სიცილიის სამეფო

სიცილიის სამეფო ლათ. Regnum Siciliae იტალ. Regno di Sicilia ესპანეთის იმპერიის ნაწილი (1282–1714) სავოიების დინასტიის მმართველობა (1714–1720) ჰაბსბურგების მონარქიის მმართველობა (1720–1735) ბურბონების მმართველობა (1735–1816)
←   ← 1130 — 1816 →   →
დროშა გერბი
სიცილიის სამეფო 1154 წელს.
დედაქალაქი	პალერმო
მმართველობის ფორმა	აბსოლუტური მონარქია
დინასტია	მეფე
- 1130–1154	როჯერ II
- 1266–1282	შარლ I ანჟუელი
- 1759–1816	ფერდინანდ I
შუა საუკუნეები
ისტორია
- როჯერის კორონაცია	1130
- სიცილიის მწუხრის ვარსკვლავები	1282
- ორი სიცილიის სამეფო	1816

სიცილიის სამეფო (იტალ. regno di Sicilia, სიცილ. Regnu di Sicilia) — 1130 წლიდან 1816 წლამდე თანამედროვე იტალიის სამხრეთ ნაწილში არსებული სახელმწიფო, რომლის შემადგენლობაში შედიოდა, როგორც საკუთრივ კუნძული სიცილია, ასევე, სხვადასხვა დროს, სამხრეთ იტალია ნეაპოლითურთ და 1530 წლამდე — თანამედროვე მალტა. 1282 წლამდე ეწოდებოდა აპულიის და სიცილიის სამეფო, 1302 წლის შემდეგ — ტრინაკრიის სამეფო.^[1] ისტორიის გარკვეულ პერიოდში სამეფო ეკუთვნოდა არაგონის მეფეებს და საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორებს. 1816 წელს გაერთიანდა ნეაპოლის სამეფოსთან ორი სიცილიის სამეფოში. 1861 წელს ორი სიცილიის სამეფო იტალიის სამეფოს შემადგენლობაში შევიდა.^[2][3][4][5]

ისტორია

ნორმანების სამეფო

1127 წელს აპულიის ჰერცოგის ნორმანების დინასტიიდან ვილჰელმ II-ს გარდაცვალების შემდეგ აპულია და სიცილია გაერთიანდა მისი ბიძაშვილის სიცილიის გრაფის როჯერ II-ს მმართველობის ქვეშ. როჯერი მხარს უჭერდა ანტიპაპ ანაკლეტ II-ს და ამ უკანასკნელის მიერ კურთხეული იქნა სიცილიის მეფედ 1130 წლის შობა დღეს. მომდევნო ათი წლის განმავლობაში როჯერი დაკავებული იყო გარედან თავდასხმების მოგერიებით და ბარის, კაპუას, ალიფეს და ნეაპოლის გრაფების აჯანყებების ჩახშობით.^[6]

1139 წელს რომის პაპმა ინოკენტი II-მ როჯერ II აღიარა მეფედ. როჯერის ადმირალმა გიორგი ანტიოქიელმა დაიპყრო მახდია აფრიკაში, რის შედეგადაც მიიღო „აფრიკის მეფის“ არაოფიციალური სტატუსი. როჯერის ფლოტმა რამდენიმე მნიშვნელოვანი დარტყმა მიაყენა ბიზანტიას, შედეგდა სიცილია თითქმის საუკუნის განმავლობაში გახდა წამყვანი ძალა ხმელთაშუა ზღვაში.^[7]

როჯერის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ავიდა მისი შვილი და მემკვიდრე ვილჰელმ I ბოროტი, რომელსაც ეს სახელი ეწოდა ბარონების აჯანყების ჩახშობისათვის, ქრონიკის ავტორთა მიერ, რომელთაც ალბათ თანაუგრძნობდნენ ისინი. 1166 წელს ვილჰელმ I-ს გარდაიცვალების შემდეგ, მისი შვილის მცირეწლოვანების გამო სამეფოს მართავდა რეგენტი. ქვეყანა არეულობამ მოიცვა, რომელიც გაგრძელდა ახალგაზრდა მეფის ვილჰელმ II კეთილის დამოუკიდებლად მმართველობის დასაწყისამდე, რომლის მეფობის დროს სამეფოში მშვიდობა და კეთილდღეობა სუფევდა. ვილჰელმ II გარდაიცვალა 1189 წელს, მას მემკვიდრე არ დარჩა და სამეფო ისევ ქაოსში ჩაეფლო.^[8]

