K. V. Rabiya (es); কে ভি ভি রাবিয়া (bn); K. V. Rabiya (fr); K. V. Rabiya (ast); K. V. Rabiya (ca); के.व्ही. राबिया (mr); K. V. Rabiya (ga); K. V. Rabiya (sl); K. V. Rabiya (en-gb); കെ.വി. റാബിയ (ml); K. V. Rabiya (nl); K V RABIYA (kn); kv rABIYA (hi); కె. వి. రబియా (te); ਕੇ. ਵੀ. ਰਾਬੀਆ (pa); কে ভি ৰাবিয়া (as); K. V. Rabiya (en-ca); K. V. Rabiya (en); கே. வி. இராபியா (ta) Indian activist (en); Indian activist (en); సామాజిక కార్యకర్త (te); Indian activist (en-gb); gníomhaí Indiach (ga); ناشطة هندية (ar); Indian activist (en-ca); asistenta social india (ast) Kariveppil Rabiya (en); కరివేప్పిల్ రబియా (te); കെ.വി.റാബിയ, K.v.rabia, K.V.Rabia (ml)
करीवेप्पिल राबिया (जन्म १९६६) ह्या भारतातील वेल्लीलाक्कडू, मलप्पुरम, केरळ येथील शारीरिकदृष्ट्या विकलांग सामाजिक कार्यकर्त्या आहेत. १९९० मध्ये मलप्पुरम जिल्ह्यातील केरळ राज्य साक्षरता मोहिमेतील भूमिकेमुळे त्या प्रसिद्ध झाल्या. त्यांच्या प्रयत्नांना भारत सरकारने विविध प्रसंगी राष्ट्रीय स्तरावर नावाजले. १९९४ मध्ये, भारत सरकारच्यामानव संसाधन विकास मंत्रालयाने त्यांना समाजातील योगदानाबद्दल राष्ट्रीय युवा पुरस्काराने सन्मानित केले होते.[१] जानेवारी २००१ मध्ये, त्यंना महिलांच्या उद्धार आणि सक्षमीकरणासाठी योगदान दिल्याबद्दल १९९९चा पहिला कन्नगी स्त्री शक्ती पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. या पुरस्काराचे नारी शक्ती पुरस्कार असे नामांतर करण्यात आले आहे.[२][३] त्यांना जानेवारी २०२२ मध्ये भारताचा चौथा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार पद्मश्री प्रदान करण्यात आला.
सुरुवातीचे जीवन
५ फेब्रुवारी १९६६ रोजी केरळमधील मलप्पुरम जिल्ह्यातील वेल्लीलाक्कडू या दुर्गम गावात एका गरीब मपिला कुटुंबात एका लहान रेशन दुकानदाराची मुलगी म्हणून जन्मलेल्या राबियाने पीएसएमओ कॉलेजमध्ये पदवी मिळवण्यापूर्वी तिचे प्रारंभिक शिक्षण तिरुरंगडी हायस्कूलमध्ये केले. वयाच्या १७ व्या वर्षी, कॉलेजमध्ये पहिल्या वर्षात असताना, पोलिओमुळे तिचे पाय अपंग झाले. ती फक्त व्हील चेअरच्या मदतीने फिरू शकत होती त्यामुळे तिला तिचा अभ्यास थांबवावा लागला.[४][५]
साक्षरता मोहीम
जून १९९० मध्ये, त्यांनी त्यांच्या परिसरातील सर्व वयोगटातील निरक्षर लोकांसाठी प्रौढ साक्षरतेची मोहीम सुरू केली. सहा महिन्यांत, तिरुरंगडीचे जवळजवळ सर्व निरक्षर लोक त्यांच्या वर्गात होते. त्यांच्या कामामुळे त्यांची शारीरिक स्थिती बिघडली, तरीही त्या लोक आणि अधिकारी अशा दोघांचाही पाठिंबा मिळवत पुढे जात राहिल्या. जून १९९२ मध्ये, राज्य अधिकारी आणि अधिकाऱ्यांनी तिच्या वर्गाला भेट दिली आणि ८ वर्षांच्या एका मुलाला ८० वर्षीय महिलेसोबत शिकताना पाहून त्यांना आश्चर्य वाटले. गावात मूलभूत सुविधा नसल्‍याच्‍या त्यांच्या तक्रारी आल्‍यानंतर जिल्‍हाधिकाऱ्यांनी त्यांच्या गावासाठी रस्ते, वीज, दूरध्वनी आणि पाणी कनेक्‍शन मंजूर केले. दीड किमीच्या रस्त्याला अक्षरा रस्ता असे नाव देण्यात आले.[४][५][६]
