Antarktistraktaten

Emblemet til Antarktistraktaten

Eit samansett satelittbilete av Antarktis.

Antarktistraktaten og tilknytte avtalar, som i lag vert kalla Antarktistraktatsystemet eller ATS, regulerer internasjonale forhold med omsyn til Antarktis, det einaste kontinentet på jorda utan innfødde folkeslag. Avtalen dekkjer alle landområde og isbremmar sør for |60 °S. Traktaten, som trødde i kraft i 1961 og som i dag 50 nasjonar har skrive under på, definerer Antarktis som eit vitskapleg reservat med fridom til å utføre vitskaplege utforskingar samstundes som han forbyr all militær aktivitet på kontinentet. Traktaten var den første nedrustingskontrollavtalen som vart oppretta under den kalde krigen. Hovudkvarteret til sekretariatet for Antarktistraktaten har sidan september 2004 lege i Buenos Aires i Argentina.^[1]

Antarktistraktaten

Hovudavtalen vart opna for underskriving 1. desember 1959 og tredde offisielt i kraft 23. juni 1961.^[2] Dei originale underskrivarane var dei tolv landa som var aktive i Antarktis under Det internasjonale geofysiske året (IGY) 1957–58. Desse var Argentina, Australia, Belgia, Chile, Frankrike, Japan, New Zealand, Noreg, Sør-Afrika, Sovjetunionen, Storbritannia og USA. Desse landa hadde oppretta over 50 stasjonar i Antarktis for IGY. Avtalen var eit diplomatisk uttrykk for det operasjonelle og vitskaplege samarbeidet ein hadde fått til «på isen».

Paragrafar Antarktistraktaten

• Paragraf 1 – Området skal berre nyttast for fredlege føremål; militær aktivitet, som våpentesting, er ulovlege, men militært personell og utstyr kan nyttast for vitskapleg forsking eller andre fredlege føremål.
• Paragraf 2 – Fridom til vitskaplege utforskingar og samarbeid skal fortsetje.
• Paragraf 3 – Fri byte av informasjon og personell i samarbeid med Dei sameinte nasjonane og andre internasjonale byrå.
• Paragraf 4 – Avtalen anerkjenner, motstrid eller etablerer ikkje territoriale suvernitetskrav. Ingen nye krav kan heller stillast medan avtalen er i kraft.
• Paragraf 5 – Avtalen forbyr prøvesprengingar av kjernefysiske våpen eller tømming av radioaktivt avfall.
• Paragraf 6 – Avtalen gjeld for alle landområde og isbremmar sør for 60 grader 00 minuttar sør.
• Paragraf 7 – Observatørar for medlemslanda i avtalen har fri tilgjenge, inkludert frå lufta, til alle område og kan inspisere alle stasjonar, installasjonar og utstyr. Melding om alle aktivitetar og innføring av militært personell må gjevast på førehand.
• Paragraf 8 – Tillet domsmakt over observatørar og vitskapsfolk frå sine eigen statar.
• Paragraf 9 – Hyppige rådgjevande møter skal finne stad mellom medlemslanda.
• Paragraf 10 – Alle medlemslanda skal motverke aktivitetar frå andre land i Antarktis som ikkje er medlem av avtalen.
• Paragraf 11 – Alle tvistar skal avgjerast fredeleg av partane det gjeld, eller i siste instans av Den internasjonale domstolen.
• Paragrafs 12, 13, 14 – Omhandlar godkjenning, tolking og endring av traktaten mellom dei involverte nasjonane.

Hovudmålet til ATS er å sikre at interessene for alle menneske om at Antarktis til evig tid utelukkande skal nyttast til fredlege føremål og ikkje skal verte åstad for internasjonale usemjer.. Traktaten forbyr alle tiltak av militær natur, men ikkje nærvær av militært personell.

Andre avtalar

Å dumpe avfall langs kysten, slik som her ved den russiske Bellingshausen-basen er ikkje lenger lov i følgje Miljøvernsprotokollen

Denne framsida frå 1959 omhandla opninga av Wilkes postkontor i Australsk Antarktis.

Andre avtalar — kring 200 anbefalingar som ein har kome fram til og ratifisert på medlemsmøta — omfattar:

• Bevaringstiltak for flora og fauna (1964) (tredde i kraft i 1982)
• Konvensjonen om bevaring av antarktiske selartar (1972)
• Konvensjonen for bevaring av marine levande ressursar i Antarktis (1980)
• Konvensjonen for regulering av mineralressursar i Antarktis (1988) (signert 1988, ikkje tredd i kraft)
• Protokoll om miljøvern til Antarktistraktaten vart signert 4. oktober 1991 og tredde i kraft 14. januar 1998. Denne avtalen vernar om miljøet i Antarktis gjennom fem spesifikke punkt på marin forureining, plante- og dyreliv, vurdering av miljøverknader, avfallshandtering og verneområde. Han hindrar all aktivitet knytt til minerale ressursar, utanom for vitskaplege føremål. Eit sjette punkt, om ansvar i samband med miljøkriser, vart teken opp i 2005, men har ikkje tredd i kraft enno.