1190 წელს ტახტი დაიპყრო ტანკრედმა, რომელსაც აუჯანყდა მისი ნათესავი როჯერ დი ანდრია, ხოლო შემდეგ ჩაერია ჰაინრიხ VI, რომელიც სიცილიის მეფის როჯერ II-ს ასულზე კონსტანცაზე იყო დაქორწინებული, მან მხოლოდ ბრძოლებით შეძლო (1190-1192 და 1194-1195) ცოლის სამემკვიდრეოს - ნორმანული სიცილიის დაკავება. 1194 წლიდან სიცილიის სამეფოს მართავდა შტაუფენების დინასტია.

შტაუფენების სამეფო

1197 წელს მეფე გახდა ჰაინრიხ VI-ს სამი წლის შვილი ფრიდრიხ II. მისი უფლება ტახტზე დაამტკიცა პაპმა ინოკენტი III-მ, მაგრამ ეს საკმარისი არ აღმოჩნდა.^[9]

ვალტერ III დე ბერიენი დაქორწინდა ტანკრედის ქალიშვილზე და ტახტზე პრეტენზია განაცხადა. 1202 შტაუფენების ჯარმა კანცლერ ვალტერ პალეარიელის და დიპოლდ ფონ ფობურგის მეთაურობით განიცადა მარცხი ვალტერ III დე ბერიენის ჯართან. რეგენტი მარკვარდი მოკლული იქნა, ხოლო ხუთი წლის მეფე ფრიდრიხ II ბერიენის მოკავშირის ვილიამ კაპარონიელის ტყვეობაში მოექცა. დიპოლდი აგრძელებდა ომს ბერიენის სიკვდილამდე (1205), რის შემდეგ 1206 წელს გაათავისუფლა ფრიდრიხი.^[10]

1207 წელს ვალტერ პალეარიელისა და დიპოლდ ფონ ფობურგის შორის მოხდა განხეთქილება, რაც ვალტერ პალეარიელის გამარჯვებით დამთავრდა და ამით ტახტისთვის ათ წლიანი ომი დასრულდა.^[11]

ფრიდრიხ II-მ გააგრძელა როჯერ II-ს მიერ დაწყებული რეფორმები. შედეგად 1231 წელს მიღებული იქნა მელფის კონსტიტუცია, ცნობილი ლათინური სახელით Liber Augustalis, რომელიც არა მარტო მნიშვნელოვანი წინ გადადგმული ნაბიჯია იმ დროისთვისა, არამედ ასევე მრავალი წლის განმავლობაში კანონთა კრებულის ნიმუში იყო. სიცილიის სამეფო გახდა პირველი ევროპული სახელმწიფო მეფის ძლიერი ცენტრალიზებული ხელისუფლებით.^[11]

ფრიდრიხ II-მ ასევე ააშენა კასტელ დელ მონტეს ციხესიმაგრე და 1224 წელს ნეაპოლში დააარსა ნეაპოლის უნივერსიტეტი, ერთ-ერთი პირველი უნივერსიტეტი ევროპაში, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში იყო ერთადერთი უნივერსიტეტი სამხრეთ იტალიაში.

მთელი მისი ხანგრძლივი, ნახევარი საუკუნის მეფობის განმავლობაში ფრიდრიხ II თავს გრძნობდა უფრო სიცილიის მეფედ ვიდრე საღვთო რომის იმპერიის იმპერატორად. 1250 წელს მისი მემკვიდრე გახდა იმპერატორი კონრად IV, რომელიც დაკავებული იყო გერმანიაში ომებით, ვიდრე სიცილიაში მეფობით. ის თუმცა, მოვიდა ნეაპოლში (1253), აიღო ქალაქი და მალევე ამის შემდეგ გერმანიაში მიმავალი გზაში გარდაიცვალა. 1254 წელს ტახტის მემკვიდრე გახდა მისი ორი წლის შვილი კონრადინი, თუმცა რეალურად მთელი ამ დროის განმავლობაში სიცილიის მმართველი იყო ფრიდრიხ II-ს უკანონო შვილი მანფრედ სიცილიელი, რომელმაც კონრადინის გარდაცვალების შესახებ ცრუ ხმების გავრცელების შემდეგ 1258 წელს თავი გამოაცხადა სიცილიის მეფედ.

პაპმა კლემენტ IV-მ არ აღიარა მონფრედის უფლება სამეფოზე და „გადასცა“ ის საფრანგეთის მეფის ლუი IX-ს ძმას კარლ I-ს, რომელიც ტახტზე ავიდა 1266 წელს მანფრედის გარდაცვალების შემდეგ. კონრადინი ცდილობდა სამეფოს დაბრუნებას მან ამისთვის შეკრიბა დაქირავებული მეომრებისგან შემდგარი არმია, მიუხედავად თავდაპირველი წარმატებებისა ის დამარცხდა ტაგლიაკოცოსთან ბრძოლაში, სადაც ის ტყვედ აიყვანეს და 1268 წელს სიკვდილით დასაჯეს. კონრადინი იყო შტაუფენების დინასტიის მამრობითი სქესის უკანასკნელი წარმომადგენელი.

შარლ I-ს მმართველობა

შარლ I ანჟუელი - ნეაპოლისა და სიცილიის მეფე

1266 წელს სიცილია მოექცა ანჟუის ჰერცოგის შარლ I-ს მმართველობის ქვეშ. შარლი სიცილიის დაპყრობას განიხილავდა, როგორც პირველ ნაბიჯს მთელი ხმელთაშუა ზღვის დაპყრობისკენ და ბიზანტიის ბიზანტიის იმპერატორთან მიხეილ VIII-სთან ომისათვის ემზადებოდა. სიცილიაში შეგროვილი გადასახადები მიდიოდა ფრანგებთან. ფრანგების ძალაუფლებით უკმაყოფილებამ 1282 წელს გამოიწვია აჯანყება ცნობილი, როგორც სიცილიის მწუხრი.^[11]

აჯანყება დაიწყო 1282 წლის 30 მარტს აღდგომის წინა ღამეს პალერმოსთან ახლოს სულიწმიდის ეკლესიაში. დაწვრილებით მოვლენების განვითარება უცნობია, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში სიცილიელებმა გაანადგურეს ფრაგთა რაზმი ეკლესიასთნ ახლოს. მომდევნო ექვსი კვირის განმავლობაში სიცილიელებმა კუნძულზე ამოხოცეს ათასობით ფრანგი. აჯანყებულები ხვდებოდნენ, რომ მარტო კარლის წინააღმდეგ ვერაფერს გახდებოდნენ და გააგზავნეს მაცნეები არაგონის მეფესთან პედრო III-სთან, რომელსაც სიცილიის მეფობა შესთავაზეს. პედრომ მიიღო შეთავაზება და 1282 წლის 30 აგვისტოს ის უზარმაზარი არმიით შევიდა პალერმოში, სადაც 4 სექტემბერს პედრო სიცილიის მეფედ აკურთხეს. კარლმა შეინარჩუნა კონტროლი მხოლოდ კონტინენტურ იტალიაში ნეაპოლთან ერთად.

პედროსა და შარლს შორის გაჩაღებულ ომში თავდაპირველი წარმატება აღმოჩნდა პედროს მხარეს. 1282 წლის სექტემბერ-ოქტომბერში პედრომ თავისი კონტროლის ქვეშ აირო მთელი სიცილია. კარლი იძულებული გახდა მესინას ალყა მოხსნა და გაეშურა კონტინენტისკენ. ამასთან რომის პაპმა მარტინ IV-მ 1282 წლის 18 ნოემბერს მეფე პედრო III ეკლესიისგან მოკვეთილად გამოაცხადა. მომდევნო თვეებში სიცილიურმა ფლოტმა რუჯერო დი ლაურიას მეთაურობით არაერთხელ დაამარცხა ნეაპოლელები, ხოლო 1283 წლის თებერვალში პედრო III-მ დაიკავა კალაბრიის სანაპიროს მნიშვნელოვანი ნაწილი.

შარლ I იძულებული გახდა დაეტოვებინა ნეაპოლი და გაემგზავრა პროვანსში, რათა იქ შეეგროვებინა ახალი ფლოტი და არმია. კარლის მეფისნაცვალი ნეაპოლში გახდა მისი უფროსი შვილი კარლ II. პედროც ასევე იძულებული გახდა დაეტოვებინა სიცილია და დაბრუნებულიყო არაგონში, სადაც დახვდა უპრეცედენტო წინააღმდეგობა დარისტოკრატთა მხრიდან, მან არმიის მეთაურად დატოვა თავისი შვილი ხაიმე.

