Han vart fyrst utvikla av Muhammad II og Muhammad III seint på 1200- og tidleg på 1300-talet.[34][35] Palasset omfattar fleire rektangelforma hagetun med dekorative paviljongar på kvar side. Det var opphavleg knytt til Alhambra av ein korridor med murar som gjekk gjennom dalen mellom dei. Palasset vart omforma og omdekorert av fleire seinare nasrideherskarar.[36] Det vart også mykje omforma av spanske kristne byggherrar seint på 1500-talet, som la til renessanseelement.[36]
Sørportalen til domkyrkja i Granada.
Domkyrkja i Granada er bygd over den store nasridemoskeen i sentrum av byen. Bygginga byrja under den spanske renessansen tidleg på 1500-talet, kort tid etter den katolske erobringa av Granada. Dei katolske monarkane tilsette Juan Gil de Hontañón og Enrique Egas for å gjennomføra arbeidet. Det vart bygt fleire storslåtte bygningar under Karl I/Karl V av Det tysk-romerske riket, så domkyrkja er samtidig med Palasset til Karl V, universitetsbygningen og Real Chancillería (høgsteretten).
Dei katolske monarkane Isabella og Ferdinand, dottera deira Johanna av Castilla og ektemamnnen hennar Filip I av Castilla er gravlagde i det rikt dekorerte kongelege kapellet i domkyrkja. Kapellet inneheld kunst frå flamske, italienske og spanske kunstnarar.[37]
↑Eit tidleg døme er Almoravidmoskeen (Masjid al-Murabitun), som vart gjort om til San José-kyrkja i 1494. Minareten vart omforma til klokketårn for kyrkja, som ein framleis kan sjå.[20]
↑M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, red. (2009). «Granada». The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN9780195309911.
↑Menor Toribio (1997). «Transformaciones recientes en la organización territorial de la Vega de Granada: del espacio agrario tradicional a la aglomeración urbana actual». Estudios Regionales (48): 190–191. ISSN0213-7585.
↑O'Callaghan, Joseph F. (2014). The Last Crusade in the West: Castile and the Conquest of Granada. University of Pennsylvania Press. s. 244. ISBN9780812245875.
Harvey, L.P. (1990). Islamic Spain, 1250 to 1500. University of Chigaco Press. ISBN0226319628.
Hourihane, Colum, red. (2012). «Granada». Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN978-0-19-539536-5. Henta 5. november 2014.
Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ISBN9781317870418.
López, Jesús Bermúdez (2011). The Alhambra and the Generalife: Official Guide. TF Editores. ISBN9788492441129.
.svg)
.svg)
_Greenhouses_of_Almer%C3%ADa,_Spain_(cropped).jpg)
.jpg)
_2017-01-04_Sierra_Nevada_y_Granada_desde_Sierra_Elvira_(33432961810)_(cropped).jpg)
