მცირე მურტალა

მცირე მურტალა
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  ცხოველები ტიპი:  ქორდიანები კლასი:  ფრინველები რიგი:  მურტალასნაირნი ოჯახი:  მურტალასებრნი გვარი:  მცირე მურტალა სახეობა:  მცირე მურტალა
ლათინური სახელი
Tachybaptus ruficollis (Pallas, 1764)
სინონიმები
Podiceps ruficollis Colymbus ruficollis (Pallas)[1]
დაცვის სტატუსი
ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ IUCN 3.1 Least Concern : 22696545
გავრცელება
ბუდობა   გვხვდება მთელი წლის მანძილზე   გამოზამთრება   შემთხვევითი გადაფრენები
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში ITIS   563259 NCBI   100828 EOL   45513831 FW   369016

მცირე მურტალა^[1] (ლათ. Tachybaptus ruficollis) — ფრინველი მურტალასებრთა ოჯახისა. მურტალებს შორის ყველაზე პატარაა, მისი სხეულის სიგრძეა 25–29 სმ, ფრთის შლილი 40–45 სმ,^[2][3] ფრთის სიგრძეა 9—11 სმ, ნისკარტისა — 1,6–2,6 სმ, მასა — 150–250 გ. სიდიდესა და შეფერილობაში სქესობრივი დიმორფიზმი არ გამოიხატება. ზრდასრული ფრინველი გაზაფხულზე ზურგის მხარეს, ნაწილობრივ ლოყებზეც, მურა-შავია. შავი ფერის ნიკაპის შუა ნაწილში ხშირად მოთეთრო ბუმბულები ურევია. თავის გვერდები თითქმის თვალებამდე, კისერი წინიდან და გვერდებიდან მოწაბლისფრო-ჟღალია. ჩი6ახვი, ფრთების ზემო მფარავები და პირველი რიგის მომქნევები მოშავომურაა. სხეულის მუცლის მხარე ან თეთრია, მუქი ლაქებით, ან მუქია, თეთრის მცირე ნარევით. რუდიმენტულ საჭის ბუმბულებს შორის თეთრიც ურევია. მეორე რიგის მომქნევების უმრავლესობა თეთრია. ზამთარში სხეულის ზედა მხარე მურაა, ნიკაპი და ყელი — მოთეთრო, კისერი წინიდან და გვერდებიდან, ჩიჩახვი და სხეულის გვერდები ჟანგმიწისფერ-ქარცია. ქვემო მხარე მოთეთროა, მუცლის უკანა ნაწილი — მურა-კვამლისფერი. ნისკარტი შავია, რომლის წვერო და ძირი მოყვითალოა. ფეხები მომწვანო-წენგოსფერია, თვალები — მურა ფერის.^[4] ახასიათებს მოყვითალო-მწვანე ლაქა ნისკარტთან.^[2] გამოარჩევს აგრეთვე ფუმფულა უკანა ნაწილი.^[3] თითოეული თითი შემოვლებულია ფართო ლაპოტით. ხმა — მაღალი მელოდიური „უიტ-უიტ“,^[5] რომელიც ფლეიტისებრ რაკრაკში გადადის.^[6]

აღწერილია 6 ქვესახეობა.^[7][8] საქართველოში მოიპოვება ფრთათეთრი მცირე მურტალა (T. r. capensis). სახეობის ბუდობის არეალი საკმაოდ ვრცელია. გვხვდება სამხრეთ და ცენტრალურ ევროპაში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ აფრიკაში, მადაგასკარზე, წინა, შუა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, ზონდისა და ფილიპინის კუნძულებზე, ახალ გვინეაში, ავსტრალიაში და ტასმანიაზე. ზამთრობს მათ შორის ამიერკავკასიაში. საქართველოში ცნობილია როგორც მობინადრე^[4] და მობუდარი ფრინველი.^[2] ბუდობის პერიოდში ბინადრობს პატარა დამდგარ, მეტწილად მტკნარ წყალსატევებზე ან მდორე მდინარეებზე, სადაც უხვადაა განვითარებული წყლის მცენარეულობა — ლელი, ისლი, ხილი და სხვ. და აქვთ შლამიანი ფსკერი. აღმოსავლეთ საქართველოში გვხვდება ზოგიერთ მლაშე ტბაზეც. ბუდობის დამთავრების შემდეგ გვხვდება მდინარეთა შესართავებსა და ზღვების სანაპირო ზოლში.^[4] თითქმის მთელ დროს წყალში ატარებს. ხშირად ფრენს წყლის პირზე.^[5] აქტიურია უპირატესად ღამით.^[6]

