De materia medica (Dioscorides)

Dioscorides Neapolitanus: pagina descriptiones, glossas, imagines de origano monstrans

De materia medica, Graece scriptum et in multas linguas versum, est opus principale Pedanii Dioscuridis Anazarbei qui in provinciis Asiaticis Imperii Romani saeculo I p.C.n. floruit. Laecanio Basso dicatum est.^[1]

Versio Latina ab Ioanne Ruellio anno 1516 edita

Exstant plures recensiones Graecae:

• Recensio "genuina"^[2] pristina, in quinque libros divisum, materie ordine affinitatum enumerata
  • Dioscorides Parisinus gr. 2179 saeculo IX factus, exemplar huius recensionis antiquissimus sed lacunosus
• "Dioscorides alphabeticus", herbas tantum describens, imaginibus curiosis illustratus, glossario multilingui auctus. Medio saeculo IV Oribasius in Collectionibus medicis suis (lib. XI-XIII) medicamenta botanica et mineralia e Dioscoride ordine alphabetico compendiose enumeravit, e recensione alphabetica iam exstante ut videtur citans.^[3][4] Recensionis alphabeticae exemplaria sunt:
  • Dioscorides Vindobonensis: exemplar divitissimum saeculo VI ineunte factum et feminae nobili Aniciae Iulianae dicatum. In Nationali Bibliotheca Austriaca servatur
  • Dioscorides Neapolitanus: exemplar saeculo fere VII factum. In Nationali Bibliotheca Neapolitana servatur
• "Dioscorides alphabeticus" locupletior, in quinque libris divisus, herbis et glossis multilinguibus e recensione alphabetico priori, rebus medicinalibus aliis e recensione pristina demptis et ordine alphabetico inter libros singulos coactis
  • Dioscorides Pierpont Morgan: exemplar saeculo X factum, imaginibus multis illustratum
• "Dioscorides interpolatus", e recensione pristina refectus, additamentis e Dioscoride alphabetico auctus

Versio Andreae Lacunae Hispanica Antverpiae 1555 edita. Exemplar manu tinctum (Bibliotheca Nationalis Hispanica)

Versiones Latinae tres aevis antiquo et medio factae sunt.^[5] Versionis antiquissimae (A), saeculo III a Gargilio Martiali factae, fragmenta tantum supersunt. Versionis secundae (B) excerpta pauca apud pseudo-Apuleium et Isidori Etymologias reperiuntur. Versio mediaevalis (C, etiam "Dioscorides Langobardus" ab eruditis appellata), ab exemplari recensionis genuinae saeculo fere VI conversa, e libro manuscripto saeculi IX nobis cognoscitur. Haec versio saeculo fere XI in ordinem alphabeticum retractata est; quae recensio sub nomine "Dyascorides" recognoscitur.^[6]

Saeculo XVI opus De materia medica in linguas varias verterunt commentariisque adornaverunt Latine Ioannes Ruellius, Valerius Cordus, Italiane Petrus Andreas Matthiolus, alii nonnulli.

Notae

1. De Laecanio Basso
2. "Forma genuina": ita Max Wellmann in praefatione editionis suae vol. 2 (1906) p. v
3. Ita Max Wellmann, "Die Pflanzennamen des Dioskurides" in Hermes vol. 33 (1898) pp. 360–422 ad p. 375
4. Contra John Scarborough, "Early Byzantine pharmacology" in Dumbarton Oaks Papers vol. 38 (1984) pp. 213-232 JSTOR ad pp. 223-224, qui proponit opus Oribasii archetypum esse recensionis alphabeticae. Quod autem difficile erit credendum, textu multo ab Oribasio omisso in libris recensionis alphabeticae recitato.
5. Ferraces Rodríguez (1999); Cronier (2010)
6. Riddle (1974); Riddle (1984) p. 102 n. 91; Cronier (2010)

Bibliographia

Editiones

• 1499 : Venetiis: editio Aldina Textus apud BVPB
• 1516 (Franciscus Asulanus, Hieronymus Roscius, edd.) : Venetiis: editio Aldina (Textus apud Google Books)
• 1529 (Ianus Cornarius, ed.) : Διοσκορίδης : Dioscorides. Basileae: ex aedibus Ioan. Bebelii (Graece, Latine)Textus apud MDZ Textus apud BVPB
• 1549 (Iacobus Goupylus, ed.; Ioannes Ruellius, interpr.) : Dioscorides libri octo Graece et Latine; Castigationes in eosdem libros. Parisiis (Graece, Latine) Textus apud archive.org
• 1589 (Ianus Antonius Saracenus, interpr.) : Pedacii Dioscoridis Anazarbaei opera quae exstant omnia. Francofurti: sumtibus haeredum Andreae Wecheli (Textus apud Google Books)
• 1829-1830 (Curtius Sprengel, ed.) : Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque. 2 voll. Lipsiae (Graece, Latine) (1 apud Google Books) (2 apud Google Books)
• 1906-1914 (Max Wellmann, ed.) : Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque. 3 voll. Berolini: Weidmann (Graece) 1 2 3 / 1 2 3

