Associatie van ratelaar en harlekijn

Associatie van harlekijn en ratelaar
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Molinio-Arrhenatheretea; (klasse van matig voedselrijke graslanden)
Orde:	Molinietalia; (pijpenstrootje-orde)
Verbond:	Calthion palustris; (dotterbloem-verbond)
Associatie
	Rhinantho-Orchidetum; Bruin & Weeda, 1996

De associatie van harlekijn en ratelaar (Rhinantho-Orchidetum) is een associatie uit het dotterbloem-verbond (Calthion palustris). Het is een zeer bloemrijke plantengemeenschap specifiek voor natte zandgronden langs de Nederlandse en Belgische kust.

Naamgeving en codering

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r16Ab01
BWK-karteringscode: hc
Natura2000-habitattypecode: H2190
Corine biotope: 37.21 Atlantic and sub-Atlantic humid meadows
Eunis Habitat Types: E3.41 Atlantic and sub-Atlantic humid meadows

De wetenschappelijke naam Rhinantho-Orchidetum is afgeleid van de botanische namen van twee opvallende soorten voor de associatie, de grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius) en de harlekijn (Anacamptis morio, synoniem Orchis morio).

Fysiognomie

Vegetatie van de associatie van ratelaar en harlekijn zijn meestal soortenrijk en bloemrijk, laagblijvend en weinig productief. De kruidlaag omvat overwegend overblijvende kruiden, aangevuld met verschillende grassen en grasachtige planten. Plaatselijk kan riet de laagblijvende vegetatie doorbreken.

De boom- en struiklaag zijn afwezig. Een moslaag is aanwezig maar soortenarm.

Ecologie

Deze plantengemeenschap komt vooral voor op natte, zoete tot licht brakke zandgrond en zandige kleigrond, op een licht zure tot basische bodem. Het grondwaterpeil staat heel het jaar door hoog, maar is vrij stabiel. Overstromingen worden slecht verdragen, en ook stagnerend regenwater hebben een negatieve invloed.

Meestal gaat het over hooilanden en -weiden in inpolderingen, in voormalige kwelders en op oude zandopduikingen langs de kust.

Verspreiding

De associatie van ratelaar en harlekijn komt vooral in Nederland voor, vooral op de Waddeneilanden, in Zeeland en langs de Friese Zuiderzeekust. In de polder Waal en Burg op Texel is een uitgelezen voorbeeld van deze gemeenschap te vinden.

In Vlaanderen was in 2002 nog één recente locatie bekend van deze plantengemeenschap.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Deze associatie is een van de meer soortenrijke binnen het verbond. Ze omvat maar één kensoort, de orchideeënsoort harlekijn, maar deze komt praktisch in elke gemeenschap van deze associatie voor. Ook de brede orchis kan hier aangetroffen worden. Verder zijn een aantal kensoorten van de hoger niveaus als echte koekoeksbloem, grote ratelaar en moerasrolklaver prominent aanwezig, aangevuld met algemene graslandsoorten als scherpe boterbloem, smalle weegbree en veldzuring. Van de grassen en grasachtige planten worden gestreepte witbol, kamgras, gewoon reukgras en gewone veldbies meestal gevonden. Opvallend is het voorkomen van de zeldzame varen gewone addertong.

In de moslaag is gewoon haakmos praktisch overal aanwezig.

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kA	-	100%	harlekijn	Anacamptis morio
kV	-	> 50%	echte koekoeksbloem	Silene flos-cuculi
kV	-	> 40%	grote ratelaar	Rhinanthus angustifolius
kV	-	> 20%	moerasrolklaver	Lotus pedunculatus
kV	-	> 20%	brede orchis	Dactylorhiza majalis
kO	-	> 20%	kale jonker	Cirsium palustre
kO	-	> 10%	biezenknoppen	Juncus conglomeratus
kK	-	> 80%	gestreepte witbol	Holcus lanatus
kK	-	> 80%	veldzuring	Rumex acetosa
kK	-	> 80%	scherpe boterbloem	Ranunculus acris
kK	-	> 70%	rode klaver	Trifolium pratense
kK	-	> 60%	gewone hoornbloem	Cerastium fontanum
kK	-	> 50%	pinksterbloem	Cardamine pratensis
kK	-	> 30%	vogelwikke	Vicia cracca
kK	-	> 10%	gewone brunel	Prunella vulgaris
kK	-	> 10%	knoopkruid	Centaurea jacea
bg	-	> 90%	gewoon reukgras	Anthoxanthum odoratum
bg	-	> 90%	smalle weegbree	Plantago lanceolata
bg	-	> 80%	gewone veldbies	Luzula campestris
bg	-	> 70%	gewoon biggenkruid	Hypochaeris radicata
bg	-	> 50%	gewone paardenbloem	Taraxacum officinale
bg	-	> 50%	gewone addertong	Ophioglossum vulgatum
bg	-	> 50%	kleine ratelaar	Rhinanthus minor
bg	-	> 50%	gewoon riet	Phragmites australis
bg	-	> 40%	kamgras	Cynosurus cristatus

Moslaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking	Afbeelding
kK	-	> 80%	gewoon haakmos	Rhytidiadelphus squarrosus

Bronnen, noten en/of referenties

Schaminée, J., K. Sýkora, N. Smits & M. Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist. ISBN 978 90 5011 309 0
(en) Sýkora, K., 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
A.Zwaenepoel, F.T’Jollyn, V.Vandenbussche & M.Hoffmann, 2002: 6.3 Graslanden, Natte hooilanden op (matig) voedselarme gronden. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.
Vriens L., Bosch H., De Knijf G., De Saeger S., Guelinckx R., Oosterlynck P., Van Hove M. & Paelinckx D. (2011). De Biologische Waarderingskaart. Biotopen en hun verspreiding in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. INBO.M.2011.1, Brussel. ISBN 9789040303142
Decleer, K. (red.), 2007: Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen, dier- en plantensoorten. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO.M.2007.01, Brussel, 584 p. ISBN 978-90-403-0267-1