Оџаци - град и општина која се наоѓа во областа Западна Бачка во автономната покраина Војводина, Србија. Градот Оџаци има население од 8.795 жители, додека населението на општината Оџаци е 30.196 жители (попис 2011 година).
Име
Името Оџаци на српски значи „оџаци“. Порано населбата била позната и како Оџак („оџак“). Словенскиот/српскиот збор „оџак“ (или множина „оџаци“) е модификација на турскиот збор „Оџак“ (што го носи истиот изговор), што значи „огниште“.
Старото унгарско име на населбата било „Kéménd“, првпат споменато во 1522 година и значи „со оџак“. Новото унгарско име било „Hódság“, произлезено од гореспоменатиот српски збор „Оџак“, (подоцна наречено и „Hódsági Járás" (област Ходсаги)), како и германското име „Hodschag“.
Географија
Општина Оџаци се наоѓа во западниот дел на Бачка, на левиот брег на реката Дунав во должина од 9,5 км. Територијата припаѓа на Западно-бачката област, АП Војводина, Република Србија. Опкружена е со општините Апатин, Сомбор, Кула, Врбас, Бачка Паланка, Бач и кај Дунав се граничи со Република Хрватска.
Територијата на општина Оџаци зафаќа површина од 41.115,89 хектари. Се состои од 9 катастарски општини: Оџаци, Бачки Грачац, Бачки Брестовац, Српски Милетиќ, Богојево, Каравуково, Дероње, Ратково и Лалиќ, кои во исто време се и населени места.
Според големината на територијата, општина Оџаци е една од најмалите општини во опфатот на Војводина. Центарот на општината, населбата Оџаци, се наоѓа на средината на територијата на општината, додека останатите населени места се радијално зашеметени околу центарот на општината.
Релјеф
Регионот на општина Оџаци се одликува со пространа и широка рамничарска површина. Тлото е под нивото на морето во близина на Дунав чија голема хидролошка активност создала бројни вдлабнатини и мочуришта. Областа помеѓу Српски Милетиќ и Богојево е составена од „слатина“ или солена почва, а одреден број заштитени растенија го нашле својот дом на почвата солонец. Поради севкупното значење, се очекува целата област да биде прогласена за заштитена.
Клима
Климата во општина Оџаци може да се опише како умерено-континентална. Просечната годишна температура изнесува 10,9 °C. Најстуден месец е јануари со -0,3 °C, додека јули е најтопол со 21,4 °C. Вкупната инсолација годишно е 2014 часа. Топлите пролетти и лета обезбедуваат поволни услови за спорт и рекреација, вклучувајќи спортови на вода и многу други активности на отворено.
Хидролошки одлики
Хидролошките одлики на овој регион се создадени како од активноста на реката Дунав, така и од човечката работа во минатото и сегашноста. Делот од реката што минува низ општина Оџаци изнесува 10 км и е нејзин највреден природен ресурс. Помеѓу силниот Дунав и низинската шума, на местото каде што се премостува реката на пат кон Ердут во соседна Хрватска, има десетици викендици. Има мало пристаниште со голем број речни чамци кои можат да се користат за разгледување на оваа прекрасна област.
Подалеку од Дунав кон Богојево, на почетокот на дваесеттиот век се случил природен процес на големи поплави, создавајќи го езерото Стренд. Опкружено со високи тополи и песочни плажи, езерото е локално одморалиште за капење и место за излет. Формирањето на езерото е поврзано со катастрофалните поплави од 1926 година кога надојдената вода не се повлече. Помалите езера кои го опкружуваат езерото Стренд немаат никакви приливи или притоки кои би обезбедиле чиста вода за пливање и рекреативни активности. Посетителите имаат на располагање 2 хектари плажа.
Должината на каналската мрежа Дунав-Тиса-Дунав во општинските граници е 43 км. Каналите се поврзани со Дунав и се пловни, особено погодни за пловни објекти со капацитет од 10-20 патници. Малите чамци овозможуваат многу полесно и побрзо маневрирање, приклучување на различни локации, па дури и релативно лесно пренесување на кратки растојанија или учество во разни спортски и рекреативни настани. Водата од каналската мрежа е значително почиста во однос на другите делови на Бачка.
