| चंदा कोचर |
|---|
![]() |
| जन्म |
१७ नोव्हेंबर १९६१ (वय ५७)
जोधपुर, राजस्थान |
|---|
| निवासस्थान |
मुंबई |
|---|
| राष्ट्रीयत्व |
भारतीय |
|---|
| नागरिकत्व |
भारतीय |
|---|
| शिक्षण |
जमनालाल बजाज व्यवस्थापन संस्थेतून एम बी ए, आय सी डब्लू ए |
|---|
| कारकिर्दीचा काळ |
१९८४ -अद्याप पर्यंत (२०१८) |
|---|
| प्रसिद्ध कामे |
आय सी आय सी आय बँकेची घडण |
|---|
| मूळ गाव |
जोधपुर |
|---|
| उंची |
५ फुट ४ इंच |
|---|
| ख्याती |
भारतातील अत्यंत यशस्वी व्यवस्थापक |
|---|
| धर्म |
हिंदू |
|---|
| जोडीदार |
दीपक कोचर |
|---|
| अपत्ये |
२ - आरती, अर्जुन |
|---|
| वडील |
श्री रुपचंद अडवाणी |
|---|
| पुरस्कार |
पद्मभूषण, (२०११)[१] |
|---|
चंदा कोचर (१७ नोव्हेंबर, इ.स. १९६१:जोधपूर, राजस्थान, भारत - हयात) या आय.सी.आय.सी.आय बँकेच्या व्यवस्थापकीय संचालक आहेत.[२] हितसंबंधांच्या संघर्षाच्या प्रकरणामुळे, तिने 2018 मध्ये तिच्या पदाचा राजीनामा दिला. त्यानंतर, तिला ICICI बँकेने काढून टाकले - हा निर्णय नंतर भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने कायम ठेवला. कोचर यांच्यावर भारतात मनी लाँड्रिंगच्या आरोपांचा सामना करावा लागत आहे. कथित कर्ज फसवणुकीच्या आरोपांशी संबंधित एका प्रकरणात तिला केंद्रीय अन्वेषण ब्यूरोने डिसेंबर 2022 मध्ये अटक केली आहे. 2019 मध्ये, 2009 मध्ये कट रचून व्हिडिओकॉनला उच्च-मूल्याचे कर्ज दिल्याबद्दल खटला दाखल करण्यात आला आहे.
बालपण व शिक्षण
कोचर यांचा जन्म जोधपूर येथे झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण सेंट ॲंजेला सोफिया स्कूल, जयपूर येथे झाले. नंतर त्या मुंबईला आल्या व मुंबईच्या जयहिंद महाविद्यालयातून कला शाखेतून पदवीधर झाल्यानंतर त्यांनी आय.सी.डब्ल्यू.ए.आय.चा कोर्स पूर्ण केला. कॉस्ट अकाउंटिंग विषयातील प्राविण्यासाठी त्यांना जे.एन. बोस सुवर्ण पदक मिळाले.[३]
कोचर यांनी जमनालाल बजाज व्यवस्थापन संस्थेतून एम.बी.ए.ची पदवी घेतली आहे. व्यवस्थापन शास्त्रात त्यांना वोकहार्ड सुवर्णपदक मिळाले.
व्यावसायिक जीवन
१९८४ ते १९९३
१९८४ साली व्यवस्थापकीय प्रशिक्षणार्थी म्हणून भारतीय औद्योगिक पत आणि गुंतवणूक महामंडळ (तेव्हाची आय सी आय सी आय आताची आयसीआयसीआय बँक) येथे रुजू झालेल्या कोचर २००१ मध्ये याच बँकेच्या संचालक म्हणून निवडल्या गेल्या. भारतीय औद्योगिक पत आणि गुंतवणूक महामंडळातील सुरुवातीच्या वर्षांमध्ये त्या कागद, कपडा आणि सिमेंट उद्योगातील प्रकल्प मूल्यमापनाचे काम करीत.
