Јован Скерлиќ

Јован Скерлиќ

Јован Скерлиќ (Белград, 20 август 1877 - Белград, 15 мај 1914) бил српски писател и литературен критичар.

Роден е во Белград на 20 август (8 по јулијанскиот календар) 1877 година, во граѓанско семејство на татко Милош и мајка Персида^[1] б. Марковиќ (од Пешта), во семејната куќа на аголот на улиците Господар Јевремов и Добрачин, кај Чукур-чешма на Дорчол. Неговиот татко бил сопственик на фирма и продавница за капи (мајстор на шапџија), кој имала дуќан и продавница на улицата Васина кај улицата Кнез Михаилова. Јован Скерлиќ имал две сестри, Јованка и Јелена, маѓена Владимир Чоровиќ.^[2]

Имал сопруга Клара и ќерка Љиљана.^[3], подоцна живееле во Франција.^[4]

Неговото животно мото било: „Да живееш значи да работиш!“. Неговиот живот бил со континуирана, напорна работа. Не знаел за одмор, ниту пак се грижел за заморот, „додека неговиот исцрпен и изморен организам не се срушил пред смртта“.^[5] Џон ненадејно починал на 37-годишна возраст, на 15 мај (2 мај, јулијанскиот календар) 1914 година.

Воспитно-образовна работа

Јован Скерлиќ со родителите и сестрите

Основно училиште, гимназија и филозофски студии завршил во Белград. Дипломирал на Големата француска школа книжевност и книжевна теорија, како ученик на Богдан Поповиќ. Потоа заминал во Лозана, каде што докторирал по француска книжевност.^[6]

Тој бил само за кратко време во средно училиште наставник во Белград. Веднаш по положувањето на докторскиот испит, бил назначен за наставник на Универзитетот во Белград, најпрвин по француски јазик и литература, а потоа и за српска книжевност, на која предавал до својата смрт.

Станал дописен член на Српската кралска академија на 3 февруари 1910 година.

Литературно и национално-политичко дело

Јован Скерлиќ

И покрај неговата голема книжевна дејност, по која се прославил како најпопуларен и најзастапен српски критичар, Скерлиќ истовремено, исто така неуморно и обилно, работел и на политички и на национален план. Како студент се приклучил на социјалистичкото движење и пишувал општествено-политички написи и студии во социјалистичкиот печат. Подоцна се приклучил на Независната радикална партија, создадена од левото крило на Радикалната партија, и набрзо станал нејзин главен идеолог . Последните две години од животот бил пратеник во Народното собрание, во кое особено се истакнал со својот милитантен говор против „банкократијата“, т.е. против банките кои бездушно го исцрпувале народот со нивните зелени камати.

Многу поважна е неговата работа на национално поле. Идеално, тој бил несомнено најхрабриот и најистакнатиот проповедник и протагонист на југословенското национално и државно единство. Од неговите бројни предавања во поранешна Австроунгарија, најзначајно е она во Прага, десет дена пред неговата смрт. Од написите и есеите за националната идеологија, најдобар есеј е за Анте Старчевиќ, проповедник на идејата за Голема Хрватска. Од другите национално-културни акции, најважна е онаа за воведување на латинскиот јазик кај Србите (анкета во Српски литературен весник ). Лазар Томановиќ напишал за тоа: ... а Скерлиќ беше подготвен да ја одбие и кирилицата.^[7]

Иако умрел млад, литературното дело на Скерлиќ е многу обемно. Неговото најпознато и најдобро дело е Писатели и книги (во девет тома). Синтезата на целокупното негово книжевно дело е Историја на новата српска книжевност, објавена најпрвин во скратена форма, како средношколски учебник, а потоа и во целост. Посебни се неговите студии за книжевните епохи: Младоста и нејзината литература и српската литература во XVIII век, голема студија за Јаков Игњатовиќ ; потоа есеи: Поглед на денешната француска литература, Уништувањето на естетиката и демократизацијата на уметноста, книжевно-политичкиот есеј Светозар Марковиќ од 1905 година. До својата смрт го уредувал Српскиот книжевен весник, првично во друштво на Павле Поповиќ а подоцна и сам. Имал дарба на романописец. Објавил две продолженија на Белградската романса, потпишувајќи се под псевдонимот „Белграѓанец“.^[8]

Критички преглед

Спомен табла на зградата во која живеел Јован Скерлиќ улица „Господар Јованов“.

Како ученик на Богдан Поповиќ и на француската школа, самиот Скерлиќ бил поддржувач на позитивниот и научен метод во историјата на литературата и книжевната критика - метод кој го проучува темпераментот на писателот, наследните особини, влијанието на околината и времето врз обликувањето. посебен вид на неговиот талент, вредноста на самото дело, со чисто уметничката вредност на стилот, композицијата и силата и квалитетот на чувството. Во основна смисла, неговата критика произлегува од школата на Богдан Поповиќ. Меѓутоа, додека Богдан Поповиќ повеќе се потпирал на уметничката, формална вредност на делото и барал осветени естетски принципи ( догми ) со вкрстени методи и средства, додека понатаму барал главно „уметност заради уметноста“ и бил повеќе или помалку аристократски рамнодушен. на општествени, етички и национално-политички насоки, Скерлиќ, напротив, помалку се потпирал на формата и изразните вредности, а повеќе на содржината и како борбен дух, социјален човек и национално-политички идеолог и духовен водач на една генерација, тој бил повеќе поддржувач на утилитарната литература. Во литературата, тој главно барал идеи, социо-етички, па дури и политички насоки, „напредни“ идеи и „напредни“ насоки. Тој го сфатил ова „напредно“ на сосема европски начин: во духот на рационалистичката мисла. „Слободен мислител“ и поддржувач на историскиот материјализам, поддржувач на жилава и срдечна борба за убедувања, не се грижел за песимизмот, мистицизмот, романтичните и сентиментални расположенија, декаденцијата и естетската игра на фантазијата и зборовите.