Versiones

• 1478 (Constantinus Africanus fortasse interpr.; Petrus de Abano, recens.) : Dyascorides. Incipit "[M]ulti voluerunt auctores antiqui de virtutibus herbarum"; "Explicit Dyascorides quem Petrus Paduanensis legendo corexit et exponendo quae utiliora sunt in lucem reduxit". Colle: Iohannes de Medemblick, Iulio 1478^{[b 1]} Textus apud MDZ
• 1516 (Hermolaus Barbarus, interpr.) : Ioannis Baptistae Egnatii ... in Dioscoridem ab Hermolao Barbaro tralatum annotamenta; Pedacii Dioscoridis Anazarbei De medicinali materia ab eodem Barbaro Latinitate primum donati; ... Hermolai Barbari ... Corollarium libris quinque absolutum. Venetiis^{[b 2]} Textus apud Monacenses
• 1516 (Ioannes Ruellius, interpr.) : Pedacii Dioscoridis Anazarbei de medicinali materia libri quinque De virulentis animalibus, et venenis canerabioso, et corum notis, ac remediis libri quattuor. Joanne Ruellio Suessionensi interprete. Lutetiae apud Henricum Stephanum (Latine) Editio 1516 Editio Parisiensis 1549 bilinguis Editio Francofurtensis 1549 cum adnotationibus Valerii Cordi etc. Editio 1552
• 1518 (Marcellus Virgilius, interpr.) : Pedacii Dioscoridae Anazarbei De medica materia libri sex. Florentiae apud haeredes Philippi Iuntae (Latine) Textus apud MDZ Editio 1523 apud BVPB
• 1529 : Ioannes Ruellius, interpr.; Otho Brunfelsius, ed., P. Dioscoridae pharmacorum simplicium reique medicae libri VIII Textus
• 1544 (Petrus Andreas Matthiolus, interpr.) : Di Pedacio Dioscoride Anazarbeo libri cinque della historia & materia medicinale, tradotti in lingua volgare italiana da M. Pietro Andrea Matthiolo Senese Medico, con amplissimi discorsi & commenti & dottissime annotationi & censure del medesimo interprete (Italiane) Editio 1549 apud archive.org (Editio 1557 apud Google Books) (Editio 1573 apud Google Books)
• 1554 : Petri Andreae Matthioli Medici Senensis Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei de Materia Medica adjectis quam plurimis plantarum & animalium imaginibus eodem authore (versio Latina Materiae medicae Dioscoridis) Editio 1558 Editio 1565 apud archive.org
• 1555 (Andreas a Lacuna, interpr.) : Pedacio Dioscorides Anazarbeo Acerca de la materia medicinal y de los venenos mortiferos. Antverpiae (Hispanice) (Textus apud Google Books) Exemplar manu tinctum apud World Digital Library (Editio Salmanticensis 1570 apud Google Books)
• 1561 : Valerius Cordus; Conradus Gesnerus, ed., Annotationes in Dioscoridis; Historiae stirpium libri IV [etc.] Textus
• 1561 (Antonius Pinaeus, interpr.) : Les Commentaires de M. P. André Matthiolus sur les six livres de Pedacius Dioscoride Anazarbéen de la matière médicale (Francogallice)^{[b 3]} Editio 1572 apud archive.org (Editio 1620 apud Google Books) Editio 1627 apud BiuSanté
• 1586 (Ioachimus Camerarius, interpr.) : Kreutterbuch desz hochgelehrten unnd weitberühmten Herrn D. Petri Andreae Matthioli (Theodisce) Textus
• c. 1650 facta, anno 1934 divulgata (J. Goodyer, interpr.; R. T. Gunther, ed.) : The Greek Herbal of Dioscorides. Londinii recensio interretialis huius versionis
• 1998 (Manuela García Valdez, interpr.) : Dioscórides. Plantas y remedios medicinales (De materia medica). 3 voll. Matriti: Gredos
• 2005 (Lily Y. Beck, interpr.; John Scarborough, praef.) : Pedanius Dioscorides of Anazarbus. De materia medica. Berolini: Olms-Weidmann Recensio huius operis

Editiones, versiones, commentationes partiales

Si plus cognoscere vis, vide etiam Cinnabaris (medicamentum), Cyphi, Moly, et Seps.

