Philips Vingboons of Philiphus Vinckebooms (Amsterdam, ca. 1607 – begraven aldaar, 2 oktober1678)[1] was een Nederlandsearchitect die behoorde tot de school van Jacob van Campen, het Hollands classicisme. Vingboons was vooral actief in zijn geboortestad Amsterdam en waarschijnlijk een van de eerste architecten die van hun werk konden leven.
Philips Vingboons wordt wel de uitvinder van de Amsterdamse halsgevel genoemd. De oudste halsgevel van Amsterdam, Herengracht 168 uit 1638, is door hem ontworpen. Kloveniersburgwal 95 uit 1642 is een van de fraaist geproportioneerde stadspaleizen in classicistische stijl in Amsterdam. Philips Vingboons was op het hoogtepunt van de macht en rijkdom van Amsterdam, halverwege de 17e eeuw, de belangrijkste architect van Amsterdam; hij leidde ook de uitvoering. Vingboons ontwierp vooral woonhuizen omdat hij vanwege zijn katholieke geloof niet in aanmerking kwam voor opdrachten van de overheid.[2]
In 1648 en 1674 verschijnen boeken met ontwerptekeningen van Philips Vingboons ("Afbeeldsels"), waardoor we een goed beeld van het werk van deze voor Amsterdam zo belangrijke architect hebben. Zijn broer, Justus Vingboons, was ook architect, maar is veel minder bekend.
De zogenaamde Vingboonsgevel is in de periode van het Hollands Classicisme (1640-1665) op grote schaal nagebootst. Op eenvoudiger huizen verschijnt een pilaster-halsgevel, eenvoudig uitgevoerd in baksteen met enkele sobere ornamenten. Dit type wordt wel een Vingboons-imitatie genoemd.
Herengracht 168 (1638), de frontons boven de vensters zijn in de 18e eeuw, bij het vergroten van de ramen, verwijderd
Herengracht 364-370 (de Cromhouthuizen, 1660/62), de stoep van Herengracht 364 is opgeheven
Herengracht 386 (1663/65), de stoep is opgeheven (de ingang is naar de begane grond verplaatst)
Herengracht 412 (1664/67), de ingang is hier altijd op de begane grond geweest
Herengracht 450 (Huis Deutz, 1663), dak verhoogd en gewijzigd in 1922; de hier toegepaste stijl loopt vooruit op de zogenaamde strakke stijl van Adriaan Dortsman
Herengracht 466 (1669), verbouwd in 1858 (onder andere vensters veranderd), ingang opgeheven en verplaatst naar in stijl bijgetrokken hoekhuis in 1904
Keizersgracht 319 (1639), ingang met poortje in middentravee in de 18e eeuw gesloopt, ingang verplaatst naar rechtertravee
Kloveniersburgwal 95 (het Poppenhuis, 1642), let op de fraaie Korinthische orde naar Vignola; de ingang in de middentravee is in de 19e eeuw verdwenen
Oude Turfmarkt 129 en naastliggende, huurhuizen van het Sint Pietersgasthuis (1643/45), in de 19e eeuw in gebruik door De Nederlandsche Bank, nu het Allard Pierson Museum: de meeste van de negen huurhuizen zijn in de 19e eeuw gesloopt, maar drie huizen staan er nog, zoals Oude Turfmarkt 129, echter zonder topgevels
Oude Turfmarkt 145-147 (1641/43), de voorgevel van het rechterhuis is in de 19e eeuw vernieuwd.
Rokin 95 (1646), topgevel aan insnijdend dak verwijderd
Singel 282-286 (1639), het grote fronton boven het midden is verwijderd
Singel 460 (Neurenberg / Odeon, 1662), de stoep is opgeheven (de ingang is naar de begane grond verplaatst)
Singel 548 (1639/42), huis-Huydecoper. In 1943 getroffen door een neergestorte bommenwerper. Delen van de gevel liggen thans opgeslagen in depot.
Weteringdwarsstraat (o.a.), wevershuizen Noortsche Bos in de Weteringbuurt (1670/71), slechts een deel van de 211 gebouwde woningen bestaat nog, bijvoorbeeld 3e Weteringdwarsstraat 33 en Weteringstraat 19. Een nog bestaand origineel blok van vier wevershuizen dat de (achter)tuin deelt betreft 2e Weteringdwarsstraat 66 en 68 met 3e Weteringdwarsstraat 29 en 31.
Ook de gerestaureerde panden Nieuwe Looiersstraat 25-27 zijn wevershuizen van de hand van Vingboons, gebouwd in opdracht van het Burgerweeshuis.[3]Bad Bentheim
Buitenplaats Het Nijenhuis bij Diepenheim in Overijssel (1655), het middelste gedeelte is nog goed herkenbaar, in de 19e en 20e eeuw zijn op alle hoeken torens gebouwd
↑Vingboons woonde eerst op de Groenburgwal, toen de (Sint Antonies)Breestraat. Hij liet zijn kind dopen in een schuilkerk in de Kalverstraat, niet ver van de Munttoren, daar waar nu Vroom & Dreesmann gevestigd is. Vingboons woonde aan het einde van zijn leven op de Raamgracht in een pand dat hij in 1670 kocht.
De tekst op deze pagina of een eerdere versie daarvan is overgenomen van de website van het Bureau Monumentenzorg Amsterdam, bma.amsterdam.nl
Koen Ottenheym, Philips Vingboons (1607-1678), architect, Zutphen, 1989, ISBN 9060116267
Jacobine E. Huisken, Friso Lammertse, Het kunstbedrijf van de familie Vingboons. Schilders, architecten en kaartmakers in de gouden eeuw, Maarssen, 1989, ISBN 9061790735
Jacqueline Heijenbrok, Guido Steenmeijer, Een stadswandeling langs de huizen van Philips en Justus Vingboons, Den Haag/Amsterdam, 1989, ISBN 9061790778
Pieter van der Aa, De gronden, afbeeldingen en beschryvingen der aldervoornaamste en aldernieuwste gebouwen uyt alle die door Philippus Vingboons etc, 1715 (scan van titelpagina)
