По период на брз раст и невиден просперитет во доцните 1980-ти, до 1990 година шведската економија се прегреала и откако контроверзниот предлог-закон за замрзнување на платите и за забрана на штрајкови не успеал во Риксдаг, социјалдемократската влада предводена од премиерот Ингвар Карлсон поднесла оставка во февруари 1991. Во тоа време, почитуваниот министер за финансии Кјел-Олоф Фелд ја напуштил владата во знак на протест какопоследица на неодговорните економски политики. Карлсон набрзо формирал нова влада, но до општите избори во септември 1991 година економијата била во слободен пад, а со брзо растечката невработеност, социјалдемократите добиле најмал дел од гласовите во последните шеесет години (37,7%), што резултирало со губење на функцијата од опозицијата, централно-десничарска коалиција предводена од Карл Билт.
Истовремено, осудениот убиец и ограбувач на банка, познат како Ласерманен („Ласерскиот човек“) застрелал единаесет и усмртил едно лице во обид за сериско убиство, што ги исплашило шведските имигранти, кои тој ги напаѓал.
Горан Персон од Социјалдемократите станал премиер во 1994 година, функција што ќе ја задржи до по изборите во 2006 година, кои ќе овозможат враќање на партиите од централнодесничарската коалиција во владата како дел од Алијансата.
Во 2000-тите и 2010-тите години, Социјалдемократската партија дополнително го загубила влијанието, иако таа ќе се врати во владата во 2014 година под Стефан Лофвен. 2010-тите биле политички турбулентни; европската миграциска криза го увидела брзиот пораст на десничарските популистички шведски демократи, кои на крајот ќе станат балансирачка сила меѓу двата главни блока левица и десница, кои долго време претставувале доминантна динамика во шведската политика. Опозицијата кон шведските демократи од традиционалните политички партии предизвикала долги процеси на формирање влада, особено по општите избори во 2018 година.
Ерата Билд
Карл Билд.
Како одговор на наводниот неуспех на социјалдемократите да се справат со економијата и во знак на протест поради она што се сметало за застарена социјалистичка политика (државни монополи како на пример телевизија, радио, телефонски услуги и болничка нега), новоформираната реформистичко - популистичка партија Ny demokrati направила успешен изненаден притисок за Риксдаг на изборите во 1991 година, овозможувајќи да се формира нова централно-десничарска влада. Под водство на Карл Билт, новата влада била решена да се профилира како антисоцијалистичка и космополитска, со цел да иницира многу реформи. Обвинувајќи некои од ексцесите на нордискиот модел за економската криза, таа сакала да иницира реформи и да започне со уривање на државните монополи, намалување на даноците, преобликување и интернационализација на високото образование и да ги постави темелите за последователниот влез на Шведска во европскиот Унија.
Сепак, новата влада ја наследила најсериозната економска криза видена во последните педесет години, што значело дека наместо да се фокусирање на реформите, таа морала да го помине речиси целиот свој период на функција (1991–1994) во режим на управување со кризи. Потрошувачките цени се зголемиле, како и невработеноста додека цените на куќите се намалиле . Кон крајот на 1992 година, под притисок на бранот финансиски шпекулации кои протресле неколку европски валути во тоа време, Риксбанк накратко ја зголемил целната стапка на 500% во обид да го одбрани фиксниот девизен курс на шведската круна, но морал да биде ослободен во однос на другите валути па таа веднаш паднала за околу 15% во однос на американскиот долар. Во текот на 1991 и 1992 година, балонот за домување што се создал во текот на 1980-тите се симна, оставајќи многу банки речиси несолвентни, што довело до спасување на шведското банкарство, каде што владата морала да ги гарантира сите депозити во 114 банки во нацијата, а некои национализирани по цена од 64 милијарди круни.
Одливот на државната каса од 1992 година па наваму бил огромен, а дефицитот на тековната сметка и националниот долг се зголемиле. За да се реши ова, наскоро биле постигнати двопартиски договори со социјалдемократите со цел мерки за борба против кризата, но дури и со овие договори, тешките услови и длабоката економска рецесија продолжиле да траат и во текот на 1990-тите. Поради ова, Кабинетот Билд од многумина се смета за неуспех, не само затоа што рецесијата значела дека тој не бил во можност да ги направи реформите што ги планирал, обесправувајќи ги своите основни гласачи, туку и затоа што не се справувал со кризата ефикасно, правејќи некои очигледни грешки (како што е скапата одбрана на круната) и испраќајќи ги замавните гласачи во прегратките на опозицијата.