१९९३ ते २००९
१९९० च्या दशकात कोचर यांनी आयसीआयसीआय बँक स्थापन करण्यात मोठा भाग घेतला. १९९३ मध्ये ही बँक स्थापन करणाऱ्या अंतरक गटामध्ये कोचर यांची निवड झाली. १९९४ मध्ये सहायक महाव्यवस्थापक आणि १९९६ मध्ये उपमहाव्यवस्थापक म्हणून त्यांची पदोन्नती झाली. १९९६ मध्ये आयसीआयसीआय बँकेच्या उर्जा , दूरसंचार आणि परिवहन अशा पायाभूत उद्योगांची वाढ करणाऱ्या समूहाच्या अध्यक्षपदी त्यांची नेमणूक झाली. १९९८ मध्ये आयसीआयसीआय बँकेच्या २०० प्रमुख ग्राहकांशी संबंध ठेवणाऱ्या मुख्य ग्राहक समूहाची सूत्रे त्यांनी हाती घेतली. २००० साली कोचर यांच्या नेतृत्वाखाली आयसीआयसीआय बँकेने किरकोळ बँकिंग व्यवसायाचे वितरण आणि परिमाण वाढवण्याच्या दृष्टीने नवप्रवर्तन, तंत्रज्ञान आणि प्रक्रियांचे पुनर्गठन सुरू केले. एप्रिल २००१ मध्ये कोचर कार्यकारी संचालक बनल्या.२००६ मध्ये त्यांची उप व्यवस्थापकीय संचालक म्हणून नेमणूक झाली. २००६-०७ मध्ये त्यांनी बँकेचे आंतरराष्ट्रीय तसेच निगमित व्यवसाय हाताळले.[४]
कोचर यांच्या नेतृत्वाखाली, २०१७१ साली आयसीआयसीआय बँकेने सलग चौथ्या वर्षी भारतातील सर्वोत्तम किरकोळ बँक हा द एशियन बँकर या मासिकाचा किताब पटकावला.[५].
२००९- ते आजपर्यंत
२००९ मध्ये कोचर यांची आयसीआयसीआय बँकेच्या मुख्य कार्यकारी अधिकारी आणि व्यवस्थापकीय संचालक म्हणून नियुक्ती झाली.[६]
आयसीआयसीआय समूहाबरोबरच कोचर जपान बिझनेस फोरम च्या तसेच युएस इंडिया सीईओफोरम व्यापार मंडळाच्या सदस्य आहेत. भारतीय बँक संघटनेच्या त्या उपाध्यक्ष आहेत. आय.आय.आय.टी. वडोदरा संचालक मंडळाच्या त्या प्रमुख आहेत .इन्स्टीट्यूट ऑफ इंटरनॅशनल फायनान्स तसेच नॅशनल इन्स्टीट्यूट ऑफ सिक्युरिटी मार्केट या संस्थांच्या संचालक मंडळावर आहेत.
भारतीय पंतप्रधानांच्या व्यापार आणि उद्योग मंडळाच्या त्या सदस्य होत्या. वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरम च्या वार्षिक बैठकीच्या त्या २०११ मध्ये उपाध्यक्ष होत्या.
२०१५ -१६ मध्ये जगातील ३० देशातील सुमारे ७० उद्योगांना एकत्रित आणणाऱ्या इंटरनॅशनल मॉनेटरी कॉन्फरन्स या संस्थेच्या त्या अध्यक्ष होत्या.[७]
कौटुंबिक
कोचर यांचे वडील रुपचंद अडवाणी हे जयपूर येथील अभियांत्रिकी महाविद्यालयाचे प्राचार्य होते.[८] हे कोचर यांच्या वयाच्या तेराव्या वर्षी निधन पावले. त्या नंतर त्यांच्या आईने मुंबई मध्ये बस्तान हलवले.[९] चंदा कोचर यांचे पती दीपक कोचर हे वायूउर्जा क्षेत्रातील तज्ञ मानले जातात तसेच हे दोघे व्यवस्थापन प्रशिक्षणातील सहाध्यायी होते.[१०].
