Интернет-маркетинг

Интернет-маркетинг (ағылш. Internet marketing) — клиенттерге өнімді немесе қызметті сату және олармен қарым-қатынасты басқару мақсатында интернет желісіндегі дәстүрлі маркетингтің барлық аспектілерін пайдалану тәжірибесі.

Интернет-маркетингті пайдаланған кезде тауарлар мен қызметтердің бағасы төмен болады, өйткені физикалық қатысудың қажеті жоқ. Internet Marketing әлеуметтік желілердегі ілгерілету (SMM), cайтты іздеу жүйесінде оңтайландыру (SEO), электрондық пошта маркетингі, іздеу жүйесіндегі маркетинг (SEM), кіріс маркетингі, серіктестік маркетингі және басқа да түрлерді қамтиды.

Интернет-маркетинг кешенінің негізгі элементтері:

Тауар (Product) - Интернет арқылы сатылатын нәрсе. Ол басқа сайттармен ғана емес, дәстүрлі дүкендермен де бісекелеседі.

Баға (Price) - Интернеттегі баға шығындарды үнемдеудің арқасында дүкендегі бағаға қарағанда төмен деген болжам бар.

Promotion (Promotion) - желідегі брендтер немесе өнімдердің жылжытылуына арналған іс-шаралар жиынтығы. Бұл құралдардың үлкен арсеналын (іздеу оңтайландыру, контекстік жарнама, баннер хабарландырулар, электрондық пошта маркетингі, аффилиирленген маркетинг, вирустық маркетинг, жасырын маркетинг, интерактивті жарнама, блоггинг және т.б.. D.) қамтиды.

Сату орыны (Place) - сату нүктесі, сатып алу кезінде өзара әрекеттесудің онлайн-маркетинг нүктесі (мысалы, сайт, үй иесі, жарнама, әлеуметтік желідегі топ және т.б.). Мақсатты аудиториямен дұрыс таңдалған байланыс нүктесі және сатушымен байланыс ыңғайлы болуы маңызды рөл атқарады. Жиі бұл аспект компанияның бәсекеге қабілетті ұсынысы болса да жақсы сатуға мүмкіндік бермейді.

Жалпы ақпарат

Интернет-маркетинг электрондық коммерцияның құрамдас бөлігі болып табылады. Оны online-маркетинг деп те атайды. Ол Интернет интеграциясы, ақпаратты басқару, PR, клиенттерге қызмет көрсету және сату сияқты бөліктерді қамтуы мүмкін. Электрондық коммерция және интернет-маркетинг интернетке қолжетімділік кеңейгеннен бері танымал болды және қалыпты маркетингтік науқанның ажырамас бөлігі болып табылады. Интернеттегі маркетинг пен жарнама сегменті тұтынушылық секторда, бұны жаңа интернет-дүкендердің күнделікті пайда болуынан көріге болады, және B2B нарығында өсіп келеді. Интернеттегі маркетингтің негізгі артықшылықтары - интерактивтілік, ең нақты мақсатқа жету мүмкіндіктері, постклик-талдау мүмкіндіктері сайтты түрлендіру және ROI интернет жарнама сияқты көрсеткіштердің максималды өсіміне әкеліп соқтырады. Интернет-маркетинг жүйесі мынадай элементтерді қамтиды:

• Медиялық жарнама
• Мәнмәтіндік жарнама
• Жалпы алғанда іздеу маркетингі және атап айтқанда, SEO
• Әлеуметтік желілерде алға жылжыту: SMO (сайтты әлеуметтік желілерге оңтайландыру) және SMM
• Электронды пошта, RSS және т.б. арқылы тікелей маркетинг.
• Вирустық маркетинг
• Партизандық маркетинг
• Интернет-брендинг
• Электрондық пошта маркетингі
• Мазмұнды маркетинг

Тарихы

1990 жылға дейін интернетті бизнес үшін қолдану АҚШ-тың Ұлттық ғылым қорының регламентімен тыйым салынған, бірақ кейінірек ірі компаниялар оған қол жеткізді. 1992 жылы интернетті бақылауды жеке қолға бергеннен кейін, тұтынушылар мен интернет қызметтерін жеткізушілер тобы айтарлықтай кеңейіп, интернет желісі бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдар мен компьютерлерді байланыстырды. Сол жылы кітаптарды сатқан Чарльз Стектің алғашқы интернет-дүкені ашылды. 1994 жылы Amazon компаниясы ашылды, ол 1995 жылдың шілде айында интернет-дүкенін ашты. 1994 жылдың қазан айында «First Virtual» компаниясы интернет желісінде тауарларды төлеу бойынша қызметтерді ұсына бастады және бірінші электронды төлем жүйесі пайда болды. Бірнеше жыл өткеннен кейін 1996 жылы MasterCard және Visa SET деп аталатын пластикалық карталарды пайдалана отырып интернеттегі төлемдерді қорғауға арналған ашық, бірыңғай стандартты құру туралы жариялады. Біраз уақыттан кейін алғашқы іздеу жүйесі пайда болады.^[1]