Биста на Јован Скерлиќ, на Калемегдан.

Затоа во неговата историја на книжевноста, некои писатели кои биле далеку од него со својот темперамент и со своите општествени и морални сфаќања тргнале лошо, а некои писатели кои му биле драги поради нивната просветеност и општествено расположение биле премногу добри. Сфаќајќи ја книжевноста на овој начин, тој целосно се посветил на домашната литература и ги испитувал влијанијата на местото, времето и расата, реципроцитетот со европските идеи и општествените и културните околности. Тој имал особено развиена историска смисла да ги забележува основните одлики што ја карактеризираат една епоха или генерација и да ги елаборира, уредува и прикажува тие одлики. Исто така, за оценката на книгите и писателите, тој имал најмногу осет за основните одлики во општите потези, а во тоа ретко грешел. Благодарение на овие квалитети, тој можел не само како литературен критичар континуирано и систематски да го следи развојот на современата предвоена литература, туку и да направи една огромна работа: да напише историја на целата нова српска литература од почетокот на 18 век. до Првата светска војна. Така тој воскреснал цели периоди од нашето минато - 18. век, младинското романтично движење, ерата на Светозар Марковиќ, потоа многу веќе заборавени писатели, како што се Доситеј Обрадовиќ, Александар Сандиќ, Јован Стерија Поповиќ, Јаков Игњатовиќ и други. Доследен на својот метод и работејќи брзо и напорно, Скерлиќ понекогаш занемарувал да посочи многу уметнички детали и да задржи недоволно документирани некои од неговите општи одлики за постарите писатели.

Скерлиќ особено победил со својот стил кој се одликувал со јасност, логика и пластичност, но и со огнен ентузијазам и сила. Неговите студии за книги биле попривлечни и попопуларни од самите книги. Пишувал одлично и за лошите книги. Неговите оценки понекогаш наликувале на шаблоните на големите француски критичари, преведени на српски и применети за српските писатели и прилики. Во своето време, тој бил магичен како весник; еден дел од големиот успех на Скерлиќ лежи во тоа.

Првата научна монографија за него ја напишала во 1937 година. година Вукосава Милојевиќ.^[9]

Дела

Неговите собрани дела во четиринаесет книги вклучуваат:

• Писатели и книги 1

• 

  Корица на книгата Јаков Игњатовиќ книжевна студија (1904) од Јован Скерлиќ

  Писатели и книги 2
• Писатели и книги 3
• Писатели и книги 4
• Писатели и книги 5
• Писатели и книги 6
• Фељтоните скицираат и зборуваат
• Историски преглед на српскиот печат 1791-1911 година
• Јавното мислење во Франција кон политичката и социјалната поезија од 1830 до 1848 година.
• Српската литература во XVIII век
• Младоста и нејзината литература (1848—1871) проучува националниот и литературниот романтизам кај Србите
• Светозар Марковиќ неговиот живот, дело и идеи
• книжевна студија Јаков Игњатовиќ
• Историја на новата српска литература
• Јован Скерлиќ човек и дела од д-р Мидхат Бегиќ

Наводи

 

1. Све је ограничено сем духа и маште („Вечерње новости“, 14. децембар 2014)
2. Милан Јовановић Стојимировић: „Силуете старог Београда“, Просвета, Београд 2008. године. pp. 692—693. 147506444^{[мртва врска]}
3. „Јован Скерлић“. Архивирано од изворникот на 2022-01-31. Посетено на 2022-01-31.
4. Време, 22. дец. 1939, стр. 7. digitalna.nb.rs
5. „Дело“, некролог, Београд 1. април 1914. године
6. P. Polovina i S. Vitanović, „Katedra za francuski jezik i književnost“, Stо gоdinа Filоzоfskоg fаkultеtа, 1963 : 410,
7. Томановић 2018. sfn error: no target: CITEREFТомановић2018 (help)
8. „Просветни гласник“, Београд 1924. године
9. Светлана Е. Томић: Сахрањена у фуснотама. Др Вукосава Милојевић (1898-1985), писац прве темељне научне монографије о Јовану Скерлићу: истраживачка белешка (2019)

Литература

• Radojević, Mira (1998). „O jugoslovenstvu samostalnih radikala“ (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 16 (2): 17–31.
• Терзић, Славенко (1983). „Јован Скерлић у Народној скупштини 1912“. Историјски часопис. 29-30 (1982-1983): 457–475.
• Томановић, Лазар (2018). Мемоари. ЦИД, Подгорица.