Straatverlichting

Gaslamp in Polen

Straatverlichting oftewel openbare verlichting is te vinden langs de weg en op andere plaatsen in de openbare ruimte zoals in parken. In het donker is het van belang dat weggebruikers gevaarlijke verkeerssituaties ruim op tijd kunnen inschatten. Bovendien verhoogt goede straatverlichting het gevoel van sociale veiligheid.

Geschiedenis van de straatverlichting

Middeleeuwen

In Londen werd in 1417 door burgemeester Sir Henry Barton bepaald dat gedurende de wintermaanden 'lanthorns' moesten worden opgehangen. In 1505 voerde de stad Amsterdam de verplichting in om na negen uur ’s avonds op straat een lantaarntje mee te dragen. In 1544 werd op de Zeedijk de eerste vaste kaarslantaarn geplaatst. Deze kan worden gezien als de voorloper van de openbare straatverlichting, maar de straatverlichting zoals wij die nu kennen dateert van later datum.

Nieuwe Tijd

Als eerste stad begon Den Haag op 14 december 1570 met het aanbrengen van 33 straatlantaarns in de binnenstad. Dit aantal bleef decennialang gelijk. Amsterdam volgde bijna 100 jaar later in 1669 met het aanbrengen van straatverlichting, onder leiding van Jan van der Heyden. Deze had in 1663 een olielamp ontwikkeld waarvan het (gesloten) reservoir niet overliep door de warm wordende olie. Na een jaar waren daar al 1800 lantaarns geplaatst of opgehangen. Straatlantaarns waren in deze tijd gemaakt van eikenhout. In de achttiende eeuw werden straatlantaarns gemaakt van gietijzer. Al voor 1800 begon het gaslicht in Engeland aan een opgang, vooral in stedelijke en geïndustrialiseerde gebieden. Toch was lampolie nog steeds het meest gangbaar; in Nederland was toen raapolie populair.

Stadsgas

Aan het eind van de 18e eeuw werkten Jan Pieter Minckeleers, Philippe Lebon en William Murdoch onafhankelijk van elkaar aan een lamp die op gas kon branden. De eerste gebruikers van de nieuwe lichtbron waren de fabrieken in Engeland, waar de industriële revolutie in volle gang was. Door de verlichting konden de fabrieken meer uren draaien, zodat de grote investeringen sneller terugverdiend werden. De Londense straat Pall Mall was in 1807 de eerste straat met vaste gaslampen en in 1820 waren er in Londen al 40.000 straatlantaarns. In 1816 begon Baltimore als eerste Amerikaanse stad met de aanleg en in 1820 Parijs als eerste op het Europese vasteland.

In de loop van de 19e eeuw werd patentolie (gezuiverde raapolie) naast kaarsen de belangrijkste lichtbron in de Nederlanden, maar koning Willem I was sterk geïnteresseerd in de Engelse ontwikkelingen rond gaslicht. Hij kwam in contact met de predikant en uitvinder Bernardus Koning, die de opbrengst en zuiverheid van kolengas sterk verbeterd had door stoom over de gloeiende steenkool te voeren. Koning kreeg in 1817 de opdracht om niet alleen de technische en economische aspecten van gasverlichting te bestuderen, maar ook de bezwaren tegen al wat nieuw was. Bovendien moest hij een kostenraming opstellen voor straatverlichting met gas in enkele steden.[1]

Toch duurde het om uiteenlopende redenen tot omstreeks 1840 voor gaslantaarns in Nederland aan een opmars begonnen. Zo verspreidde het gas een onaangename geur, wat leidde tot zorgen over gezondheidseffecten. Ook was er gesteggel over distributievormen, bijvoorbeeld met vaten of met leidingen. Verder meende Willem I, tegen het advies van een regeringscommissie in, dat subsidie niet nodig was, wat initiatieven ontmoedigde. Het systeem van Bernardus Koning is voor semi-openbare verlichting alleen gebruikt om het Binnenhof te verlichten. Het gebouw[bron?] werd met steenkool verwarmd en het kolengas diende voor de veertien gaslampen, die in 1819 de olielampen vervingen. Ze bleven in gebruik tot de gemeente Den Haag in 1845 straatverlichting invoerde.