Мочуриштето наречено Богојевачки Рит опфаќа голем број мочуришта, езера и канали. Едно од најубавите е Холцер бог, опкружено со трски, тополи и врби, живеалиште на хармонија и спокојство за неговото богатство од биолошка разновидност. Богојевачки Рит е погоден за рекреативни активности, часови по екологија и фотографија.
Фауна
Природната единица наречена Камариште, која во голема мера се потпира на Дунав, обезбедува истоимено ловиште. Живеалиштето е поволно за елени и диви свињи како и за многу видови на ситен дивеч. Ловечкиот дом, познат по својата препознатлива архитектура, секогаш е во служба на поединци заинтересирани за природните ресурси на областа. Езерото Провала, Жива Ривулет, островот Голич и огромните дабови се само некои од природните одлики на Камариште.
Разгранета каналска мрежа на каналот Дунав-Тиса-Дунав, приближно 40 км долга е незаменлив дел од хидролошкиот систем на општина Оџаци. Пловењето по мирна вода и популарниот риболов (крап, штука, сом, костур, крап, тавче и др.) ја откриваат вистинската слика за природните ресурси на општина Оџаци.
Историја
Основање на Оџаци
Оџаци првпат се споменува во 1557 или 1558 година. Се споменува како населба во Бачка, основана од Турците во време на воени операции што се одвивале во јужна Унгарија. Постојат многу теории за потеклото на името, една од нив е дека потекнува од името на турската воена единица која престојувала таму, друга теорија е дека името потекнува од турскиот збор за оџак ( поради оџаците кои биле испакнати од копумот на првата населба), а исто така и дека Оџаци името го добил по босанските Оџаци од каде во 16 век пристигнале 7 српски семејства. Во 17 век Оџаци било напуштено, населението било под наметлив притисок, наплаќајќи за воени потреби и главно се движело на север. Во текот на 18 век населбата била обновена, а потоа во Оџаци живееле стотина Срби и семејства од Шокци. Австроунгарските власти одлучиле да ја колонизираат оваа област со германски колонисти, што резултирало со принудна емиграција на домородното население (Срби и Шокци).
Пристигнување на германските колонисти
Колонизацијата на Оџаци со германски жители започнала во 1755 година кога била донесена одлука за населување на 300 германски семејства. Австроунгарските власти на германските колонисти им дале земја за изградба на куќи, земја колку што можеле да обработат, семе итн. Покрај тоа, тие добиле статус на слободни царски граѓани, па кметовите меѓу нив биле ослободени од обврските. Колонистите кои го населувале Оџаци биле главно од германските области: Баден, Шварцвалд, Алзас, Лорен, Хесен итн. Тие преку Дунав, со бродови познати по името „Ulm boxes“ кои пловеле низ Виена и Будимпешта до Апатин каде биле испуштени, пристигнувале во своето ново живеалиште преку. Првите колонисти пристигнале во 1756 година; меѓу нив бил и баронот Котман, сопственик на имот.
Оџаци - престолнина на конопот
Главното занимање на колонистите било земјоделството. Со нивното доаѓање започнало масовно одгледување на коноп, иако во некои турски тефтери се споменувало одгледување коноп уште кога владееле со овие простори. Земјиштето во Оџаци и околу било идеално за одгледување на овие растенија, со помош на реката Мостонога која често ја поплавувала околината. Исто така, Мостонога била идеален за потопување на конопот. Производството било иницирано од баронот Котман кој ја информирал Виена дека конопот добро успева на територијата на новите колонистички населби. Ги собрал коноппроизводителите, им обезбеди средства за работа и се обврзал од нив да купува 5000 кубика ткаенина годишно. Производството станало помасовно и Оџаци стана еден од најголемите центри за производство на коноп во Европа. Во 1779 година за прв пат се одржал саемот за коноп и на крајот станал позначаен. Во 1907 година била отворена фабрика за одгледување коноп и производство на јажиња од членовите на богатото семејство Ертл (Франк и Јохан) на пример на слична фабрика во Сегедин. Фабриката првично имала 200 работници, но таа брзо напредувала и во 1929 година достигнала бројка од 800 вработени. На крајот производството се проширило, па покрај јажињата произведувале: теписи, а од 1933 година и волна и свилена ткаенина.