त्यांनी नंतर चलनम ही स्वयंसेवी संस्था सुरू केली आणि त्या अजूनही तिचे अध्यक्ष म्हणून काम करत आहेत. ही संस्था शारीरिकदृष्ट्या अपंग आणि मतिमंद मुलांसाठी सहा शाळा चालवतात. संस्था आरोग्य जागृतीला प्रोत्साहन देणे आणि शाळा चालवणे, हेल्थ क्लब, सतत शिक्षण कार्यक्रम, महिलांसाठी प्रशिक्षण आणि शारीरिकदृष्ट्या अपंगांचे पुनर्वसन अशा कामांचा पुस्कार करते. दारूबंदी, हुंडाबळी, कौटुंबिक कलह, अंधश्रद्धा आणि सांप्रदायिकता यांच्या विरोधात जनजागरणासाठी प्रेरक जनजागृतीचाही या उपक्रमांमध्ये समावेश आहे. तसेच संस्थेने वेल्लीलक्कडू या शैक्षणिकदृष्ट्या मागासलेल्या गावात महिलांसाठी लघु-उत्पादन युनिट, महिला वाचनालय आणि युवा क्लबची स्थापना केली. केरळमधील निरक्षरता दूर करण्यात त्यांच्या प्रयत्नांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.[४][५][६]
तिने स्वतःला "अक्षय: ब्रिजिंग द डिजिटल डिव्हाइड" प्रकल्पात सामील केले ज्यामुळे 'मलप्पुरम हा भारतातील पहिला ई-साक्षर जिल्हा बनला.[७]
वैयक्तिक संघर्ष
पोलिओमुळे कंबरेच्या खाली अर्धांगवायू झाल्यानंतर, त्या व्हीलचेअरवर फिरत राहिल्या. पण काही वर्षांनंतर इ.स. २००० मध्ये, त्यांना कर्करोगाचे निदान झाले आणि त्यांच्यासाठी गोष्टी अधिक कठीण झाल्या. त्यांच्यावर त्रिचूरच्या अमला हॉस्पिटलमध्ये यशस्वीपणे केमोथेरपी झाली. रुग्णालयात असताना, त्यांनी इतर रुग्णांना समुपदेशन केले आणि त्यांच्यामध्ये त्यांच्या भविष्यासाठी आशा निर्माण करण्याचे महत्त्वपुर्ण कार्य केले.[८]
२००२ मध्ये, त्या मक्का येथे हज यात्रेसाठी गेल्या आणि हज करून, दीर्घकाळचे स्वप्न पूर्ण केले.[८]
२००४ पर्यंत, त्या त्यांच्या कामावर परतल्या, परंतु आणखी एक संकट त्यांच्यावर आले. त्या बाथरूमच्या फरशीवर घसरल्या आणि त्यांच्या पाठीचा कणा मोडला आणि त्यांच्या हालचाली ठप्प झाल्या. त्यांना मानेच्या खाली अर्धवट लकवा झाला होता. नंतर, स्नायू काम करत नसल्यामुळे, त्यांना लघवीच्या पिशवीसह जीवनाचा जगणे सुरू करावे लागले. वॉटरबेडवर झोपून, वेदना आणि असमर्थतेचा सामना करण्याचा प्रयत्न करत असताना, त्यांनी वहीच्या पानांवर रंगीत पेन्सिल वापरून त्यांच्या आठवणी लिहायला सुरुवात केली. प्रतिकूल परिस्थिती असूनही, त्यांनी अजूनही १०० इतर स्वयंसेवकांसोबत चालनम मधील आपले काम निरंतर दृढनिश्चयाने सुरू ठेवले आहे.[६][८]