წყლის მცენარეებისაგან მცურავ ბუდეს აკეთებს მაისში, ჩვეულებრივ ნაპირიდან მოშორებით.^[4] დებს 4–5 მოთეთრო კვერცხს.^[5] კრუხად მორიგეობით ჯდება ორივე მშობელი. საინკუბაციო პერიოდი 19–20 დღე-ღამე გრძელდება. ძირითადად იკვებება მწერებითა და მათი მატლებით, ჭიებით, წვრილი მოლუსკებითა და კიბოსნაირებით. რაიმე პრაქტიკული მნიშვნელობა არა აქვს.^[4] ირანში სპორტული და კომერციული ნადირობის ობიექტია.^[9]

ქვესახეობები

• T. r. ruficollis – ევროპული მცირე მურტალა^[1] (Pallas, 1764): ნომინალური სახეობა, გვხვდება ევროპიდან და დასავლეთ რუსეთიდან სამხრეთით, ჩრდილოეთ აფრიკამდე;^[10]
• T. r. iraquensis – (Ticehurst, 1923): გვხვდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ერაყში და ჩრდილოეთ ირანში;^[10]
• T. r. capensis – ფრთათეთრი მცირე მურტალა^[1] (Salvadori, 1884): გვხვდება სუბსაჰარულ აფრიკაში, მადაგასკარზე, შრი-ლანკაში და ინდოეთის სუბკონტინენტზე, აღმოსავლეთით ბირმამდე;^[10]
• T. r. poggei – (Reichenow, 1902): გვხვდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ აზიაში, ხაინანზე, ტაივანზე, იაპონიაში და სამხრეთ კურილის კუნძულებზე;^[10]
• T. r. philippensis – (Bonnaterre, 1790): გვხვდება ჩრდილოეთ ფილიპინებში;^[10]
• T. r. cotabato – (Rand, 1948): გვხვდება მინდანაოზე.^[10]

გალერეა

• 
  ბუდეში
• 
  ზამთრის შეფერილობა
• 
  მოზარდეული
• 
  კვერცხები

სქოლიო

1. ↑ კუტუბიძე მ., ფრინველების ნომენკლატურული ტერმინოლოგია, თბ.: „მეცნიერება“, 1973. — გვ. 65, 141, 225.
2. ↑ დარჩიაშვილი გ., საქართველოს არიდული და სემიარიდული ეკოსისტემების ფრინველთა სარკვევი, თბ., 2002. — გვ. 8.
3. ↑ გავაშელიშვილი ლ., ჯავახიშვილი ზ., დარჩიაშვილი გ., კოლხეთის ჭარბტენიან ტერიტორიათა ფრინველები, თბ., 2006. — გვ. 26, ISBN 99940-857-7-8.
4. ↑ კუტუბიძე მ., საქართველოს ფრინველების სარკვევი, თბ.: „თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა“, 1985. — გვ. 43–44.
5. ↑ Бёме Р. Л., Жордания Р. Г., Кузнецов А. А. Птицы Грузии. — Тб.: «Сабчота Сакартвело», 1987.
6. ↑ Бёме Р. Л., Динец В. Л., Флинт В. Е., Черенков А. Е. Птицы. Энциклопедия природы России / Под общ. ред. В. Е. Флинта. — М.: ABF, 1996. — стр. 34–35, 432 c.
7. Ogilvie, Malcolm; Rose, Chris (2003). Grebes of the World. Bruce Coleman. ISBN 978-1-872842-03-5. 
8. Gill, F.; Donsker, D., eds. (2014). „IOC World Bird List (v 4.4)“. doi:10.14344/IOC.ML.4.4.
9. BirdLife International (2017). „Tachybaptus ruficollis (amended version of 2016 assessment)“. IUCN Red List of Threatened Species. 2017: e.T22696545A111716447. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22696545A111716447.en.title has extraneous text
10. ↑ Clements, James (2007) The Clements Checklist of the Birds of the World, 6th, Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4501-9.