Қазір интернет-маркетинг ақпараттық өнімдерді сатумен ғана шектелмейді, енді ақпараттық кеңістікпен, бағдарламалық өнімдермен, бизнес-модельдер және көптеген басқа тауарлар және қызметтермен сауда жүргізілуде. Google, Yahoo!, MSN (Microsoft Network) сияқты компаниялар жаңа деңгейге көтерілді және жергілікті жарнамалық қызметтерді шағын және орта бизнеске ұсына отырып, интернет-жарнама нарығын сегменттеді. Инвестициялардың табыстылығы артты, ал шығындар азайды. Маркетингтің бұл түрі заманауи капитализмнің негізі болды, ол идеясы, өнімі немесе қызметі бар кез келген адамға барынша кең аудиторияға жетуге мүмкіндік береді.

«Интернет-маркетинг» термині әдетте пошта, радио және теледидар жарнамалары үшін пайдаланылатын тікелей жауап маркетингтік стратегияларды қолдануды білдіреді, тек осында ғана ол интернеттің іскери кеңістігінде қолданылады.

Бұл әдістер интернетте пайдаланылған кезде, B2B немесе B2C (бизнес-тұтынушылар) секторы сияқты тұтынушылармен салыстырмалы түрде тұрақты байланыста болуға мүмкіндігі арқасында статистиканы дәл қадағалау қабілетінде өте тиімді болды. Дәлдікті талдаудың бұл мүмкіндігі қазір барлық жерде қолданылады, сондықтан ROI - инвестициялық кірістің жылдамдығы, conversion rate - тиімді бару коэффиценті (сайтты түрлендіру) сияқты терминдерді^[2], сондай-ақ сату және сұраныс және т.б. туралы статистиканы тез арада көруге болады.

РАЭК-ың 2013 жылға болжамына сәйкес, мәнмәтіндік жарнама нарығының көлемі 28%-ға, медиялық жармана 16%-ға, бейнежарнама 72%-ға, іздеу маркетингті 19%-ға, ал әлеуметтік 32%-ға көтерілуі тиіс^[3].

Бизнес-модельдер

Интернет-маркетинг бірнеше бизнес-модельдермен байланысты. Негізгі модельдері: бизнес үшін бизнес (B2B) және тұтынушылар үшін бизнес (B2C). B2B бір-бірінің арасында бизнеспен айналысатын компаниялардан тұрады, ал B2C соңғы тұтынушыға тікелей сатуды білдіреді. Бірінші болып В2С моделі пайда болды. B2B схемасы күрделі болып шықты және кейінірек жұмыс істей бастады. Сирек модельдерге қарапайым интернет-пайдаланушылар өзара ауыстырып, тауарларды бір-біріне сататын тұтынушы-тұтынушы (C2C) моделі жатады. Мысал ретінде халықаралық eBay аукционын немесе Kazaa файл алмасу жүйесін алуға болады. Сондай-ақ, C2B моделінде тауарларды немесе қызметтерді сатушы - жеке тұлға, ал тұтынушы - коммерциялық ұйым.

Артықшылықтары

Интернет-маркетинг бірінші кезекте тұтынушыға тауар туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Кез-келген әлеуетті тұтынушы интернетті пайдалана отырып, өнім туралы ақпаратты ала алады, сондай-ақ оны сатып ала алады. Дегенмен, егер онда бар өнім туралы ақпарат болмаса, немесе ол оны таба алмаса, ол бәсекелестерден басқа өнімді сатып ала алады. Интернет-маркетингтің әдістерін қолдану қаражатты үнемдеуге (сату бөлімінің қызметкерлерінің жалақысында және жарнамада), сонымен қатар компания қызметін кеңейтуге (жергілікті нарықтан ұлттық және халықаралық нарыққа көшуге) көзделген. Бұл жағдайда ірі компаниялармен қатар кішігірім компаниялардың нарықтағы күресте теңдестірілген мүмкіндіктері бар. Дәстүрлі жарнамалық медиадан (баспа, радио және теледидар) Интернет арқылы нарыққа шығудың айырмашылығы - ол тым қымбат емес. Дәстүрлі маркетингтік әдістерді алға жылжытудың интернет-маркетингтен маңызды айырмашылығы - ол маркетингтік компанияның айқын статистикалық бейнесін көрсетеді. Медиамаркетингтің басқа түрлерімен салыстырғанда (баспа, радио және теледидар), интернет-маркетинг тез өсіп келеді. Бұл бизнеста ғана емес, сондай-ақ тиімді веб-сайтты немесе блогты насихаттауды қалайтын қарапайым пайдаланушылардың арасында да танымал бола бастады. Дегенмен, дамыған елдерде интернет-маркетинг пен жарнаманың құны жалпы жарнамалық шығындардың шамамен 5% құрайды.