Møter

Antarktistraktaten sine årlege konsultasjonsmøte (ATCM) er eit internasjonalt forum for styre og administrasjon av regionen. Berre 28 av dei 49 deltakarlanda har rett til å delta i avgjersler ved desse møta, sjølv om dei 21 andre landa har lov å delta på møtet. Dei avgjersledeltakande landa er Rådgjevande partar og, i tillegg til dei 12 originale underskriftslanda, omfattar dette 16 land som har synt interessa si i Antarktis ved å utføre omfattande vitskapleg aktivitet der.^[3]

Medlemmar

██ underskriftsland, rådgjevande, krav på territorium ██ underskriftsland, rådgjevande, reservert rett til territorialkrav ██ underskriftsland, rådgjevande ██ underskriftsland, møtetrett ██ ikkje underskrive avtalen

Land[4]	Underskrive	Rådgjevande	Møterett
Argentina  Argentinsk Antarktis*	23. juni 1961
Australia (claim)	23. juni 1961
Austerrike			25. august 1987
Kviterussland			27. desember 2006
Belgia	26. juli 1960
Brasil		12. september 1983	16. mai 1975
Bulgaria		25. mai 1998	11. september 1978
Canada			4. mai 1988
Chile  Chilensk Antarktis*	23. juni 1961
Folkerepublikken Kina		7. oktober 1985	8. juni 1983
Colombia			31. januar 1989
Cuba			16. august 1984
Tsjekkia (som  Tsjekkoslovakia)			14. juni 1982
Danmark			20. mai 1965
Ecuador		19. november 1990	15. september 1987
Estland			17. mai 2001
Finland		9. oktober 1989	15. mai 1984
Frankrike (krav)	16. september 1960}}
Tyskland (krav) (avstått sidan 1945)  Aust-Tyskland		3. mars 1981 5. oktober 1987	5. februar 1979 19. november 1974
Hellas			8. januar 1987
Guatemala			31. juli 1991
Ungarn			27. januar 1984
India		12. september 1983	19. august 1983
Italia		5. oktober 1987	18. mars 1981
Japan	4. august 1960
Malaysia			31. oktober 2011
Monaco			30. mai 2008
Nederland		19. novemeber 1990	30. mars 1967
New Zealand (krav)	1. november 1960
Nord-Korea			21. januar 1987
Noreg (krav)	24. august 1960
Pakistan			1. mars 2012
Portugal			29. januar 2010
Peru		9. oktober 1989	10. april 1981
Polen		29. januar 1977	23. juni 1961
Portugal			29. januar 2010
Romania			15. september 1971
Russland (som  Sovjetunionen)**	21. juni 1960
Slovakia (som  Tsjekkoslovakia)			14. juni 1962
Sør-Afrika[5]	21. juni 1960
Sør-Korea		9. oktober 1989	28. november 1986
Spania		21. september 1988	31. mars 1982
Sverige		21. september 1988	24. mars 1984
Sveits			15. november 1990
Tyrkia			25. januar 1996
Ukraina		27. mai 2004	28. oktober 1992
Storbritannia  Britisk Antarktis*	31. mai 1960
USA**	18. august 1960
Uruguay		7. oktober 1985	11. januar 1980
Venezuela			24. mai 1999

* Krav overlappar.

** Reservert rett til å krevje område.

I 2012 er det 50 medlemsland der 28 har rådgjevande makt og 22 møterett. Av dei rådgjevande medlemslanda med stemmerett omfattar dette dei sju landa som har gjort krav på Antarktis som eit nasjonalt territorium. Dei 22 andre nasjonane har ikkje anerkjent krava til dei andre, og heller ikkje erklært at dei har tatt ei stilling til det.

Sjå òg

• Antarctic and Southern Ocean Coalition (ASOC)
• Arktisk Råd

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Antarctic Treaty System» frå Wikipedia på engelsk, den 12. oktober 2012.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:

1. ATS.aq, arkivert frå originalen 15. mai 2019, henta 12. oktober 2012 
2. «Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed.». Polar Conservation Organisation. December 28, 2005. Arkivert frå originalen 8. mars 2011. Henta 12. oktober 2012. 
3. Antarktistraktaten sitt sekretariat
4. «Secretariat of the Antarktistraktaten: Parties». Arkivert frå originalen 22. april 2009. Henta 12. oktober 2012. 
5. «Antarktistraktaten (ATS)». Department of International Relations and Cooperation. Henta 5. oktober 2010. 

Bakgrunnsstoff

Originaltekst av Antarktistraktaten ved Wikisource.

• Antarktistraktaten sitt sekretariat
• Den fulle teksten i Antarktistraktaten
• National Science Foundation – Office of Polar Programs
• Liste over alle møta til Antarktistraktaten Arkivert 2010-03-26 ved Wayback Machine.