Развој на Оџаци
Со доселувањето на првите колонисти, вртоглавиот економски развој на Оџаци, кој најмногу се потпирал на производството на коноп, бил проследен со социјален развој на областа. Во 1762 година е основано првото училиште за германски јазик. Првата црква била изградена во 1764 година, но не била зачувана никаква трага. Во 1818 година се одржала прослава за поставување на темели на нова црква која била завршена во 1821 година. Во 1813 година Оџаци ја добил привилегијата да одржува неделен саем и два годишни саеми и добил статус на пазар. Во 1871 година бил основан Окружниот суд, во 1879 година Канцеларијата за регистрација на имот, во 1884 година Канцеларијата на принцот (Прв кнез на Оџаци бил Јозеф Виси). Првата печатница е основана во 1887 година. Во Оџаци во тој период работеле две парични бироа: штедилницата Оџаци и готовина за взаемна помош Оџаци, а во 1897 година била основана ИРС. Во 1895 година е завршена изградбата на пругата Нови Сад-Баја која минува низ Оџаци и истата година поминал првиот воз. Во 1899 година во рамките на манастирот во Оџаци била изградена првата детска градина, а подоцна била преместена во нова модерна зграда изградена од сопственикот на фабриката за коноп и кордиџ, Јохан Ертл. Во 1906 година, фирмата „Ертл и Шверер“ (исто така делумно во сопственост на семејството Ертл) ја отворила првата електрана за потребите на нивните мелници и тоа довело до електрификација на областа. Во 1911 година бил основан фонд за изградба на средни училишта и биле собрани 70.000 круни, но изградбата на училиштето била одложена поради Првата светска војна. Во 1917 година други 300.00 круни биле собрани и училиштето почнало со работа, примарно во семејството Краус, а подоцна и во куќата на семејството Брунер за конечно да се пресели во нова зграда дизајнирана од архитектот Јозеф Швер.
Првата светска војна
За време на Првата светска војна било отворено воено лазарето во Оџаци во основното училиште каде се лекувале ранетите од фронтот. Во Првата светска војна загинале 162 жители на Оџаци. По ослободувањето Оџаци станал дел од Кралството СХС, а подоцна и дел од Кралството Југославија.
Втората светска војна и Културбунд
Во 1920 година, Културбунд, била основана германска националистичка организација. Организацијата била забранета двапати, прво во 1924 година, а второ за време на јануарската диктатура. Првиот огранок на Културбунд е формиран во Бачка во 1920 година во Парабуќ (Ратково). Во 1930 година била дозволена работата на Кулурбанд. Акцијата во Културбунд била радикализирана и национал-социјалистичките идеи биле прифатени во организацијата кога Адолф Хитлер почнал да владее во Германија. Од година во година бројот на членови се зголемувал, особено по 1939 година и почетокот на Втората светска војна. За време на војната организацијата се засилила и станала главен организатор на општествениот живот во германските области во Бачка, вклучувајќи го и Оџаци. Организирала и заминување на млади Германци во единиците на Вермахт и СС. По инвазијата на силите на Третиот Рајх на Југославија, територијата на Бачка била окупирана од унгарската војска. За време на окупацијата, нацистичката унгарска војска и жандармерија извршија систематски прогон : Срби, Евреи, Цигани и политички противници од сите националности.
Периодот по Втората светска војна
Ослободувањето конечно се случило на 22 октомври 1944 година. Оџаци го ослободиле војводинските бригади заедно со единицата на Црвената армија. Посериозни борби со унгарските жандарми ги водела Бачкопаланачката единица на 17 октомври меѓу Парабуќ (Ратково) и Оџаци. На денот на ослободувањето немало отпор или дочек за ослободителите бидејќи областа била населена со Германци кои главно се повлекле заедно со германската војска и ја напуштиле земјата. Првиот конвој тргнал на 9 октомври. Голем број Германци останале; биле интернирани во кампови, а потоа ја напуштиле земјата и главно се преселиле во Австрија и Германија.
По ослободувањето на овие области започнала битката кај Батина која била најголемата битка во овој регион каде војниците на Црвената армија и бригадите на Војводина командувани од поручникот Срета Савиќ успеале да ги поразат германските сили од 60.000 војници, го преминале Дунав и ги ослободи Дарда и Бели Манастир, што резултирало со потиснување на германските сили на територијата на Унгарија. По завршувањето на Втората светска војна населението во помалку развиените области во Војводина било колонизирано за да може да се населат областите каде што живеело германското национално малцинство. Во општина Оџаци се населиле колонисти од јужна Србија и тие главно биле од: Врање, Лесковац, Пирот, Ниш и Топличката област. Во Каравуково се населиле колонисти од Врањска котлина и Горња Пчиња, во Ратково од Топлице и околината на Лесковац, во Српски Милетиќ од Јабланица, Власотинац и Сува Река, во Дероње од околината на Пирот и во Оџаци од Пирот и Нишин. Во Бачки Брестовац и Бачки Грачац се населиле колонисти од Босна и Лика.