Иако трајното влијание на политиката било ограничено, со забележителни исклучоци, како што е воведувањето на комерцијални ТВ /радио и училишни ваучери, најдлабокото влијание на ерата на Билт се сметало тоа што повеќето луѓе дошле да ја поврзат земјата која не управувала со социјалдемократите со рецесија и општа мизерија (слика, исто така, вешто насликана на следните три општи избори од страна на социјалдемократите), со што делотворно ги затвора централнодесничарските партии од позициите во кабинетот во следните дванаесет години. Меѓутоа, во последниве години, репутацијата на владата на Билт била вратена до одреден степен, не само преку меѓународните пофалби дадени за моделот на кој таа се справувала со спасувачките пакети на банките.
Ера на личности
Изборите во 1994 година ја вратиле социјалдемократската малцинска влада на Ингвар Карлсон. За време на меѓусебното владеење по изборите, автомобилскиот и патничкиот ферибот М/С Естонија бил изгубен во Балтичкото Море на 28 септември, при што загинале 852 луѓе, повеќето од нив Шведски, во една од најлошите поморски катастрофи во модерната историја. Еден од ретките позитивни настани во тоа време било изненадувањето на Шведска на Светското првенство во ФИФА 1994 година, кое на тимот Шведска и донесе бронзен медал. Горан Персон бил назначен за министер за финансии и бил оптоварен со тешката задача да го балансира буџетот со агресивно кратење на социјалните програми и бенефиции, нешто на што повеќето Швеѓани на почетокот интензивно негодуваа, но достигнување поради кое тој на крајот бил почитуван. По пензионирањето на Карлсон во 1996 година, Персон го заменил неговото место и останал на власт сè додека не загуби на изборите во 2006 година .
Шведска станува членка на Европската унија во 1995 година по консултативен референдум година пред тоа. Влезот во ЕУ на некој начин свртел страница во шведската историја и истиот може да се смета како означување на крајот на шведската исклучителност и неутралност. Шведска во дваесеттиот век честопати заземала островски поглед и ја па ја држела Европа и се она што се случува „на континентот“ на една рака. Членството во ЕУ го оспорувало ова, но мнозинството од електоратот сè уште е евроскептично, и малку е веројатно дека референдумот во кое било друго време, но во врска со многу тешка рецесија, би дал позитивен резултат. Мостот Оресунд помеѓу Малме и Копенхаген, Данска, отворен во 2000 година, понекогаш се смета за симбол на посилните врски на Шведска со континентална Европа.
Во текот на доцните 1990-ти, шведските вооружени сили биле сериозно намалени, при што бројот на млади луѓе се намалил на 20% (од 90% во екот на студената војна), но останале присутни во мировните сили на ОН, не само во војните во Југославија. каде поранешниот премиер Карл Билт бил пратеник за ЕУ, а подоцна и за ОН.
Американскиот претседател Џорџ В. Буш позира со шведскиот премиер Горан Персон и претседателот на Европската комисија Романо Проди во куќата Гунебо во близина на Гетеборг, на 14 јуни 2001 година.
Во првата половина на 2001 година, Шведска го имала ротирачкото претседавање со ЕУ била и домаќин на серија состаноци и работилници од висок профил, кулминирајќи во јуни со самитот во Гетеборг на кој присуствувалеЏорџ В. Буш и сите главни шефови на влади на ЕУ - ова била прва посета на актуелниот американски претседател во Шведска. Овој самит бил важен чекор за проширувањето на ЕУ кон исток три години подоцна, но настанот бил предизвикан од протестирачките левичарски групи предизвикувајќи немири на кои ја напаѓале полицијата во центарот на градот. Референдумот во 2003 година, по долги години мачна дискусија, довел до силно НЕ за предложеното прифаќање на еврото. Збунувачкиот ефект врз водечките политички слоеви, многу деловни луѓе и медиуми, во сите групи поддршката за усвојувањето на еврото била огромна, од ова гласање таа се зголемила со горчливиот факт што кампањата била нарушена четири дена предвреме со убиството на министерката за надворешни работи Ана Линд, која, доколку живеела, веројатно би го наследила Горан Персон во рок од една или две години (како што потврдил и самиот премиер во подоцнежните интервјуа и нејзината очигледна положба во нејзината партија).
Додека атентатот на Ана Линд не бил поврзан со кампањата за еврото, или воопшто за прашањата на ЕУ, и додека трендот кон одбивање бил јасен на анкетите неколку недели пред референдумот, и немирите во Гетеборг и НЕ на еврото покажувале дека многу Швеѓани, а особено многу млади Швеѓани, се чувствуваат обесправени од новата ориентација кон ЕУ и помалку самоуверена земја во која живеат.
На 26 декември 2004 година за време на божиќниот празник и прославата на Денот на боксот, илјадници Швеѓани во Тајланд и другиот дел низ регионот на Јужна и Југоисточна Азија биле меѓу илјадниците луѓе загинати од катастрофалното цунами од подморскиот земјотрес со јачина од 9 степени во близина на Индонезија. Западниот брег на островот Суматра, и многу илјади настрадале од значителна загуба на скандинавски животи. Била оддржана комеморација во Storkyrkan во Стокхолм во јануари 2005 година. Во име на сите Скандинавци .
Министерството за надворешни работи било без екипаж поради празниците, а недостигот на владина акција предизвикал политички скандал што ја разнишала довербата на кабинетот на Персон, особено на шведската министерка за надворешни работи Лајла Фрајвалдс . Таа поднела оставка по уште еден скандал, во кој била информирана однапред за затворањето на шведската служба за безбедност на веб-страницата на шведските демократи со озлогласените карикатури на Мухамед . Шведскиот печат забележал дека ова е прв случај на цензура на шведската влада поради странска закана по Втората светска војна. Шведска е една од ретките западни земји каде што овие цртани филмови не се објавени во ниту еден мејнстрим масовен медиум, но сепак била погодена поради близината на Данска и Норвешка - норвешко-данско-шведскиот производител на млечни производи Арла страдал од бојкоти на Блискиот Исток, а кога министерот за меѓународна развојна соработка Карин Џемтин отпатувал во Судан со цел истражување на геноцидот во Дарфур, гувернерот на Дарфур ги искористил карикатурите како изговор да не ја прими.
Ерата на Рајнфелд
Шведскиот премиер Фредрик Рајнфелд и американскиот претседател Џорџ В. Буш во Овалната соба во Белата куќа, на 15 мај 2007 година. Пет нордски премиери: (Мати Ванханен (лево) од Финска, Јенс Столтенберг (второ лево) од Норвешка, Фредрик Рајнфелд (во средината) од Шведска, Андерс Фог Расмусен (второ десно) од Данска и Геир Хаарде (десно) од Исланд) на Нордискиот форум за глобализација во Риксгрнсен, Шведска, на 08 април 2008 година.
Неколку нови политички партии - меѓу нив Феминистичката иницијатива предводена од поранешниот левичарски лидер Гудрун Шиман, евроскептичната Јунска листа (која потекнува од изборите за Европскиот парламент во 2004 година) и Пиратската партија против авторските права се кандидирале за изборите во Риксдаг во 2006 година со масовно внимание од медиумите, но со мал успех. На овие избори, конзервативната коалиција „ Сојузот за Шведска “ („Сојуз за Шведска“) се стекнала со мнозинство во риксдагот претставувајќи го Фредрик Рајнфелд од умерените за свој кандидат за премиер. Успехот на шведските демократи, кои добиле места во неколку општински совети како и 2,9% од гласовите на Риксдаг (иако неисполнувајќи го прагот од 4%), ги заплашил етаблираните партии. Во текот на првата недела се појавиле серија скандали, каде што се покажало дека некои од владините министри од Умерената партија ја избегнале таксата за телевизиска лиценца и платиле слугинки под маса. Министрите Марија Борелиус и Сесилија Стего Чило се повлекле по само неколку дена на функцијата. Кабинетот бил критикуван за недостаток на родова еднаквост и различност бидејќи се состоел од само девет жени (од 22 министри). Од друга страна, бранителите на кабинетот истакнале дека Шведска сега го има својот прв министер со африканско потекло (Нјамко Сабуни) и нивниот прв отворен хомосексуален министер (Андреас Карлгрен) досега. Министерот за надворешни работи Карл Билд бил испрашуван за неговото поранешно директорско место во Восток Нафта и неговата можна пристрасност во прашањето за планираниот гасовод Северен тек. Предметниот гасовод требал да стигне меѓу Русија и Германија на дното на Балтичкото море, преку шведските територијални води.
Политиката на Рајнфелд била насочена кон намалување на невработеноста, со намалување на даноците, како и надоместоци за болните и невработените. До почетокот на кризата со субприми, вработеноста растела, иако црвено-зелената опозиција тврдела дека главната причина е сегашниот глобален просперитет.
Како и да е, зголемувањето на перцепираниот државнички способности што Персон ги уживал како домаќин на Претседателството со ЕУ во 2001 година, во голема мера го избегнал Рајнфелд, а според анкетите пред општите избори во 2010 година, поддршката за неговата влада континуирано ја следела онаа на социјалдемократската опозиција. Социјалдемократите ги здужиле силите во декември 2008 година со Зелените за да формираат црвено-зелена коалиција со цел оспорување на владејачката либерална алијанса. Почнувајќи од 2009 година, шведските демократи постојано уживалеподдршка од над 4% во анкетите, а заедно со Пиратската партија, која се здобила со 7,1% на изборите за Парламентот на ЕУ во 2009 година, имале потенцијал да се здобијат со титулата кралеви и да го сменат политичкиот пејзаж на Општи избори 2010 година. Сепак, и покрај резултатот од 5,7 отсто за шведските демократи и резултатот од 49,7 отсто за владата на Рајнфелд, актуелната влада би можела да остане како значително послаба малцинска влада. Надежите на шведските демократи да станат кралеви на крајот биле одбиени кога и двајцата потенцијални премиери јавно објавиле дека никогаш нема да соработуваат со шведските демократи. Наместо тоа, и Социјалдемократите и Партијата на Зелените давале пасивна или понекогаш активна поддршка на либералниот сојуз за да ја осигураат стабилноста на владата.
Во декември 2009 година, Сесилија Малстром бил номинирана за нов комесар на ЕУ, за да ја наследи Маргот Валстром, која била назначена за специјален претставник на ОН за сексуално насилство во конфликти.[2]
На 11 декември 2010 година, шведскиот главен град Стокхолм беше нападнат од бомбаш-самоубиец, убивајќи се себеси, а повредени уште двајца. Министерот за надворешни работи Карл Билд го опиша настанот како „Најзагрижувачки обид за терористички напад во преполниот дел на центарот на Стокхолм. Не успеа - но можеше да биде навистина катастрофално“. Иако шведски државјани со странско потекло извршија самоубиствени напади во странство, ова беше првпат ваков инцидент да се случи на шведско терен.[3] Инцидентот е познат како бомбашки напади во Стокхолм во 2010 година.
По изборите во Риксдаг во 2010 година, Алијансата ја формирала новата влада со Рајнфелд кој продолжил како премиер. Неговиот кабинет имал 24 министри, три повеќе од претходниот. Умерените се здобиле со13 места, што е зголемување за три од нивното претходно пребројување, при што Либералите (4), Центарот (4) и Демохристијаните (3) ниту пак добиле, ниту пак изгубиле министри. Јан Бјорклунд, лидерот на Либералната партија, бил унапреден во вицепремиер на местото на Мод Олофсон. Карл Билт останал министер за надворешни работи, а Андерс Борг останал министер за финансии. Нови министри се Стефан Атефал, министер за јавна администрација и домување во Министерството за здравство и социјала ; Улф Кристерсон, на местото на Кристина Хусмарк Персон како министер за социјално осигурување; Ерик Уленхаг, министер за интеграција во Министерството за вработување; Хилеви Енгстром, министерка за вработување; Ана-Карин Хат, министерка за информатичка технологија и регионални прашања во Министерството за претпријатија, енергетика и комуникации ; Питер Норман, на местото на Матс Одел како министер за финансиски пазари ; и Катарина Елмсатер-Свард, на местото на Аса Торстенсон како министер за комуникации . Тобијас Кранц, поранешен министер за високо образование во Министерството за образование и истражување, заминува од функцијата без именуван наследник.[4]
Рајнфелд издал изјава од 30 страници за владината политика, велејќи дека „ќе бара широко засновани и одговорни решенија (sic)“ и дека би било „природно...да се одржуваат редовни дискусии со Зелената партија, во првиот пример, а исто така и Социјалдемократската партија каде што е соодветно“.[5] Во пракса, ова значело крај на подалечните реформи спроведени од владата на Рајнфелд бидејќи сите одлуки требале да бидат одобрени од една од опозициските партии. Тоа значело и дека опозицијата, кога ќе биде поддржана од шведските демократи, може да добие мнозинство во Риксдагот. Ова се случило на пример во чувствителните прашања за субвенциите за невработеноста и здравството.