Lichtkooi van een gaslantaarn

In Nederland, waar de industrialisering achterliep, waren fabrieken, schouwburgen, hotels en cafés de eerste gebruikers van gaslicht. Openbare verlichting met gas kwam pas op gang toen de distributie met leidingen gangbaar werd. De opkomst van straatverlichting op gas was een stimulans voor de Nederlandse gasindustrie en na 1840 kregen sommige patentoliefabrieken het al moeilijk. Als de kosten van gasverlichting niet veel hoger waren, kozen gemeenten allicht daarvoor, omdat deze minder gevoelig was voor onderhoud en storingen. Dat vereiste wel de investering in een gasfabriek en in gasleidingen om het stadsgas bij de lantaarns te krijgen. De fabriek werd veelal door particulieren gebouwd. De gemeenten, die de concessies voor de gasfabrieken verleenden, kregen veelal korting, soms tot onder de kostprijs. In Rotterdam betaalde de gemeente 6 cent per kubieke meter, maar particulieren 12,5 tot 14 cent.[2] Tegenover de investeringen stond niet alleen de grotere betrouwbaarheid, maar ook de besparing op personeel: er hoefden geen olielantaarns meer gevuld te worden. Wel moesten de gaslampen nog altijd per stuk door een lantaarnopsteker aangestoken worden.

Met de komst van elektriciteit konden meerdere straatlantaarns tegelijk worden bediend; een revolutionaire ontwikkeling. Later gingen veel steden over op tijdschakelaars: per wijk gingen de lichten automatisch aan of uit. In 1881 was Godalming in Engeland de eerste Europese stad met elektrische straatverlichting. Op het continent volgden in 1882 Neurenberg[3] en in 1884 Timișoara in Oostenrijk-Hongarije (thans Roemenië). De eerste Nederlandse plaats met elektrische straatverlichting was in 1886 Nijmegen[4] en in België was dat in 1887 Borgerhout.[5] Ninove was de eerste Vlaamse stad die in 1890 integraal voor elektrische verlichting opteerde.[6]

1900 - 2000

Friso Kramer Paaltoparmatuur (1960)
Straatverlichting in Ystad 2021

Amsterdam liet in 1916 elektrische straatverlichting aanleggen door de in de stad woonachtige Belgische vluchtelingen als werkverschaffingsproject. Begin twintigste eeuw verving de gloeilamp de gaslamp en de minder efficiënte elektrische lampen. Na de Tweede Wereldoorlog werden straatlantaarns gemaakt van staal en aluminium. Rond 1960 werd er grootschalig lijnverlichting toegepast op Nederlandse autosnelwegen, met natriumlampen van het type SOX.

Na 2000

Sinds 2005 is led-verlichting voor de openbare ruimte bezig aan een opmars. In Ede werd toen een proef gestart met lantaarnpalen die voorzien zijn van leds als lichtbron. In 2016 was de gemeente Huizen de eerste gemeente in Nederland waar alle openbare verlichting door led-verlichting was vervangen. Led-verlichting biedt diverse voordelen ten opzichte van natriumlampen: de levensduur is met 50 000 uur langer, het energetisch rendement is hoger,[7] de kleurherkenning is beter en in veel gevallen is er geen sprake van strooilicht. Ook is led-licht de eerste straatverlichting die flexibel, afhankelijk van de omstandigheden, gedimd kan worden.[8]

Anno 2010 wordt straatverlichting vaak ingeschakeld op basis van daglicht: bij het invallen van de schemering of bij slecht zicht gaan de lichten aan en als er weer voldoende licht is worden de lampen gedoofd. Daarnaast is er dikwijls de mogelijkheid de verlichting te dimmen op bepaalde tijden (bijvoorbeeld midden in de nacht) om energie te besparen en om flora en fauna te ontzien.

Sommige openbare verlichting functioneert door overdag via een zonnepaneel energie op te slaan in een accu om die in de nacht weer te gebruiken. Ze is geheel onafhankelijk van het elektriciteitsnetwerk.

Energieverbruik

Volgens een rapport van het ECN uit 2000 is de straatverlichting in Nederland goed voor ongeveer 1,5%[9] van het totale energieverbruik. Maatregelen die worden gepropageerd voor energiebesparing bij straatverlichting:

  • Toepassen van gerichte verlichting met energiezuinige armaturen zoals led-verlichting.
  • Uitschakelen van verlichting op bepaalde plaatsen.
  • Nauwkeuriger schakelen, dus als het inderdaad donker wordt. Een besparing van enkele minuten per dag levert per jaar al een grote besparing op.

Milieu

Naast het energieverbruik en de daarmee gepaard gaande milieuverontreiniging veroorzaakt de grote hoeveelheid verlichting in de openbare ruimte en op snelwegen ook lichtvervuiling. Hierdoor ondervinden dieren en planten overlast. Ook is door de verstrooiing van licht van de lichtbronnen en verlichte oppervlakken naar de hemel in grote delen van de wereld de sterrenhemel niet meer in zijn oorspronkelijke glorie te zien. In 43% van Nederland en 51% van België kan men daardoor de Melkweg niet meer zien.[10] De nieuwste modellen van straatlampen voorkomen de verspreiding van het licht boven de armatuurhoogte, waardoor het lichtvervuilingsprobleem de komende jaren zou kunnen gaan afnemen. Sinds 2011 wordt de verlichting op de Belgische snelwegen 's nachts gedoofd. Enkel bij gevaarlijke meteorologische omstandigheden zal ze nog aangezet worden.

Het risico op een toename van lichtvervuiling is door de komst van led-verlichting niet geweken, juist omdat de lichtopbrengst veel hoger is bij gelijkblijvende verbruikskosten. Onderzoekers berekenen dat bij gebruik van wit licht (4000 kelvin of hoger) de lichtvervuiling nog met 2,5 keer kan toenemen door het extra aandeel blauw licht.[11]

Uitvoering

Straatverlichting met lagedruk natriumlampen (SOX) in Schiedam

Meestal wordt gebruikgemaakt van lantaarnpalen waarop armaturen gemonteerd zijn. De armaturen kunnen boven op de paal (een zogenoemde paaltopper) of aan een uithouder gemonteerd zijn. Paaltoppers zijn vaak lager (4 tot 6 meter) en worden in verkeersluwe woonwijken en parken gebruikt. Palen met uithouders worden gebruikt als een rijbaan verlicht moet worden.

Lichtmasten zijn vaak gemaakt van staal of aluminium. Stalen masten zijn sterker, de buigzame aluminium masten verkleinen de kans op letsel in geval van een aanrijding bij hogere snelheden, daarom plaatst men steeds meer aluminium masten. Ook heeft een lantaarnpaal vaak een of meer knikpunten, waar de paal opzettelijk zwakker is. Dit voorkomt dat de mast bij een aanrijding met grote kracht languit op de weg of het verkeer slaat. Het knikken van de paal neemt een deel van de botsingsenergie op.

Verlichtingsbronnen

Na de kaarsen, petroleumlampen en gaslampen kwamen gloeilampen als eerste elektrische lampen in gebruik. Later werd overgegaan op natriumlampen. Eerst de lagedruk-natriumlampen van het type SOX, later de hogedruk-natriumlampen van het type SON. Het voordeel van een type SON ten opzichte van SOX is dat de eerste een betere kleurweergave heeft. Het type SOX is echter de lamp met het beste rendement, op led-lampen na. Deze lampen zijn veel efficiënter dan gloeilampen, maar stralen een oranjekleurig licht uit, waardoor kleurherkenning minder goed mogelijk is. Daarom worden binnen de bebouwde kom vaak fluorescentielampen van het type PL of PLL gebruikt of metaalhalide lampen. Deze lampen stralen wit licht uit, waardoor kleurherkenning wel mogelijk is. Dit komt de sociale veiligheid ten goede.

