Vrouwen met vlektyfus liggen dicht op elkaar in een barak. Bevrijding van het Duitse concentratiekamp Bergen-Belsen, 1945Een overledene van Bergen-Belsen met vlektyfus wordt onderzocht door Amerikanen, 1945Huiduitslag bij een man door epidemische tyfus, 1914.
Vlektyfus wordt ook wel eenvoudig tyfus genoemd, hoewel er ook andere ziekten met tyfus worden aangeduid. Er bestaan verschillende soorten vlektyfus, waaronder endemische vlektyfus en epidemische vlektyfus.
Endemische vlektyfus
De endemische vorm van vlektyfus, ook wel muriene tyfus genoemd, wordt veroorzaakt door een infectie met de bacteriën Rickettsia typhi en Rickettsia felis. Deze worden overgebracht door de beet en ontlasting van respectievelijk de rattenvlo en de kattenvlo. De incubatietijd is 1 tot 2 weken.[1] Endemische vlektyfus is niet besmettelijk en heeft minder duidelijke en minder ernstige symptomen dan de epidemische vorm. In de helft van de gevallen zijn de symptomen koorts, ernstige hoofdpijn, rillingen, spierpijn, misselijkheid en huiduitslag.[2] De rattenvlo wordt zelf niet ziek van de bacterie en blijft de bacteriën verspreiden. Behandeling kan met doxycycline.[3]
Besmetting en risicogroepen van endemische vlektyfus
Het reservoir voor de endemische vorm van vlektyfus is de rat. Deze ziekte is daarom een zoönose.[1] Mensen met endemische vlektyfus zijn niet besmettelijk voor anderen. Rond 2019 komt vlektyfus vooral voor in warme gebieden waar ratten voorkomen, zoals de kuststeden van tropische en gematigde luchtstreken. Reizigers naar en inwoners van die gebieden lopen het grootste risico.
Epidemische vlektyfus
De epidemische vorm van vlektyfus wordt veroorzaakt door besmetting met de bacterie Rickettsia prowazekii. Deze ziekte is zonder behandeling in 10% tot 60% van de gevallen dodelijk. De ziekte wordt door de ontlasting van kleerluizen overgebracht of door de beet van de luis. Besmetting kan bovendien optreden door krabben in open wondjes maar soms ook door inademing. De ziekte komt voor onder slechte hygiënische omstandigheden, zoals in overvolle ruimten tijdens oorlogen en hongersnoden. De kleerluis wordt zelf ziek van de bacterie en sterft binnen drie weken. De incubatietijd van epidemische vlektyfus is 1 week.[1]
Deze vorm van tyfus is besmettelijk tijdens koorts en waarschijnlijk nog tot 3 dagen nadat de koorts weg is. De symptomen van epidemische vlektyfus zijn hoge koorts, rillingen, spierpijn, hoofdpijn, huiduitslag (roze vlekken), misselijkheid en overgeven.[3] Ook kunnen er neurologische verschijnselen optreden, meningisme, delier en coma.[1] De behandeling bestaat uit het antibioticumdoxycycline (vroeger werden ook tetracycline en chlooramfenicol gebruikt). Wie vlektyfus heeft doorgemaakt, houdt de ziekteverwekker sluimerend bij zich en kan ook na jaren in stresssituaties of bij verminderde afweer de ziekte in mildere vorm weer krijgen.[2] Dit staat bekend als de ziekte van Brill-Zinsser.[1]
Besmetting en risicogroepen van epidemische vlektyfus
Het reservoir voor de epidemische vorm is de mens zelf. In onhygiënische omstandigheden wordt de bacterie R. prowazekii via kleerluizen op andere mensen overgebracht. De kleerluis heeft de neiging om zijn gastheer te verlaten als deze koorts heeft.[1] Patiënten die worden ontluisd zijn niet meer besmettelijk.
Rond 2019 komt vlektyfus het meest voor in vluchtelingenkampen waar goede voorzieningen schaars zijn. In het verleden kwam de ziekte voor bij soldaten in loopgraven, maar ook in de Duitse concentratiekampen. In Nederland en de aangrenzende buurlanden België en Duitsland komen kleerluizen en daarmee de ziekte het meest voor bij dak- en thuislozen.[1]
Andere rickettsioses
Andere rickettsioses, ziekten veroorzaakt door bacteriën uit het geslacht Rickettsia, zijn:
