უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი (უკრ.Акт проголошення незалежності України) — მიღებული იქნა უკრაინის რადას მიერ 1991 წლის 24 აგვისტოს.[1] აქტი აღადგენდა უკრაინის სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას.[2][3]
მიღება
აქტი მიღებულ იქნა საბჭოთა კავშირში 19 აგვისტოს გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, როდესაც მკაცრი კომუნისტური ლიდერები ცდილობდნენ აღედგინათ ცენტრალური კომუნისტური პარტიის კონტროლი სსრკ-ზე. ამის საპასუხოდ (დაძაბული 11-საათიანი რიგგარეშე სესიის დროს)[4]უკრაინის სსრუზენაესმა საბჭომ (პარლამენტმა) საგანგებო შაბათის სესიაზე აბსოლუტური უმრავლესობა დაამტკიცა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი.[3] კანონპროექტი მიღებისას 321 მომხრე და 2 მოწინააღმდეგე იყო, ხოლო 6-მა თავი შეიკავა (360 დამსწრე).[4] ტექსტი ძირითადად შედგენილია 23-24 აგვისტოს ღამით, ლევკო ლუკიანენკოს, სერხი ჰოლოვატიის, მიხაილო ჰორინის, ივან ზაიეტსის და ვიაჩესლავ ჩორნოვილის მიერ. [5]
უკრაინის კომუნისტური პარტია (უკპ), რომელიც კულისებში დაარწმუნა მისმა თანაპარტიელმა და უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარემ ლეონიდ კრავჩუკმა,[5] იძულებული გახდა მხარი დაეჭირა აქტის გადატრიალებისგან დისტანცირების მიზნით.[4] უკრაინის კომუნისტური პარტიის პირველი მდივანი სტანისლავ ჰურენკო ამტკიცებდა, რომ „კატასტროფა იქნება“ თუ უკპ ვერ დაუჭერს მხარს დამოუკიდებლობას.[4]უკპ-ს წევრები გააღიზიანა ყოფილი პარტიის ლიდერის, ვლადიმერ ივაშკოს, მოსკოვში დაპატიმრებამ, რუსეთის სფსრ-ს ლიდერების მიერ საბჭოთა არმიის ხელახალი დაქვემდებარებამ და კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის შენობების დალუქვამ.[5]
საპარლამენტო გაზეთის ჰოლოს უკრაინის პირველი გვერდი ქვედა ნახევარზე დაბეჭდილი დეკლარაციის ტექსტით (1991 წლის 27 აგვისტო)
იმავე დღეს (24 აგვისტო) პარლამენტმა დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მხარდაჭერის შესახებ რეფერენდუმის ჩატარება მოითხოვა.[4] ეროვნული რეფერენდუმის მოწვევის წინადადება ოპოზიციის ლიდერებმა, იჰორ იუხნოვსკიმ და დმიტრო პავლიჩკომ ერთობლივად მოიტანეს.[4] პარლამენტმა ასევე მხარი დაუჭირა უკრაინის ეროვნული გვარდიის შექმნას და უკრაინის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა შეიარაღებული ძალის იურისდიქცია საკუთარ თავს გადასცა.[4]
პარლამენტის შენობასთან შეკრებილი ხმაურიანი ხალხის გარდა, იმ დღეს კიევის ქუჩები მშვიდი იყო, ღია ზეიმის მცირე ნიშნებით.[4]
მომდევნო დღეებში მიღებულ იქნა არაერთი დადგენილება და დადგენილება: უკპ-ს მთელი ქონების ნაციონალიზაცია და უზენაესი საბჭოსა და ადგილობრივი საბჭოებისთვის გადაცემა; ყველა პოლიტპატიმრის ამნისტიის გამოცხადება; უკპ–ს ყველა საქმიანობის შეჩერება და უკპ–ს აქტივების და საბანკო ანგარიშების გაყინვა მოსკოვის გადატრიალების შემსრულებლებთან შესაძლო თანამშრომლობის შესახებ ოფიციალური გამოძიების მოლოდინში; გადატრიალების დროს ოფიციალური ქცევის საგამოძიებო კომიტეტის შექმნა და უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს შექმნასთან დაკავშირებული სამხედრო საკითხებზე კომიტეტის შექმნა.[4]
1991 წლის 26 აგვისტოს უკრაინის სსრ-ის მუდმივმა წარმომადგენელმა გაეროში (უკრაინის სსრ იყო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დამფუძნებელი წევრი),[6] ჰენადი უდოვენკომ, აცნობა გაეროს გენერალური მდივნის ოფისს, რომ მისი მუდმივი მისია ამ საერთაშორისო ასამბლეაში ოფიციალურად იქნება დანიშნული უკრაინის წარმომადგენლად.[7] იმავე დღეს, კიევის აღმასრულებელმა კომიტეტმა ასევე მხარი დაუჭირა კომუნისტი გმირების ყველა ძეგლის საზოგადოებრივი ადგილებიდან ამოღებას, მათ შორის ლენინის ძეგლს ოქტომბრის რევოლუციის ცენტრალურ მოედანზე.[4] კომიტეტმა გადაწყვიტა, რომ დიდ მოედანს დაერქვა მაიდან ნეზალეჟნოსტი (დამოუკიდებლობის მოედანი), ისევე როგორც ცენტრალური მეტროსადგური მის ქვემოთ.[4]
ორი დღის შემდეგ ლვივისა და ლვივის ოლქის 200 000-ზე მეტმა მცხოვრებმა გამოაცხადა მზადყოფნა ემსახურათ ეროვნულ გვარდიაში . [8]
1991 წლის 1 დეკემბერს დამოუკიდებლობის რეფერენდუმზე უკრაინის ხალხმა გამოხატა ღრმა და ფართო მხარდაჭერა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტის მიმართ, 90%-ზე მეტმა ხმა მისცა და ამომრჩეველთა 82%-მა მიიღო მონაწილეობა. რეფერენდუმი ჩატარდა უკრაინის პირველი პირდაპირი საპრეზიდენტო არჩევნების დღეს; საპრეზიდენტო ექვსივე კანდიდატმა მხარი დაუჭირა დამოუკიდებლობას და კამპანიას აწარმოებდა „კი“-სთვის. რეფერენდუმის მიღებამ დაასრულა საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების ყოველგვარი რეალური შანსი, თუნდაც შეზღუდული მასშტაბით; უკრაინა დიდი ხანია მეორე იყო, მხოლოდ რუსეთის შემდეგ, ეკონომიკური და პოლიტიკური სიძლიერით.
არჩევნებიდან ერთი კვირის შემდეგ, ახლადარჩეული პრეზიდენტი ლეონიდ კრავჩუკი შეუერთდა თავის რუს და ბელორუს კოლეგებს (შესაბამისად, ბორის ელცინი და სტანისლავ შუშკევიჩი) ბელავეჟის შეთანხმების ხელმოწერაში, რომელიც აცხადებდა, რომ საბჭოთა კავშირმა არსებობა შეწყვიტა.[9] საბჭოთა კავშირი ოფიციალურად დაიშალა 26 დეკემბერს.[10]
პოლონეთი და კანადა იყვნენ პირველი ქვეყნები, რომლებმაც აღიარეს უკრაინის დამოუკიდებლობა, ორივემ 1991 წლის 2 დეკემბერს.[12] იმავე დღეს (2 დეკემბერს) სატელევიზიო საინფორმაციო გადაცემის „ვესტის“ გვიან საღამოს ეთერში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსეთის სფსრ პრეზიდენტმა ბორის ელცინმა აღიარა უკრაინის დამოუკიდებლობა.[13]
შეერთებულმა შტატებმა უკრაინის დამოუკიდებლობა აღიარა 1991 წლის 25 დეკემბერს.[14] იმ თვეში უკრაინის დამოუკიდებლობა ცნო 68-მა სახელმწიფომ, ხოლო 1992 წელს - კიდევ 64-მა სახელმწიფომ.[15]
1992 წლის იანვარში აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა დაამტკიცა აშშ-ს ჰუმანიტარული მხარდაჭერის პროგრამა სსრკ-სა და უკრაინისთვის, რომელსაც ხელმძღვანელობდა თავდაცვის მდივანი.[16]
უკრაინის დამოუკიდებლობის საერთაშორისო აღიარების ქრონოლოგია
↑რსფსრ-ს მიერ უკრაინის დამოუკიდებლობის აღიარება დააანონსა ბორის იელცინმა 1991 წლის 2 დეკემბერს[13]
↑ 2.02.1დე იურე იუგოსლავიაში შემავალი სახელმწიფო 1992 წლის 15 იანვრამდე. დე ფაქტო დამოუკიდებელი
↑ 3.03.13.23.33.43.5დე იურე სსრკ-ს რესპუბლიკა 1991 წლის 26 დეკემბრამდე. დე ფაქტო დამოუკიდებელი
დამოუკიდებლობის აქტის ტექსტი
უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი
უკრაინისადმი მომაკვდავი, 19 აგვისტოს სამხედრო გადატრიალებასთან დაკავშირებული საფრთხის ხედვით,
უკრაინაში ათასწლიანი სახელმწიფო განვითარების ტრადიციის გაგრძელებით,
გაეროს წესდების თვითგამორკვევის უფლებიდან და სხვა საერთაშორისო სამართლის დოკუმენტებიდან გამომდინარე და
უკრაინის სუვერენული სახელმწიფოს გამოცხადებით,
უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის უმაღლესი რადა აცხადებს
უკრაინის დამოუკიდებლობასა და უკრაინული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს - უკრაინის - შექმნას.
უკრაინის ტერიტორია არის განუყოფელი და ურღვევი.
ამ დღიდან, მხოლოდ უკრაინის კონსტიტუცია და კანონები არის მოქმედი უკრაინის ტერიტორიაზე.