Ерата на Лофвен
Стефан Лофвен издвоил победа на општите избори во Шведска во 2014 година со што формирал нова влада и во првите неколку месеци бил оспорен откако шведските демократи гласале против неговиот буџет.[6] Во текот на 2015 година, бројот на барања на азил, главно од Сирија, Ирак и Авганистан, достигнале највисоко ниво на сите времиња.[7]
Во 2019 година, Лофвен бил реизбран за втор четиригодишен мандат со што формирал коалициска влада заедно со Зелените;[8] Овој пат со помалку пратенички места отколку во претходниот мандат, како таква, владата се потпирала на поддршката на Зелените, Партијата на Центар и либералите. Сојузот меѓу четирите централно-десничарски партии, Умерените, Централната партија, Либералите и Демохристијаните - практично престанал да постои за време на обидите за формирање влада. Разликите во врска со потенцијалното вклучување на десничарските шведски демократи во предложената централно-десничарска владина коалиција ја поделила Алијансата, како исход на тоа што Партијата на центарот и либералите потпишале договор со Социјалдемократите и Зелените во јануари 2019 година, на големо незадоволство на поконзервативните умерени и демохристијани, при што лидерот на последната партија Еба Буш Тор ја именувал Алијансата како „затворено поглавје“.[9] Јануарскиот договор бил документот што ја задржал малцинската влада на Лофвен на власт. Партијата на центарот и либералите би го толерирале изборот на Стефан Лофвен за премиер сè додека политиките на двете партии од десниот центар играат улога во владата. Договорот содржел бројни либерални економски реформи - од кои најзначајните вклучуваат укинување на некои даноци (како што е värnskatt) и гаранција дека владата нема да се обиде да ја ограничи или спречи способноста на приватните компании да генерираат профит од нивната работа во системот на јавна благосостојба. Договорот, исто така, потврдил дека социјалистичката лева партија нема да има никакво влијание врз шведската политика во текот на следните неколку години.[10]
Настапи владина криза кога со гласање за недоверба, Лофвен бил соборен од парламентот во јуни 2021 година. Партијата на левицата, спротивставувајќи се на предложената реформа која ќе овозможи слободно одредени пазарни закупнини за новоизградените станбени објекти, ветил дека ќе иницира гласање недоверба на владата доколку предлогот не биде повлечен. Шведските демократи го иницирале гласањето и заедно со Левицата и опозициските партии од десницата било формирано мнозинство против премиерот. Откако добил период од една недела да распише предвремени избори или да поднесе оставка, Лофвен го избрал второто на 28 јуни.[11][12] Спикерот на Риксдагот Андреас Норлен потоа го задолжил лидерот на Умерената партија и лидер на опозицијата Улф Кристерсон да формира влада, давајќи му рок до 2 јули.[13]
Култура и масовни медиуми
Во текот на 1990-тите, Шведска станала водечка сила во информатичката технологија. Шведскиот премиер Карл Билт (М) и американскиот претседател Бил Клинтон биле првите шефови на влади во светот кои размениле е-пошта. Мобилната телефонија брзо се раширила во текот на истата деценија, благодарение на плодната соработка помеѓу производителот Ericsson и државниот мрежен оператор Televerket (кој сега е дел од TeliaSonera). Шведска се претворила во дигитална копнена телевизија и ја проширува 3G мрежата.