Шектеулер

Интернет-маркетингтегі шектеулер компаниялар мен тұтынушылар үшін проблемаларды тудырады. Егер тұтынушыда баяу интернет байланысы болса, ол анимациялық роликтердің, презентациялық фильмдердің және жоғары сапалы графиктердің жарнамада пайдалануына қиындықтарға әкеледі, дегенмен, бұл жылдамдық мәселесі - уақыттың еншісінде, күн сайын "баяу" пайдаланушылардың саны азайып келеді. Қоңырау шалудың орнын жылдам интернет алып жатыр.

Келесі кемшіліктердің бірі - интернет-маркетинг тұтынушы тауарды сатып алуға дейін оны тексеруге мүмкіндік бере алмайды. Бірақ тұтынушылардың көпшілігі бұл мәселені оңай шешеді. Олар өздеріне қызықты тауарды кәдімгі дүкенде қарап, интернет-дүкенде оны сатып алады. Мысалы, Германияда кез келген тұтынушы интернеттен сатып алынған тауарды түсіндірмей қайтару және оның ақшасын толық қайтарып алу туралы 2000 жылы заң қабылданды (Fernabsatzgesetz, кейінірек BGB-мен бірікті). Бұл Германияда интернет-саудасының дамығандығының негізгі себептерінің бірі.

Тұтынушының тауарды ұстап көре алу мүмкіндігі жоқтығының мәселесін басқа тәсілдермен шешуге болады, мысалы, кейбір интернет-дүкендердің иелері сапасы және ажыратымдылығы жоғары фотосуреттерді қолдану арқылы өнімдердің барлық бөлшектерін және ерекшеліктерін көрсеткісі келеді. Интернет-дүкенде тұтынушыға тауарды оның барлық бұрыштарынан зерттеуге мүмкіндік беретін арнайы фото-техниканы қолданып, 3D форматындағы (көлемді суреттер) фотосуреттерді жасау танымал болып бара жатыр.

Басқа тежегіш фактор - бұл тұтынушыларда сенім білдіретін төлемді жасау әдістерінің шектеулілігі. Бірақ, негізінен, бұл барлық шектеулер B2C-ге ғана қатысты болып табылады.

Қауіпсіздік

Компанияларға және онлайн-бизнеске қатысатын тұтынушыларға қауіпсіздік мәселелері өте маңызды. Көптеген тұтынушылар интернетте тауарды сатып алудан қорқады, өйткені олар өздерінің жеке ақпараттарының құпия болып қала беруіне сенімді емес. Интернеттегі бизнеспен айналысатын компаниялар өздерінің клиенттеріне қатысты құпия ақпаратты жариялау барысында ұсталған жағдайлар бұрын болған. Олардың кейбіреулері тұтынушылар туралы ақпараттың құпиялылығына кепілдік беретіндігі туралы өз веб-сайттарында жариялаған. Өз клиенттері туралы ақпаратты сату арқылы олар тек мәлімдеген саясатын ғана емес, бірнеше мемлекеттердің заңдарын да бұзады.

Кейбір компаниялар тұтынушылар туралы ақпараттар сатып алып, содан кейін тұтынушыға дерекқордан осы ақпаратты ақша үшін алып тастауға ұсынады. Қалай болғанда да, көптеген тұтынушылар өздерінің жеке ақпараттарының жарияланып жатқанын білмейді және бұл ақпаратты ақылсыз компаниялар арасында алмасуға кедергі жасай алмайды.

Қауіпсіздік мәселесі интернеттегі бизнесте байыпты қарайтын компаниялар үшін басты мәселелердің бірі болып табылады. Шифрлау - бұл интернетте берілетін деректердің қауіпсіздігі мен құпиялылығын қамтамасыз ету үшін қолданылатын негізгі әдістердің бірі.

