ზაიიდ ბინ სულთან ალ ნაჰაიანი (არაბ.زايد بن سلطان آل نهيان; დ. 6 მაისი, 1918 – გ. 2 ნოემბერი, 2004) — არაბი სამეფო გვარის წარმომადგენელი, პოლიტიკოსი, ქველმოქმედი და არაბთა გაერთიანებული საამიროების დამაარსებელი. ზაიიდი 1946 წლიდან აღმოსავლეთ რეგიონის გუბერნატორი იყო, ხოლო 1966 წელს შეცვალა შეიხ შახბუთი აბუ-დაბის მმართველის თანამდებობაზე, შემდეგ კი გახდა არაბთა გაერთიანებული საამიროების პირველი პრეზიდენტი, რომელი პოზიციაც შეინარჩუნა 2004 წლამდე.[9][10][11] მას პატივს სცემენ არაბთა გაერთიანებული საამიროებში და მოიხსენიებენ როგორც „ერის მამა“, რომლის დამსახურებაც არის შვიდი სახელმწიფოს გაერთიანება საერთო კავშირში.[12][13][14][15]
ზაიიდმა 1966 წლის 6 აგვისტოს ჩაანაცვლა თავისი უფროსი ძმა, შეიხ შახბუთ ბინ სულთანი აბუ-დაბის მმართველის თანამდებობაზე, რაც მოხდამმართველი ოჯახის წევრების მიერ უსისხლო გადატრიალებითა და ბრიტანეთის მხარდაჭერით.[16]
ბიოგრაფია
ზაიიდი იყო შეიხ სულთან ბინ ხალიფა ალ ნაჰიანის ოთხი ვაჟიშვილიდან უმცროსი.[9][11] მისი მამა აბუ-დაბის მმართველი იყო 1922 წლიდან 1926 წლამდე. ზაიიდი იყო თავის ოთხ ძმაში უმცროსი.[9] მისი უფროსი ძმა, შეიხ შახბუთ ბინ სულთან ალ ნაჰიანი, გახდა აბუ-დაბის მმართველი მათი ბიძის, საქრ ბინ ზაიდ ალ ნაჰიანის შემდეგ. მისი დედა იყო შეიხა სალამა ბინტ ბუთი.[17][18] მან თავისი ვაჟებისგან მოითხოვა პირობა, რომ ერთმანეთის წინააღმდეგ ძალადობას არ გამოიყენებდნენ, რასაც ისინი იცავდნენ კიდეც.[19] შეიხ ზაიიდი დაერქვა თავის პაპის, შეიხ ზაიდ ბინ ხალიფა ალ ნაჰიანს („დიდი ზაიიდი“) სახელის მიხედვით, რომელიც ქვეყანას მართავდა 1855 წლიდან 1909 წლამდე.[20] ზაიიდის დაბადების დროს შეიხი იყო შვიდი სახელშეკრულებო სახელმწიფოდან ერთ-ერთის ლიდერი, რომელიც მდებარეობდა სპარსეთის ყურის სამხრეთ სანაპიროზე.[21]
ზაიიდი დაიბადა ქაარ-ალ-ჰოსნში, აბუ-დაბიში, 1918 წელს და მამის გარდაცვალების შემდეგ,[22][10][23]1926 წელს გადავიდა აბუ-დაბიდან ალ-აინში. იმ დროს, როდესაც ზაიიდი იზრდებოდა ალ-აინში, სანაპიროზე საერთოდ არ იყო თანამედროვე სკოლები. მან მხოლოდ ზოგადი ცოდნა მიიღო ისლამის პრინციპებში და ცხოვრობდა უდაბნოში ბედუინებთან, გაეცნო ხალხის ცხოვრებას, მათ ტრადიციულ უნარებს და შესაძლებლობებს გადარჩენისთვის მკაცრ კლიმატურ პირობებში.[24]
კარიერა
1946 წელს ზიაიდი დაინიშნა აბუ-დაბის აღმოსავლეთ რეგიონის გუბერნატორად და დაბანაკდა მუვაიჯის ციხესიმაგრეში ალ-აინში. იმ დროს ეს ტერიტორია ღარიბი იყო და დაავადებების აფეთქებებით ცნობილი. როდესაც Petroleum Development-ის წარმომადგენლები იწყებდნენ ნავთობის ძიებას აღნიშნულ რეგიონში, ზაიდი მათ ეხმარებოდა.