Од 1990-тите, Шведска е релативно толерантна кон хомосексуалноста и во 2002 година го забранила говорот на омраза против истата. Првото обвинителство за ова злосторство било во 2004-2005 година против пентекосталистот Аке Грин, случај кој привлекол меѓународно внимание. Сепак, Аке Грин на крајот бил ослободен од обвиненијата. Истополовите бракови биле легализирани во 2009 година.
Друг криминален случај што привлекол меѓународно внимание било судењето на Pirate Bay во 2009 година, каде што четири лица биле обвинети за промовирање и кршење на авторските права со популарната веб- страница заследење торенти The Pirate Bay .[14][15] Вооченото неправедно гонење на споделувачите на датотеки и општото ограничување на слободата и приватноста на Интернет ја поттикнала Пиратската партија, која добила многу привлечност пред изборите за Парламентот на ЕУ во 2009 година,[16] како последица на спорната Директива за спроведување (ИПРЕД) и законски измени кои го регулираат Националното одбранбено радио естаблишмент (FRA).
Популарна култура
Во 1997 година СВТ ја воведува Експедишн Робинсон, потеклото на форматот Преживеан, кој го лансирал жанрот на реалити телевизија ширум светот. Шоуто претставувало едно од најголемите и најконтроверзните успеси во Скандинавија: последната епизода од четвртата сезона ја изгледале 4.045.000 луѓе од вкупното население од 8,8 милиони.
Неколку шведски изведувачи и бендови постигнале меѓународен успех во тој период, како што се Ace of Base, The Cardigans, Dr. Alban, Army of Lovers, Stakka Bo, Rednex и Robyn. Во 1993 година, Ace of Base го имал најпродаваниот деби албум во светот со 23 милиони продадени албуми за „Happy Nation“. Покрај тоа, шведските текстописци/продуценти Дениз Поп и Макс Мартин напишале светски хитови за поп-уметници како Бритни Спирс, Бекстрит Бојс и Селин Дион. Хеви метал бендовите како Dismember, Entombed и At the Gates во 1990-тите имале огромно влијание врз метал музиката ширум светот, додека бендовите како In Flames, Opeth, Dark Tranquility и Amon Amarth се добро познати ширум светот и помагаат да се ширењето на добар впечаток во Шведска како и ширум целиот . Во последните неколку години, многу шведски инди поп/рок дела кои станаа широко познати надвор од земјата, како на пример Лике Ли, Ножот и Мандо Диао.
Шведска го продолжи својот успех во спортот како што се алпското скијање (Пернила Виберг и Ања Парсон), голфот (Аника Соренстам), хокејот на мраз (Матс Сундин, Никлас Лидстром и Питер Форсберг) и фудбалот (Томас Бролин, Хенрик Ларсон и Златан Ибрахимовиќ). Шведска, исто така, се прочу како голема сила во атлетиката со светски шампиони како Каролина Клуфт, Кајса Бергквист, Стефан Холм, Кристијан Олсон и Сузана Калур, и домаќин на Светското првенство во 1995 година и на Европското првенство во 2006 година, двете во Гетеборг. Националниот пливачки прочуен благодарејќи на изврсни шампиони како Андерс Холмерц, Тереза Алшамар и Ема Игелстром. Во 2006 година, тимот за хокеј на мраз освоил злато на Олимписките игри во Торино како и на Светското првенство во Рига, со што се здобива со титулата првиот хокеарски тим што победил и на Зимските олимписки игри и на Светските првенства во истата година.[20]
Шведска е осма во бројот на медали на Олимписките игри на сите времиња (деветта за Летните олимписки игри и шеста за Зимските олимписки игри). Иако овој успех може делумно да се објасни со жртвите на конкурентските земји во светските војни и бојкотите за време на Студената војна, Шведска останува голема сила во спортот и покрај нејзината мала големина.
Во 2001 година, откако успешно ги водела Рома, Фиорентина, Бенфика, Сампдорија и Лацио, Свен-Горан Ериксон контроверзно станал првиот странски менаџер на англиската репрезентација, раководејќи го тимот на два Светски првенства и Евро 2004 година. Тој стигнач до 97 место на листата 100 најголеми Швеѓани објавена од дневниот весник DN во 2009 година. Елин Нордегрен се омажила за професионалниот играч на голф Тајгер Вудс во 2004 година со то и го привлекла светското внимание за време на нивното јавно разидување кон крајот на 2009 година.