In verband met de verbetering van de kleurherkenning werden de SOX-lampen bijna overal vervangen door SON-lampen als de armatuur aan het einde van de levensduur was. Ook zijn SON-lampen te combineren met een dim-installatie, die weliswaar minder flexibel werkt dan dimbare led-verlichting. Met de SOX-lamp is dimmen niet mogelijk, maar de specifieke lichtstroom, tot zo'n 200 lumen per watt (lm/W) is duidelijk hoger dan de 143 lm/W die met SON gehaald wordt.) Led-lampen zijn echter superieur aan beide typen.

Een type lamp dat vroeger ook veel in de straatverlichting gebruikt was is de hogedruk-kwiklamp (Philips HPL-N/HPL-4). Deze lampen hebben een spectrum waarbij de nadruk ligt op blauw. Daarom hebben voorwerpen die te zien zijn onder een hogedruk-kwiklamp ook vaak een blauwe waas. De kleurweergave van HPL-lampen ligt tussen de Ra50-Ra65. Hogedruk-kwiklampen zijn echter niet zo efficiënt als lagedruk-kwiklampen (tl-buizen). HPL-lampen hebben een specifieke lichtstroom van 40-54 lm/W. Tl-buizen hebben een specifieke lichtstroom van 100-110 lm/W (T5).

Philips biedt een lamptype aan, gebaseerd op de SON, die wel wit licht straalt. Deze lampen, van het type CDO en CDM, hebben een net zo grote lichtstroom als de SON-lamp. Het voordeel is de kleurweergave van Ra>80 voor CDO, en Ra>90 voor het type CDM. Ook de specifieke lichtstroom en dus de efficiëntie is vrijwel gelijk aan de efficiëntie van tl-verlichting.

Zie de categorie Straatverlichting van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Read other articles:

Рожер де Флор Имя при рождении нем. Rutger von Blum Дата рождения 1267[1][2] Место рождения Бриндизи, Королевство Сицилия, Арагонская корона Дата смерти 30 апреля 1305(1305-04-30)[3] Место смерти Эдирне, Фракия, Византия Звание Великий дука Сражения/войны Крестовые поход...

 

  لمعانٍ أخرى، طالع هيرويوكي ياماموتو (توضيح). هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (يوليو 2019) هيرويوكي ياماموتو (منافس ألعاب قوى) معلومات شخصية الميلاد 31 مايو 1966 (57 سنة)  كيتاكيوشو  الجنسية اليابا...

 

Illustration von 1870 Die antike Fabel Die Stadtmaus und die Landmaus (auch Die Stadt- und die Landmaus) von Äsop handelt von einer bescheidenen Landmaus, die ein zufriedenes Leben führt und ihre Freundin, die Stadtmaus, davon überzeugen will.[1] Inhalt Eine Landmaus lädt ihre Freundin, eine Stadtmaus, zu sich nach Hause ein und tischt der verwöhnten Stadtmaus Leckerbissen auf. Es gibt Erbsen, getrocknete Traubenkerne, Hafer und sogar seltenen Speck. Die Stadtmaus aber isst nur s...

Stasiun Ushida牛田駅Gerbang Utara Stasiun Ushida, November 2005Lokasi1-chōme-84 Ushida, Chiryū-shi, Aichi-ken 472-0003[1]JepangKoordinat34°59′57″N 137°03′40″E / 34.9992°N 137.061°E / 34.9992; 137.061Koordinat: 34°59′57″N 137°03′40″E / 34.9992°N 137.061°E / 34.9992; 137.061Pengelola MeitetsuJalur■ Jalur Meitetsu NagoyaLetak dari pangkal40.9 kilometer dari ToyohashiJumlah peron2 peron sampingInformasi lainSta...