Со ослободувањето бројот на населението постојано се зголемувал. Наскоро било отворено ново училиште, Државна гимназија, подоцна позната како Гимназија „Јован Јовановиќ Змај“. По војната, индустријата во Оџаци многу брзо се развивала. Оџаци станал локален и општински центар на западна Бачка. Развиени се следните индустрии: прехранбена, текстилна, метална, хемиска, градежна и графичка индустрија. Фабриката „Кордејџ“ била национализирана и добила ново име: „Лола Рибар“. Работата на фабриката била проширена и модернизирана, па во 1960 година започна производството на ткаени теписи, пвц подови и сл.
Во 1971 година започнала преработката на полипропилен за производство на вез и фолија, а во 1979 година фабриката се проширила со отворање на нов дел за производство на предиво на база на: полипропилен, полиестер, полиакрил и влакна. На 10 октомври 1955 година во Оџаци било отворено првото текстилно средно техничко училиште за влакна, на пример на здружените текстилни струки на Југославија, што придонесе за понатамошен развој на текстилната индустрија во општината. Културниот живот на општината стана побогат и разновиден.
Демографија
Население во минатото
Година
Нас.
±%
1948
39.355
—
1953
41.124
+4.5%
1961
42.242
+2.7%
1971
39.585
−6.3%
1981
37.967
−4.1%
1991
37.501
−1.2%
2002
35.582
−5.1%
2011
30.154
−15.3%
Според последниот официјален попис направен во 2011 година, општината Оџаци има 30.154 жители.
Етнички групи
Етнички, општината е мешана, каде мнозинство се 25.077 Срби (83,16%), потоа 1.188 Унгарци (3,94%), 1.035 Роми (3,43%), 835 Словаци (2,77%) и други. Населби со српско етничко мнозинство се: Оџаци, Бачки Брестовац, Бачки Грачац, Дероње, Каравуково, Ратково и Српски Милетиќ. Населбата со унгарско етничко мнозинство е Богојево. Етнички мешана населба со релативно словачко мнозинство е Лалиќ.
Следната табела дава преглед на вкупниот број на регистрирани лица вработени во правни субјекти по нивната основна дејност (од 2018 година):[4]
Активност
Вкупно
Земјоделство, шумарство и риболов
598
Рударство и вадење камен
-
Производство
2.983
Снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација
21
Снабдување со вода; канализација, управување со отпад и активности за санација
88
Градба
150
Трговија на големо и мало, поправка на моторни возила и мотоцикли
763
Транспорт и складирање
243
Услуги за сместување и храна
156
Информации и комуникација
29
Финансиски и осигурителни активности
45
Активности со недвижен имот
-
Стручни, научни и технички дејности
150
Административни и помошни услужни дејности
94
Јавна администрација и одбрана; задолжително социјално осигурување
397
Образование
404
Активности за човековото здравје и социјална работа
322
Уметност, забава и рекреација
68
Други услужни активности
117
Индивидуални земјоделски работници
324
Вкупно
6.954
Култура
Годишниот Меѓународен фестивал за мултимедијална уметност (IMAF) се одржува во Оџаци од 1998 година.[5]
Спорт
Првиот фудбалски тим во Оџаци е основан во 1919 година под името „Спорт клуб Оџаци“, а во 1928 година е основан тениски клуб кој бил еден од фаворитите на тогашните тениски натпревари во земјата. Тенискиот клуб имал 5 тениски игралишта. Помеѓу двете војни во Оџаци работело друштвото на соколи, дел од Кралството Соколи Југославија и бил одржан митинг на соколите. Оџаци има два фудбалски клуба Текстилац Итеш и ОФК Оџаци. „Текстилац“ е формиран во 1919 година, а стадионот на Текстилац го носи името „Иво Лола Рибар“ како југословенски херој. ОФК Оџаци е формиран во 1969 година и го носи името Трговачки, а во последно време го смени името во ОФК Оџаци. Оџаци има и тениски клуб, кошаркарски клуб КК Оџаци и карате клуб Младост