Интернет маркетингінің бизнеске әсері

Интернет-маркетинг іскерлік салалардың бірқатарына өз әсерін тигізді. Соның ішінде музыкалық индустрия, банкинг, портативті электронды құрылғылардың нарығы (ұялы телефондар, ойыншылар және т.б.), «базар нарығы» және ең бастысы, жарнамаға әсер етті.

Музыкалық индустрияда көптеген тұтынушылар ықшам-дискілерді сатып алудың орнына интернет арқылы MP3 форматындағы музыканы сатып алып, жүктей бастады. Интернет-маркетинг банк саласына да әсер етті. Көптеген банктер өз қызметтерін онлайн режимінде ұсынады. Онлайн-банкинг клиент үшін өте ыңғайлы, себебі ол банкке немесе оның филиалдарына бару қажеттілігін жоққа шығарады. Қазіргі таңда АҚШ-та шамамен 50 миллион адам онлайн-банкингті қолданады. Онлайн-банкинг интернет-бизнесінің жылдам дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Интернетке қосылыстардың өсу қарқыны өте маңызды рөл атқарады. Интернетті пайдаланушылардың шамамен 44% интернет-банкинг қызметін пайдаланады.

Интернет-аукциондар танымал болып кетті, ал базар нарығы аман қалу үшін күресіп жатыр. Бұрын базарларда табуға болатын бірегей заттар қазір eBay сияқты онлайн-аукциондарда да сатылады. Сонымен қатар аукциондардың дамуы бірегей және антикварлық заттардың бағасына әсер етті. Бұрын баға туралы ақпаратты табу қиынға соқса, қазір соған ұқсас заттың бағасын аукционнан көруге болады. Сондай-ақ тауардың бағасы туралы жалпы түсінік алуға болады, себебі қандай да бір заттың қаншаға тұрғандығын әрқашан біліп алуға болады. Сол сияқты тауарларды сатушылар өздерінің бизнестерін онлайн түрде үйде отырып жүргізеді. Жарнама саласына әсер шын мәнінде үлкен болған және үлкен болып қалады. Бірнеше жылдың ішінде онлайн-жарнаманың көлемі тез өсіп, дылына ондаған миллиард долларға жетеді. Жарнама берушілер өздерінің талғамдарын белсенді ауыстыра бастады. Бұгінгі таңда интернет-жарнама радиодағы жарнамаға (дамыған елдерде) қарағанда үлкен нарықтық орын алады.

Бүгінгі күні өзін интернет желісінде алға жылжытпайтын ірі өнеркәсіптің кәсіпорында табу өте қиын. Өсу үрдістерін сауда-саттық интернет-сайттарының үнемі кеңеюінен, сондай-ақ олардың санының артуынан оңай көруге болады. Сауда-саттық онлайн-сайттар бұрын болған хабарландыру тақталарынан өсе түсті. Бүгінде олардың кейбіреулері бірқатар маркетингтік қызметтерді ұсынатын ірі корпорацияларға айналды. Олардың санының артуына қарамастан, мұндай орындарға қатысу бағасы да өсуде (артықшылықты мүшелік).

Интернет-маркетологтар кілт сөздерді арқылы іздестіру жүйесін оңтайландыру стратегиясын жетілдіріп, жаңа мазмұнды үнемі ұсынып, оны сайтқа таратуды қадағалайды.

Мобильді қолданбадағы жарнама жылдам дамып келе жатыр. Google ұялы телефон пайдаланушылардың 72% ұялы нұсқасы бар сайттарды таңдағанын анықтады. Олар өз уақытының 86% -ын мобильді құрылғылардағы қолданбалармен өткізеді, ал барлық мобильді жарнама науқандарының 45% -ы пайдаланушыларға қолданбаларды жүктеуге ұсынады. Смартфондар иелерінің 85% -ы сайттардың мобильді нұсқаларына қарағанда олардың жеке мобильді қолданбаларын пайдалануды артық көреді.

Дереккөздер

1. О. А. Кожушко, И. Чуркин, А. Агеев және т.б.. Интернет-маркетинг және digital-стратегиялар. Тиімді пайдалану принциптері. — Новосибирск: РИЦ НГУ, 2015. — С. 44. — ISBN 978-5-4437-0445-6, ББК У290с51я73-1.
2. Интернет-маркетингтің терминологиясы: Интернет Маркетинг (рус.), SEOHARD.COM (11 мамыр 2016).
3. РАЭК зерттеуінің нәтижелері. IT және Рунет 2013: Жылдың қорытындысы