1284 წლის მაისში რომის პაპმა მარტინ IV-მ გამოაცხადა პედროსათვის ძალაუფლების ჩამორთმევა და არაგონის გვირგვინი უბოძა ფილიპ III-ს შვილს კარლ ვალუას. პედრო არ დაემორჩილა პაპის ვერდიქტს და უარი არ თქვა სიცილიის და არაგონის გვირგვინზე,შედეგად მარტინ IV-მ მეფის წინააღმდეგ ჯვაროსნული ომი გამოაცხადა.

1284 წელს სიცილიელებმა რუჯერო დი ლაურიას მეთაურობით მოჩვენებითი უკან დახევით გამოიტყუეს ნეაპოლის ფლოტი სალერნოდან და გაანდაგურეს. კარლ II ჩავარდა ტყვედ და სიკვდილით დასჯისგან იხსნა პედროს მეუღლემ კონსტანციამ. 1285 წლის 7 ნოემბერს გარდაიცვალა შარლ I და ნეაპოლში მეფედ გამოაცხადეს მისი შვილი კარლ II, რომელიც იმყოფებოდა არაგონის ტყვეობაში. იმავე წლის ნოემბერში გარდაიცვალა პედრო III და არაგონის მეფე გახდა პედროს უფროსი შვილი ალფონსო III, ხოლო სიცილიის მეფედ გამოაცხადეს მისი მეორე შვილი ხაიმე II, რომელიც 1286 წლის თებერვალში პალერმოში მეფედ აკურთხეს.

სიცილიის სამეფო არაგონის და ესპანეთის გვირგვინის ქვეშ

ალფონსო III

ალფონსო III მზად იყო ტყვეობიდან გაენთავისუფლებინა კარლ II ხაიმე II-ს სიცილიაში და კალაბრიაში მეფობის აღიარების სანაცვლოდ. საბოლოოდ კარლმა ხელი მოაწერა კატალონიაში შეთანხმებას, რომლის მიხედვითაც ხაიმეს დაუთმო სიცილია და მიათხოვა თავისი ქალიშვილი. თუმცა ახალმა რომის პაპმა ჰონორიუს IV-მ, რომელმაც შეცვალა გარდაცვლილი მარტინ IV უარი თქვა შეთანხმების დამტკიცებაზე და ომი განახლდა.^[12] მხოლოდ პაპის გარდაცვალების შემდეგ 1287 წელს ინგლისის მეფის ედუარდ I-ს შუამავლობით შეძლეს შეთანხმების მიღწევა ოლერონში, რომლის მიხედვითაც კარლ II-ს დაუბრუნეს თავისუფლება დიდი ოდენობით გამოსასყიდის და სიცილიის მეფობის პრეტენზიაზე უარის თქმის სანაცვლოდ. თუმცა შეთანხმება ისევ იქნა დარღვეული საფრანგეთის მეფის ფილიპ IV ლამაზის მიერ, მას აგრეთვე მხარს უჭერდა ახალი პაპი ნიკოლოზ IV, მაგრამ მალევე პაპი იძულებული გახდა დაეწყო სამშვიდობო მოლაპარაკებები. რომლის შედეგადაც 1288 წლის ოქტომბერში კვლავ ედუარდ I შუამავლობით დაიდო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც კარლმა მიიღო თავისუფლება ოლერონის შეთანხმების პირობებით. ალფონსო არაგონელმა გაათავისუფლა კარლი, მაგრამ რომის პაპმა დაარღვია შეთანხმება და 1289 წლის მაისში კარლი აკურთხა სიცილიის მეფედ, რამაც გამოიწვია ომის განახლება.^[13]