1952 წელს პატარა საუდის არაბეთის ძალებმა, რომლებსაც ხელმძღვანელობდა თურქი ბინ აბდულა ალ-ოთაიშანი, დაიკავა სოფელი ჰამასა ბურაიმის ოაზისში (რასაც ეწოდა „ბურაიმის დავა“). ზაიიდი აქტიურად უპირისპირდებოდა საუდის ტერიტორიულ პრეტენზიებს და ნება დართო საუდის არაბეთის ნავთობის კომპანიას სადაო ტერიტორიაზე მოეძიებინა ნავთობი. ამ დავის ნაწილის სახით, ზაიიდი და მისი ძმა ჰაზა დაესწრნენ ბურაიმის საარბიტრაჟო ტრიბუნალს ჟენევაში 1955 წლის სექტემბერში და მისცეს ჩვენება ტრიბუნალის წევრებს. როდესაც ტრიბუნალი დატოვეს საუდის მოსყიდვის ბრალდებების გამო, ბრიტანელებმა დაიწყეს ბურაიმის ოაზისის ხელახალი დაკავება ადგილობრივი სამხედრო ძალების, ხელშეკრულებითი ომანის ლეგიონის მეშვეობით. ამას მოჰყვა სტაბილურობის პერიოდი, რომლის დროსაც ზაიიდი ეხმარებოდა რეგიონის განვითარებას და განსაკუთრებულ ინტერესს იჩენდა ფალაჯის სისტემის აღდგენისადმი, რაც იყო წყლის არხების ქსელი, რომელიც ბურაიმის ოაზისის პლანტაციებს მორწყულს და ნაყოფიერს ხდიდა.[25]
1971 წელს, სხვა ექვს სახელშეკრულებო სახელმწიფოთა მმართველებთან დროდადრო რთული მოლაპარაკებების შემდეგ, დაარსდა არაბთა გაერთიანებული საამიროები. ზაიიდი დაინიშნა საამიროების პრეზიდენტად 1971 წელს და კიდევ ოთხჯერ აირჩიეს ამ თანამდებობაზე: 1976, 1981, 1986 და 1991 წლებში.[26]
1974 წელს ზაიიდმა მოაგვარა გადაუჭრელი საზღვრის დავა საუდის არაბეთთან ჯედის ხელშეკრულებით, რომლის საფუძველზეც საუდის არაბეთმა მიიღო შეიბაჰის საბადო და წვდომა ქვედა სპარსეთის ყურესთან იმის სანაცვლოდ, რომ აღიარა არაბთა გაერთიანებული საამიროები.[27]
1976 წელს მან დააფუძნა აბუ-დაბის საინვესტიციო ფონდი, რომელიც 2020 წლისთვის გახდა მსოფლიოს მესამე უდიდესი სუვერენული საინვესტიციო ფონდი, თითქმის ტრილიონი აშშ დოლარის ღირებულების აქტივებით.[28]
გარდაცვალება
2004 წლის 2 ნოემბერს ზაიდი გარდაიცვალა 86 წლის ასაკში. იგი იტანჯებოდა დიაბეტით და თირკმლის პრობლემებით. დაიკრძალა ახალ დიდ მეჩეთში აბუ-დაბიში. მისი უფროსი ვაჟი, შეიხ ხალიფა ბინ ზაიიდ ალ ნაჰიანი, 1980-იანი წლებიდან თანდათან აქტიურ როლს ასრულებდა მთავრობაში. პირდაპირ მამის გარდაცვალების შემდეგ, იგი გახდება აბუ-დაბის მმართველი და არაბთა გაერთიანებული საამიროების პრეზიდენტი.[10][11]
↑Helene von Bismarck (29 March 2013). British Policy in the Persian Gulf, 1961–1968: Conceptions of Informal Empire. Palgrave Macmillan, გვ. 183. ISBN978-1-137-32673-7. „On the evening of 4 August, a letter was eventually delivered to Nuttall in the political agency in Abu Dhabi, stating the desire of the 'Heads and lawful representatives of [the] Ruling family' to depose the ruler and asking the British Government for its help in removing him from the shaikhdom“
↑Donald Hawley (1970), The Trucial States (second impression რედ.), London: Allen & Unwin (გამოქვეყნების თარიღი: 1971), ISBN0-04-953005-4, 0049530054
↑ (2013) With United Strength: H.H. Shaikh Zayed Bin Sultan Al Nahyan. Abu Dhabi: Emirates Centre for Strategic Studies and Research, გვ. 63. ISBN978-9948-14-575-2.