 

Erzbistum Lipa Karte Erzbistum Lipa Basisdaten Staat Philippinen Diözesanbischof Gilbert Garcera (ernannt) Emeritierter Diözesanbischof Ramón Cabrera Argüelles Gründung 20. Juni 1972 Fläche 3166 km² Pfarreien 63 (2016 / AP 2017) Einwohner 2.982.704 (2016 / AP 2017) Katholiken 2.805.795 (2016 / AP 2017) Anteil 94,1 % Diözesanpriester 117 (2016 / AP 2017) Ordenspriester 117 (2016 / AP 2017) Katholiken je Priester 11.991 Ordensbrüder 281 (2016 / AP 2017) Ordensschwestern 313 (2016 ...

 

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Oktober 2016. Sebuah kettlebell 16 kilogram Kettlebell (bahasa Rusia: Griya) adalah perangkat latihan beban yang berbentuk seperti peluru meriam yang memiliki pegangan.[1] Latihan kettlebell pada mulanya dimulai di Russia, sebelum berkembang dan menjadi ...

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Oktober 2022. Natalie AchonwaAchonwa in 2019No. 11 – Indiana FeverPosisiPower forwardLigaWNBAInformasi pribadiLahir22 November 1992 (umur 31)Toronto, OntarioKebangsaanCanadianTinggi6 ft 3 in (1,91 m)Berat190 pon (86 kg)Informa...

 

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. Tàu tuần dương HMS Argonaut trong màu sơn ngụy trang thời chiến, tháng 11 năm 1943, ngay sau khi được sửa chữa tại Xưởng hải quân Philadelphia, Hoa Kỳ Khái quát lớp tàuTên g...

 

Governing body of association football in Kosovo Football Federation of KosovoUEFAFounded 1946; 77 years ago (1946) 20 August 1991; 32 years ago (1991-08-20) (current form) HeadquartersPristinaFIFA affiliation13 May 2016; 7 years ago (2016-05-13)UEFA affiliation3 May 2016; 7 years ago (2016-05-03)PresidentAgim AdemiVice-PresidentBakir BurriAgim DibraniPredrag JovićGeneral SecretaryMarkus Weidner (acting)Websitewww.ffk-ko...

Prime Minister of Iraq from 1958 to 1963 Al-Za'im (The Leader)Abd al-Karim Qasimعبد الكريم قاسمQasim in 1958Prime Minister of IraqIn office14 July 1958 – 8 February 1963PresidentMuhammad Najib ar-Ruba'iPreceded byAhmad Mukhtar BabanSucceeded byAhmed Hassan al-Bakr Personal detailsBorn(1914-11-21)21 November 1914[1]Baghdad, Ottoman EmpireDied9 February 1963(1963-02-09) (aged 48)Baghdad, IraqCause of deathExecution by firing squadNationalityIraqiPo...

 

Railway station in Toronto, Ontario, Canada KennedyDeparting northbound train and adjoining TTC stationGeneral informationLocation2467 Eglinton Avenue EastToronto, OntarioCanadaCoordinates43°43′57″N 79°15′45″W / 43.73250°N 79.26250°W / 43.73250; -79.26250Owned byMetrolinxPlatforms1 side platformTracks1Connections Kennedy (future)ConstructionParkingAt adjacent community centreBicycle facilitiesNoAccessibleYes (temporarily closed)Other informationStation code...

 

United States historic placeParamount TheatreU.S. Historic districtContributing property Show map of Monmouth County, New JerseyShow map of New JerseyShow map of the United StatesLocationOcean Avenue, Asbury Park, New JerseyCoordinates40°13′25″N 73°59′56″W / 40.22361°N 73.99889°W / 40.22361; -73.99889Part ofAsbury Park Convention Hall (ID79001512[1])Added to NRHPMarch 2, 1979 The Paramount Theatre in Asbury Park, New Jersey, Monmouth County, New Jer...