1291 წლის 19 თებერვალს ბრინდიზიში დაიდო სამშვიდობო შეთანხმება ალფონსო III-ს (არაგონის სამეფო), ფილიპ IV-ს (საფრანგეთი) და კარლ II-ს (სიცილიის სამეფო) შორის. ამ შეთანხმების მიხედვით ალფონსომ უარი თქვა სიცილიაზე, მაგრამ 18 ივნისს ალფონსო უეცრად გარდაიცვალა და არაგონის მეფე გახდა ხაიმე, რომელმაც უარი თქვა ბრინდიზის შეთანხმების შესრულებაზე. ხაიმემ სიცილიაში მეფისნაცვლად დანიშნა მისი ძმა ფრედერიგო. ომი კვლავ განახლდა, მაგრამ ხაიმემ, რომელიც რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდა შესთავაზა სიცილიის დათმობა ჯილდოს სანაცვლოდ. ამ გეგმას ხელი შეუშალა პაპის ნიკოლოზ IV-ს სიკვდილმა. მხოლოდ 1295 წლის 12 ივნისს ხაიმემ კარლ II-სთან დადო სამშვიდობო შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც მან უარი თქვა სიცილიაზე კარლ II-ს ქალიშვილის ბლანკას სანაცვლოდ.^[13]

იხილეთ აგრეთვე

• ნეაპოლის სამეფო
• ავსტრია-ოსმალეთის ომები
• ორი სიცილიის სამეფო

ლიტერატურა

• European Commission presentation of The Normans დაარქივებული 2015-11-28 საიტზე Wayback Machine. Norman Heritage, 10th-12th century.
• Houben, Hubert. Roger II of Sicily: A Ruler between East and West. Trans. G. A. Loud and Diane Milbourne. Cambridge University Press: 2002.
• Norwich, John Julius. The Kingdom in the Sun 1130—1194. Longman: London, 1970.
• Matthew, Donald. The Norman Kingdom of Sicily. Cambridge University Press: 1992.
• Chaytoe, H. J. A History of Aragon and Catalonia. See chapter 7.

სქოლიო

1. N. Zeldes (2003). The former Jews of this kingdom: Sicilian converts after the Expulsion, 1492–1516. BRILL, გვ. 5, 69, 296–97. ISBN 90-04-12898-0. 
2. (1891-01-01) Documenti per servire alla storia di Sicilia: Diplomatica, Volumes 14-16 (it). U. Manfredi Editori, გვ. XXXII. 
3. Vio, Michele Del (1706-01-01). Felicis, et fidelissimæ urbis Panormitanæ selecta aliquot ad civitatis decus, et commodum spectantia privilegia per instrumenta varia Siciliæ ... opera don Michaelis De Vio .. (it). in palatio senatorio per Dominicum Cortese, გვ. 314. 
4. Gregorio, Rosario (1833-01-01). Considerazioni sopra la storia di Sicilia dai tempi normanni sino al presenti, Volume 3 (it). dalla Reale Stamperia, გვ. 303. 
5. Mongitore, Antonino; Mongitore, Francesco Serio e (1749-01-01). Parlamenti generali del regno di Sicilia dall' anno 1446 sino al 1748: con le memorie istoriche dell' antico, e moderno uso del parlamento appresso varie nazioni, ed in particolare della sua origine in Sicilia, e del modo di celebrarsi, Volume 1 (it). Presso P. Bentivenga, გვ. 109. 
6. Chronological - Historical Table Of Sicily. In Italy Magazine. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-07-27. ციტირების თარიღი: 19 აგვისტო, 2020
7. Malcolm Barber (2004). The two cities: medieval Europe, 1050–1320. Routledge, გვ. 211. ISBN 0-415-17414-7. 
8. Houben, Hubert (2002). Roger II of Sicily: A Ruler between East and West. Cambridge University Press, გვ. 7, 148. ISBN 0-521-65573-0. 
9. Hunt Janin (2008). The University in Medieval Life, 1179–1499. McFarland, გვ. 132. ISBN 978-0-7864-3462-6. 
10. Katherine Fisher (2004). Magna Carta. Greenwood Publishing Group, გვ. 53, 84–85. ISBN 0-313-32590-1. 
11. ↑ Steve Runciman (1958). The Sicilian Vespers: a history of the Mediterranean world in the later thirteenth century. Cambridge University Press, გვ. 32–34, 209, 274. ISBN 0-521-43774-1. 
12. Allan W. Atlas (1985). Music at the Aragonese court of Naples. Cambridge University Press, გვ. 1. ISBN 0-521-24828-0. 
13. ↑ Carolyn Bain (2004). Malta & Gozo. Lonely Planet, გვ. 23. ISBN 1-74059-178-X.