चंदा कोचर यांची मुलगी आरती हिचा विवाह रिलायन्स समूहात काम करणाऱ्या आदित्य काजी याच्याशी झाला आहे.[११]
पुरस्कार आणि सन्मान
२०१७ साली वाॅशिंग्टन येथील वूड्रो विल्सन केंद्राने वैश्विक निगमीय नागरीकतेसाठी चंदा कोचर यांना वूड्रो विल्सन पुरस्कार देऊन सन्मानित केले.[१२] या पूर्वी हा पुरस्कार केवळ ए पी जे अब्दुल कलाम आणि इन्फोसिस चे संस्थापक एन.आर. नारायणमूर्ती या दोनच भारतीयांना मिळाला होता.[१३]
२०१७ साली प्रसिद्ध झालेल्या फोर्ब्ज मासिकाच्या आंतरराष्ट्रीय प्रभावशाली महिलांच्या यादी चंदा कोचर यांचा क्रमांक बत्तीसावा होता.[१४]
२०१५ साली प्रसिद्ध झालेल्या टाइम मासिकाच्या १०० जगातील शंभर प्रभावशाली व्यक्तींच्या यादी मध्ये चंदा कोचर यांना स्थान मिळाले होते.[१५]
२०११ मध्ये भारत सरकारने कोचर यांना पद्मभूषण हा नागरी सन्मान दिवा.[१६]
२०११ मध्ये कॅनडा येथील कार्लटन विद्यापीठाने कोचर यांना मानद विद्या वाचस्पती ही पदवी दिली आहे. विद्यापीठाने, श्रीमती कोचर यांनी आर्थिक क्षेत्रात केलेले मूलभूत योगदान, आर्थिक अडचणीच्या काळात दाखवलेले नेतृत्वगुण तसेच व्यावसायिक जीवनात वापरलेल्या तत्वांच्या सन्मानार्थ ही पदवी देऊ केली आहे.[१७]
आरोप
कोचर यांनी कथितपणे कर्ज देण्याच्या पद्धतींमध्ये व्हिडिओकॉन समूहाची बाजू घेतली. आयसीआयसीआय बँकेने या आरोपांची स्वतंत्र चौकशी करण्याचे ठरवले आहे. 29 मार्च 2018 रोजी द इंडियन एक्सप्रेसने प्रथम वृत्त दिले की व्हिडिओकॉन समूहाचे प्रवर्तक वेणुगोपाल धूत यांनी चंदा कोचर यांचे पती दीपक कोचर आणि दोन नातेवाईकांसोबत व्हिडिओकॉनच्या सहा महिन्यांनंतर स्थापन केलेल्या NuPower Renewables Pvt Ltd (NRPL) या कंपनीला कोट्यवधी रुपये दिले. समूहाला 2012 मध्ये ICICI बँकेकडून 3,250 कोटी रुपये कर्ज मिळाले.
ICICI बँकेकडून कर्ज मिळाल्यानंतर सहा महिन्यांनी, त्यांनी दीपक कोचर यांच्या मालकीच्या ट्रस्टला ₹ 9 लाखांमध्ये कंपनीची मालकी हस्तांतरित केल्याचा आरोप आहे. अहवालानुसार 2017 मध्ये व्हिडिओकॉन खाते NPA (नॉन-परफॉर्मिंग अॅसेट) किंवा बुडीत कर्ज म्हणून घोषित करण्यात आले होते. "आयसीआयसीआय बँकेच्या सीईओ आणि एमडी चंदा कोचर यांचे पती दीपक कोचर यांनी व्हिडीओकॉन ग्रुपशी संबंधित कंपन्यांशी संबंधित गुंतागुंतीच्या व्यवहारात दक्षिण मुंबईतील चंदा कोचर यांच्या कौटुंबिक निवासस्थानाच्या संपादनाची देखील आयकर विभाग चौकशी करत आहे", असे भारतीय वृत्त एक्सप्रेस.