त्यांच्या आरोग्यासमोरील विविध आव्हानांनी कुटुंबाच्या मानसिकतेवरच नव्हे तर त्यांच्या आर्थिक परिस्थितीवरही परिणाम केला. यांच्या उपचारासाठी आर्थिक तरतूद करण्यासाठी, त्यांनी त्यांच्या आठवणी बेडवर पडून शब्दबद्ध केल्या आणि पुस्तक पूर्ण केले - मौना नोंबरंगल.[8]
मान्यता आणि प्रशंसा
त्यांचे आत्मचरित्र, स्वप्नांगलक्कू चिराकुकालुंडू (स्वप्नांना पंख आहेत) हे एप्रिल २००९ मध्ये प्रसिद्ध झाले. सुकुमार अझिकोडे यांनी इतिहासातील काही महान चरित्रांशी तुलना करता येण्यासारखे अशी प्रशंसा केली.[९] मौना नोंबरंगल (मुक अश्रू) या त्यांच्या आठवणींचा पूर्वीचा संग्रह २६ ऑक्टोबर २००६ रोजी केरळचे मुख्यमंत्री व्ही.एस. अच्युतानंदन यांनी प्रकाशित केला होता. त्यांनी इतर ३ पुस्तकेही लिहिली आहेत. पुस्तकाच्या विक्रीतून मिळालेल्या रॉयल्टीचा उपयोग त्या त्यांच्या वैद्यकीय खर्चासाठी वापरतात.[६][८]
शारीरिक अपंगत्व असूनही त्यांनी मिळवलेल्या यशामुळे त्यां केरळमधील १९९० च्या दशकातील साक्षरता मोहिमेच्या प्रतीक बनल्या.[९] दिग्दर्शक अली अकबर यांनी "राबिया मूव्ह्स" नावाचा चरित्रात्मक चित्रपट बनवला होता आणि तो त्याच्या प्रेरक आशयासाठी प्रसिद्ध झाला तसेच १४ भाषांमध्ये अनुवादित करण्यात आला होता. जगभरातील विविध प्रकाशनांनी त्यांच्या कामावर १०० पेक्षा जास्त लेख लिहिले आहेत.[४][१०]
१९९४ मध्ये त्यांना भारत सरकारच्यामानव संसाधन विकास मंत्रालयाकडून मिळालेला राष्ट्रीय युवा पुरस्कार ही त्यांनी केलेल्या कामाची पहिली राष्ट्रीय पोचपावती होती. भारताच्या ७३व्या प्रजासत्ताक दिनाच्या पूर्वसंध्येला २५ जानेवारी २०२२ रोजी त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानिन करण्यात आले. इ.स. २००० मध्ये, भारत सरकारच्या बालकल्याण विभागाने मध्ये स्थापन केलेल्या कन्नकी स्त्री शक्ती ह्या पुरस्काराच्या त्या पहिल्या मानकरी होत्या. त्यांनी इ.स. २००० मध्ये भारत सरकारचे केंद्रीय युवा व्यवहार मंत्रालय आणि UNDP द्वारे संयुक्तपणे स्थापन केलेल्या गरीबी विरुद्ध युवा स्वयंसेविका पुरस्कार देखील मिळवला. जुनियर चेंबर इंटरनॅशनलने १९९९ मध्ये दहा उत्कृष्ट तरुण भारतीय पुरस्कारासाठी त्यांची निवड केली. इतर पुरस्कारांमध्ये नेहरू युवा केंद्र पुरस्कार, बजाज ट्रस्ट पुरस्कार, रामश्रमम पुरस्कार, राज्य साक्षरता समिती पुरस्कार,[६] सेठी साहिब स्मारक पुरस्कार (२०१०), उत्कृष्ट सामाजिक कार्यासाठी जोसेफ मुंडसेरी पुरस्कार (२०१०) आणि सशक्तीकरण क्षमतेमध्ये उत्कृष्टतेसाठी डॉ. मेरी वर्गीस पुरस्कार (२०१३) यांचा समावेश आहे.[११][१२][१३]
^पृष्ठ २८२, वार्षिक योजना, भारत. नियोजन आयोग, २००१
^पृष्ठ ५, महिला आणि मुले, आमची वचनबद्धता: प्रगतीची दोन वर्षे, ऑक्टोबर १९९९ ते सप्टेंबर २००१, महिला आणि बाल विकास विभाग, मानव संसाधन विकास मंत्रालय, भारत सरकार, २००१
^ abcdपृ. १६६–१६७, के.व्ही. राबिया, भारतातील काही उत्कृष्ट महिला, डॉ. सतीशचंद्र कुमार