• Praefatio: John Scarborough, Vivian Nutton, "The Preface of Dioscorides' Materia Medica: introduction, translation, commentary" in Transactions and Studies of the College of Physicians of Philadelphia n.s. vol. 4 (1982) pp. 187-227.
• Amomum: Nicolaus Maronea Veronensis, "Commentarii in tractatus Dioscoridis et Plinii de amomo" in Ioannes Pona, Plantae seu simplicia ut vocant, quae in Baldo monte et in via ab Verona ad Baldum reperiuntur (Basileae: Zetznerus, 1608)
• Balsamum: Andreas Chiocchus, Carmen de balsami natura et viribus iuxta Dioscoridis placita. Veronae, 1596^{[b 4]}
  • Giovanni Pona, Del vero balsamo de gli antichi: commentario ... sopra l'Historia di Dioscoride. Venetiis, 1623 (Textus apud Google Books)
• Bryonia: S. S. Renner, J. Scarborough, H. Schaefer, H. S. Paris, J. Janick, "Dioscorides’ bruonia melaina is Bryonia alba, not Tamus communis and an illustration labelled bruonia melaina in the Codex Vindobonensis is Humulus lupulus not Bryonia dioica" in M. Pitrat, ed., Cucurbitaceae 2008: IXth Meeting on Genetics and Breeding of Cucurbitacea (Avenione: INRA, 2008) pp. 273-280
• Mandragora: George Saliba, Linda Komaroff, "Illustrated Books May Be Hazardous to Your Health: A New Reading of the Arabic Reception and Rendition of the "Materia Medica" of Dioscorides" in Ars Orientalis vol. 35 (2008) pp. 6-65 JSTOR

Eruditio antiquior

• Hermolaus Barbarus, In Dioscoridem corollariorum libri quinque. Coloniae: apud Ioan. Soterem, 1530 (Textus apud Google Books)

Eruditio recentior

• Minta Collins, Medieval Herbals: The Illustrative Traditions (Londinii: British Library, 2000) pp. 31-89 (Paginae selectae apud Google Books)
• Marie Cronier, "Le Dioscoride alphabétique latin et les traductions latines du De materia medica" in David Langslow, Brigitte Maire, edd., Body, Disease and Treatment in a Changing World: Latin texts and contexts in ancient and medieval medicine (Lausannae: Editions BHMS, 2010) pp. 189-200
• Florence E. Day, "Mesopotamian Manuscripts of Dioscorides" in Metropolitan Museum of Art Bulletin n.s. vol. 8 (1950) pp. 274-280 JSTOR
• A. Dietrich, Die Dioskurides-Erklärung des Ibn al-Baiṭar: ein Beitrag zur arabischen Pflanzensynonymik des Mittelalters. Gottingae: Vandenhoeck & Ruprecht, 1991
• Cesar E. Dubler, Elias Teres Sadaba, La 'Materia Medica' de Dioscorides, transmisión medieval y renacentista. 6 voll. Barcelone, 1952-1957
• Nicholas Everett, The Alphabet of Galen: Pharmacy from Antiquity to the Middle Ages (Toronti: University of Toronto Press, 2012) pp. 64-78 (Paginae selectae apud Google Books)
• A. Ferraces Rodríguez, Estudios sobre textos latinos de fitoterapia entre la Antigüedad Tardía y la Alta Edad Media. Corunnae, 1999
• Martin Levey, Early Arabic Pharmacology: An Introduction Based on Ancient and Medieval Sources. Lugduni Batavorum: Brill, 1973 (Paginae selectae apud Google Books)
• John M. Riddle, "The Latin Alphabetical Dioscorides" in Proceedings of XIIIth International Congress of the History of Science, Moscow, 1971, sections III and IV (Moscuae, 1974) pp. 204-209
• John M. Riddle, "Byzantine Commentaries on Dioscorides" in Dumbarton Oaks Papers vol. 38 (1984) pp. 95-102 JSTOR
• John M. Riddle, Dioscorides on pharmacy and medicine. Austin: University of Texas Press, 1985
• Mahmoud M. Sadek, The Arabic Materia Medica of Dioscorides. Quebeci: Editions du Sphinx, 1983
• George Saliba and Linda Komaroff, "Illustrated Books May Be Hazardous to Your Health: A New Reading of the Arabic Reception and Rendition of the "Materia Medica" of Dioscorides" in Ars Orientalis vol. 35 (2008) pp. 6-65 JSTOR
• John Scarborough, "Pharmacy in Pliny's Natural History: some observations on substances and sources" in Roger French, Frank Greenaway, edd., Science in the Early Roman Empire (Londinii: Croom Helm, 1986) pp. 59-85 [de fontibus tam Dioscoridis quam Plinii]
• John Scarborough, Pharmacy's ancient heritage: Theophrastus, Nicander and Dioscorides. Lexington, 1985.
• Max Wellmann, "Dioskurides (12)" in Paulys Real-Enzyklopädie der classischen Altertumswissenschaft edd. G. Wissowa et alii (Stuttgart, 1893-1972 ~ ~) vol. 5 pars 1 (1903) pp. 1131–1142

Notae librariae

1. Citatio huius editionis
2. Bibliotheca publica Bavarica
3. Citatio editionis 1561 (vide p. 192 apud Google Books). N.B. oportet titulum huius editionis verificare
4. Citatio huius operis

Nexus externi

• Lambecius 1669