इंडियन एक्स्प्रेसने देखील असेच व्यवहार आणि कोचर यांनी एस्सार ग्रुपला दिलेली अनुकूल कर्जे नोंदवली होती जी नंतर एनपीए म्हणून वर्गीकृत केली गेली. या आरोपांनंतर चंदा कोचर यांनी ICICI बँक सोडली आणि सध्या त्यांची चौकशी सुरू आहे.
24 जानेवारी 2019 रोजी, चंदा, तिचा पती दीपक आणि उद्योगपती वेणुगोपाल धूत यांची ICICI बँकेची 1,730 कोटी रुपयांची फसवणूक आणि फसवणूक केल्याबद्दल CBI FIR मध्ये नाव नोंदवले गेले. सीबीआयने मोडस ऑपरेंडीचे तपशीलवार वर्णन केले आणि त्यांच्यावर आयपीसीच्या कलम 120B (षड्यंत्र) आणि 420 (फसवणूक), कलम 7 (अनुदान घेणे) आणि 13(2) (गुन्हेगारी गैरवर्तन) 13(1)(d) (डी) नुसार आर्थिक फायदा) भ्रष्टाचार प्रतिबंधक कायद्याचा दंडनीय गुन्ह्यांचा आरोप लावला.
सीबीआयच्या कारवाईनंतर, अंमलबजावणी संचालनालयाने चंदा कोचर यांच्याविरुद्ध बँकेने व्हिडिओकॉन समूहाला दिलेल्या कर्जाच्या संदर्भात मनी लाँड्रिंगचा गुन्हा दाखल केला ज्याचे नंतर एनपीएमध्ये रूपांतर झाले. चंदा यांना भारत सरकारने दिलेले पद्मश्री आणि पद्मभूषण यासारखे प्रतिष्ठित नागरी पुरस्कार मागे घेण्याच्या सूचना करणाऱ्या अनेक सार्वजनिक तक्रारी वित्त मंत्रालयाकडे पाठवल्या आहेत, विशेषत: केंद्रीय अर्थमंत्र्यांना. अंमलबजावणी संचालनालयाने 10 जानेवारी 2020 रोजी चंदा कोचर आणि तिच्या कुटुंबियांची मालमत्ता मनी लाँड्रिंग प्रकरणासंदर्भात जप्त केली. ईडीनुसार संलग्न मालमत्तेचे पुस्तक मूल्य ₹78 कोटी होते. चंदा कोचर यांना विशेष पीएमएलए कोर्टाने फेब्रुवारीमध्ये कोर्टात हजर केल्यानंतर आणि तिच्याविरुद्ध जारी केलेल्या समन्सचा सन्मान केल्यानंतर जामीन मंजूर केला होता. या प्रकरणात तिला कधीही अटक झालेली नाही. अंमलबजावणी संचालनालयाने (ED) 24 ऑगस्ट 2021, मंगळवार, चंदा कोचर, तिचा व्यापारी-पती आणि इतर आरोपींविरुद्ध मनी लाँड्रिंग प्रकरणाच्या संबंधात विशेष PMLA न्यायालयात आरोपांचा मसुदा सादर केला. सिक्युरिटीज अपिलेट ट्रिब्युनल (SAT) ने चंदा कोचर यांना आवश्यक कागदपत्रे न पुरवल्याबद्दल 14 जून 2022 रोजी बाजार नियामक सेबीच्या आदेशाविरुद्ध अंतरिम दिलासा दिला. SAT ने कोचर यांना सेबीसमोर नवा अर्ज दाखल करण्याचे निर्देश दिले ज्यात कागदपत्रे तपासणीसाठी मागवली जात आहेत.
चंदा कोचर आणि त्यांचे पती दीपक कोचर यांना कथित कर्ज फसवणुकीच्या आरोपांशी संबंधित एका प्रकरणात शुक्रवारी, 23 डिसेंबर 2022 रोजी केंद्रीय अन्वेषण विभागाने अटक केली आहे.
संदर्भ आणि नोंदी