Painting by Raphael Not to be confused with Maria Advocata (Madonna del Rosario). Sistine MadonnaArtistRaphaelYearc. 1513–1514MediumOil on canvasDimensions265 cm × 196 cm (104 in × 77 in)LocationGemäldegalerie Alte Meister, Dresden The Sistine Madonna, also called the Madonna di San Sisto, is an oil painting by the Italian artist Raphael. The painting was commissioned in 1512 by Pope Julius II for the church of San Sisto, Piacenza, and probably e...

 

2008 book by Susan Stryker Transgender History Cover for Transgender History, first editionAuthorSusan StrykerSubjecthistory of transgender people in the United StatesPublisherSeal PressPublication date2008Media typePrint (paperback)Pages208ISBN9781580052245OCLC183914566Dewey Decimal306.768LC ClassHQ77.9 .S77 2008 Transgender History is a non-fiction book by professor Susan Stryker that provides a concise history of transgender people in the United States from the middle of the 19th...

 

Cet article est une ébauche concernant un homme politique roumain. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Doru Claudian FrunzulicăFonctionsDéputé européen8e législature du Parlement européenRoumanie (en)Union nationale pour le progrès de la RoumanieParti social-démocrate1er juillet 2014 - 1er juillet 2019Député2008-2012BiographieNaissance 8 juillet 1959 (64 ans)CaracalNationalité roumain...

Railway station in Ebina, Kanagawa Prefecture, Japan This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Sagamino Station – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2022) (Learn how and when to remove this template message) Sagamino Stationさがみ野Sagamino Station south exit, August 2007General informationLocationHigashi-Kashiwagaya 2-30-28, ...

 

Swedish actress (born 1942) Britt EklandEkland in 1972 by Allan WarrenBornBritt-Marie Eklund (1942-10-06) 6 October 1942 (age 81)Stockholm, SwedenNationalitySwedishOccupationsActressmodelsingerYears active1959–presentSpouses Peter Sellers ​ ​(m. 1964; div. 1968)​ Slim Jim Phantom ​ ​(m. 1984; div. 1992)​ Partners Lou Adler (1972–1974) Rod Stewart (1975–1977) Phil Lewis (1979–1981)...

 

Constituency of the National Assembly of France 2nd constituency of Haute-SavoieinlineConstituency of the National Assembly of FranceHaute-Savoie's 2nd Constituency shown within Haute-SavoieDeputyAntoine ArmandREDepartmentHaute-SavoieCantonsAlby-sur-Chéran, Annecy Centre, Annecy Nord-Est, Faverges, Seynod, ThônesRegistered voters94,953[1] Politics of France Political parties Elections Previous Next The 2nd constituency of the Haute-Savoie (French: Deuxième circonscription de la Hau...

Landkreditt Bank ASTypeSubsidiaryIndustryFinancial servicesFounded2002HeadquartersOslo, NorwayArea servedNorwayKey peopleOla Jordhøy (CEO)Operating income6 million kr (2006)Number of employees42 (2007)ParentLandkredittWebsitewww.landkredittbank.no Landkreditt Bank AS is a Norwegian commercial bank aimed explicitly at the agricultural sector. The bank only offers its products online, and has no branch offices. It is owned by one of 13 agricultural cooperatives in Norway, Landkreditt. Tot...

 

Season of television series Dancing with the StarsSeason 9Promotional posterHosted by Tom Bergeron Samantha Harris Judges Carrie Ann Inaba Len Goodman Bruno Tonioli Celebrity winnerDonny OsmondProfessional winnerKym Johnson Country of originUnited StatesNo. of episodes23ReleaseOriginal networkABCOriginal releaseSeptember 21 (2009-09-21) –November 24, 2009 (2009-11-24)Season chronology← PreviousSeason 8Next →Season 10 Season nine of Dancing with the Stars premie...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!