"Wesele", wat zoveel als "bos bij de beemden" moet betekenen, was de oorspronkelijke naam van deze deelgemeente. Pas in de loop van de 14e eeuw zou men meer gaan spreken van "'s-Gravenwezel", omdat twee heren, Janne en Woutere, die de titel van graaf voerden, hier resideerden en om het verder te onderscheiden van Wuustwezel. Plaatselijk spreekt men ook nu nog van "Wezel".
Geschiedenis
In de 7e eeuw waren veel gronden in de omgeving eigendom van de abdij van Lobbes. Door de invallen van de Vikingen gingen veel bezittingen daarvan verloren en kwamen ze in handen van plaatselijke edelen.[1] In de 12e eeuw kreeg Amelricus van Schoten de gronden van Schoten, Merksem en Sint-Job-in-'t-Goor in handen. Hij verdeelde zijn bezittingen tussen zijn zonen Godfried en Engelbert (ook "Engelbrecht"). In 1148 schonk Engelbert zijn deel aan de abdij van Villers en aan de hertog van Brabant. De abdij van Villers begon dan veel gronden te ontginnen en gebouwen op te trekken. Tot de Franse Revolutie was onder meer de pastorie van 's-Gravenwezel in hun handen. Tijdens de Franse Revolutie werd de pastorie verkocht als nationaal goed. Via Villers ontstond ook een band met de heren van Marbais. De overdracht van de bezittingen werd niet door iedereen in dank aanvaard en leidde tot twisten met de heren van Breda.
De Sint-Salvatorabdij van Ename was in de 12e eeuw eveneens eigenaar van grote delen van de streek rond 's Gravenwezel. Vermoedelijk rond 1200 richtte ze er de parochie 's Gravenwezel op en behield er het patronaat over. De oudste vermeldingen van "Wezel" dateren uit de 13e eeuw. Een eerste document vermeldt een edelman Nicolaas die afstamde van de "graven van Wezele" en die rond 1250 zijn goederen aan de priorij van Schoten schonk. Eveneens in de 13e eeuw begonnen de heren van Marbais gronden te kopen in 's Gravenwezel - onder meer in 1259 van de abdij van Hemiksem, zoals aangegeven in een andere akte. Wanneer in dezelfde 13e eeuw de tak "de Marbais" uitstierf, gingen hun eigendommen over naar de familie "de Gossoncourt" ("van Goetsenhoven"). In 1289 verkocht Godefroes (of Gosuin) de Gossoncourt de tienden van Wezel en Deurna aan de abdij van Ename. In 1318 gaf de abdij van Ename haar rechten van Wezel, Deurne, Borsbeek, Wijnegem en Wommelgem over aan de Sint-Michielsabdij van Antwerpen. Vanaf dan zouden Paters Norbertijnen hun invloed in de parochie doen gevoelen. Pas met de Franse Revolutie kwam hieraan een einde.
In de 16e eeuw had de streek te lijden van de Spaanse legers tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zo wordt vermeld dat in 1583 alle inwoners het dorp hadden verlaten omwille van plunderingen door de Spanjaarden.
Bij het begin van de 19e eeuw raakte 's-Gravenwezel in de ban van de familie Gillès (later Gillès de Pélichy) die tot 1929 burgemeesters leverde en de geschiedenis van de gemeente een eigen kleur gaf.
In de jaren 1950 gebeurde in 's-Gravenwezel ook wat er in Schilde aan de gang was: grote delen adellijk bezit werden verkocht en verkaveld. De "invasie" kon beginnen.
Ook de gemeente onderging de laatste decennia een grondige gedaanteverwisseling en behoort nu tot de welvarendste van Vlaanderen. Gelukkig bleef er behoorlijk wat groen bewaard en zijn er her en der prachtige hoekjes te bewonderen. De sfeer van weleer kan men gaan opsnuiven in het heemkundig museum De Drie Rozen waar honderden voorwerpen van eigen bodem worden tentoongesteld.
Bezienswaardigheden
Het Kasteel van 's-Gravenwezel: een kasteel uit de 13e eeuw met een dubbele omwalling en een park. De ronde hoektoren stamt uit de 14e eeuw. Zowel de oost- als noordgevel zijn opgetrokken in gotische stijl, terwijl het poortgebouw in barok is opgetrokken. Heden ten dage is het eigendom van antiquairAxel Vervoordt.
Het Heemhuis De Drie Rozen: dit museum voor heem- en volkskunde is gevestigd in 3 werkmanswoningen in Kempische stijl uit de periode 1805-1850 en herbergt een ruime verzameling van streekgebonden gebruiksvoorwerpen. Daarnaast is er ook een documentatiecentrum gevestigd. Het museum is gelegen in de Kerkstraat 41-45.
Natuur en landschap
's-Gravenwezel ligt in de Voorkempen op een hoogte van 7-17 meter. Er zijn veel villaverkavelingen die vooral na 1957 ontstonden op gronden die ooit aan de diverse kasteeldomeinen behoorden. De nog aanwezige bossen zijn in het algemeen kasteelparken en -domeinen. In het westen ligt de vallei van het Klein Schijn. De Antitankgracht ligt ten oosten van deze plaats.
Demografische ontwikkeling
Tijdlijnfout. Kan uitvoerbestanden niet opslaan
Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1970=volkstellingen; 1976 = inwoneraantal op 31 december
De parochie Sint-Catharina te 's-Gravenwezel behoort tot de federatie Schilde die op haar beurt dan weer deel uitmaakt van het dekenaat Noorderkempen in het Bisdom Antwerpen.
Sport
KSK 's-Gravenwezel: deze voetbalploeg met stamnummer 4536 is aangesloten bij de KBVB en werd opgericht op 7 juni 1946. De eerste ploeg van de club speelt in 2de Provinciale van de provincie Antwerpen. De clubkleuren zijn zwart-rood.
H. Breugelmans: "1978: 100 jaar parochiekerk", in H. Breugelmans & Zr. Berchmans (eds.): 's-Gravenwezel. 100 jaar parochiekerk - 150 jaar klooster, 's-Gravenwezel: Heemkring De drie Rozen, 1978, p. 7-95.
.svg){kind=small}
