Leerdam (uitspraakⓘ) is een stad en voormalige gemeente in de gemeenteVijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht (tot 1 januari 2019 in de provincie Zuid-Holland). Leerdam is met 19.593 inwoners op 1 januari 2023 de grootste plaats binnen de gemeente en het gemeentehuis is er gevestigd.
Gemeentelijke fusies
Op 1 januari 1986 werden de gemeentes Schoonrewoerd en Kedichem (met het dorp Oosterwijk) bij de gemeente Leerdam gevoegd.
Per 1 januari 2019 ging de gemeente Leerdam op in de nieuw gevormde gemeente Vijfheerenlanden, die deel ging uitmaken van de provincie Utrecht. Per 1 januari 2018 waren de ambtelijke organisaties van de drie gemeenten Leerdam, Vianen en Zederik al samengegaan.[2]
Geschiedenis
Leerdam komt voor het eerst ter sprake in 1143 en wordt vermeld als Ter Lede of Ter Leede. Het is op dat moment een heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaruit het geslacht Van Arkel ontsproot. De heren hebben het in hun bezit tot 1305 waarna het gebied in handen komt van de heren van Arkel. In 1382 verkrijgt Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel, Leerdam ontving een tweede keer stadsrechten in 1407 van Willem VI van Holland.
De rivier de Linge, omgeven door rietwallen en veel waterlelies, bepaalt mede de sfeer van het landschap. De stad ligt in het oostelijke gedeelte van de Vijfheerenlanden.
De historie van Leerdam kan worden gevonden in goed bewaarde historische gebouwen zoals de Grote Kerk, het Hofje van Mevrouw Van Aerden, de overgebleven en gedeeltelijk gerestaureerde stadsmuren van de Zuidwal en het Oude Raadhuis.
Aan de gracht aan de zuidkant van de stad stond ooit een kasteel, het Kasteel van Leerdam. Dit is compleet verwoest door de Spanjaarden in 1574 en nooit meer opnieuw opgebouwd. Niet lang daarna, kwam Maria van Oranje in Leerdam wonen. Zij bestuurde voor haar broer het graafschap. In 1770-1772 bouwde men hier het vrouwenhofje: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Dit is nu een museum.
Van de molens die de polders bemaalden, is de wipmolenTer Leede bewaard gebleven.
De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal en de grachten laten zien hoe versterkt de stad Leerdam was. Er waren 4 poorten in de stadsmuur. Deze poorten zijn echter in de 19e eeuw gesloopt.
In de Kerkstraat, tegenover het Hofje van Mevrouw van Aerden bevond zich het Schoonhuis of Drossaardshuis. Het enige wat er nu nog van over is, is het poortje met daarboven de tekst “Vriheyt en is om gheen gelt te coop”. Tegenwoordig is het de ingang van een winkel.
In de jaren 10 en 20 van de 21e eeuw werd Leerdam uitgebreid naar het westen met nieuwbouw.
Industrie
Vanaf de 18e eeuw werd het stadsleven sterk beïnvloed door de glasfabriek en de houtindustrie. De Glasfabriek Leerdam stond ook bekend als de Royal Leerdam. Glasblaasdemonstraties worden gegeven in de glasblazerij van het Nationaal Glasmuseum aan de Zuidwal te Leerdam.
De stad geniet verder bekendheid door Leerdammer kaas, die echter in het naburige Schoonrewoerd wordt geproduceerd.
Wandelroute: Tussen Leerdam en het Gelderse dorp Beek ligt het 98 kilometer lange Lingepad. Het Lingepad maakt deel uit van de Europese wandelroute E8.
Monumenten
In de voormalige gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:
Markt is op donderdagmorgen van 8:30 tot 12:30 uur in de binnenstad. Sinds 12 april 2012 is de weekmarkt verhuisd van het Dokter Reilinghplein naar de straten in de binnenstad, waaronder de Fonteinstraat, Kerkstraat en de Markthof.
Koopavond in het centrum van Leerdam is op vrijdagavond.
Wijken
De stad Leerdam is bestuurlijk ingedeeld in de volgende wijken en buurten:
Leerdam-Centrum
Centrum Noord
Centrum Zuid
Leerdam-Oost
Oranjebuurt-Noord
Oranjebuurt-Zuid
Varsseveld
Leerdam-Noord
Drossaardsbuurt
Florabuurt
Eiland
Ter Leede
Vogelbuurt
Leerdam-West
Raadsliedenbuurt
Staatsliedenbuurt
Bomenbuurt
Glasfabriek
Spartaveld
Achter de Pijp
Broekgraaf-Noord
Broekgraaf-Zuid
Bedrijventerrein Nieuw Schaik
Onderwijs
Leerdam telt tien basisscholen en twee scholen voor voortgezet onderwijs.
Basisscholen:
Basisschool De Hobbitstee.
Basisschool Floris Radewijnsz.
Basisschool Het Mozaiek.
CBS Koningin Wilhelmina.
Christelijke Basisschool Juliana.
Christelijke Basisschool Klim Op.
El Boukhari.
Johannes Calvijnschool.
Kindcentrum Het Kristal/Jenaplanschool De Wilgenhoek.
Hobbitstee
Voortgezet onderwijs:
De Joost (basis- en kaderberoeps)
Het Heerenlanden (mavo, havo, vwo en tweetalig vwo (tto))
Leerdam ligt aan de spoorlijn (Elst-) Geldermalsen - Dordrecht. Leerdam werd in 1883 aangesloten op deze spoorlijn. Tussen 2007 en 2018 wordt de lijn geëxploiteerd door Arriva en heeft de naam MerwedeLingelijn gekregen. Sinds 9 december 2018 verzorgt Qbuzz het treinvervoer op de MerwedeLingelijn als R-net, de trein rijdt elk halfuur richting Geldermalsen en Dordrecht. Leerdam heeft een spoorwegstation met een stationsgebouw uit 1881 (in gebruik als restaurant) en een door Cees Douma ontworpen stationsgebouw uit 1987 (met een ander restaurant/snackbar).