ანატოლია

ანატოლიის ტრადიციული დეფინიცია თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე

ანატოლია, მცირე აზია (თურქ. Anadolu; ბერძ. Aνατολή [Αnatolē] ან Ανατολία [Anatolìa] — „მზის ამოსვლა“ ან „აღმოსავლეთი“) — რეგიონი ჩრდილო-დასავლეთ აზიაში, რომელიც ამჟამად თურქეთის აზიურ ნაწილს ჰქვია. (თურქეთის ევროპულ ნაწილს რუმელია ჰქვია). თურქული სიტყვა Anadolu ბერძნული ვერსიიდან არის გადმოღებული. ქვეყნის ამ ნაწილს ასევე ლათინურად უწოდებენ Asia Minor-ს.

გეოგრაფია

გარშემორტყმულია შავი, მარმარილოს, ეგეოსისა და ხმელთაშუა ზღვებით, ასევე ბოსფორისა და დარდანელის სრუტეებით. მისი აღმოსავლეთი საზღვარი გადის სომხეთის მთიანეთსა და მდინარე ევფრატზე, რომელიც სამხრეთ-აღმოსავლეთით იცვლის მიმართულებას და მესოპოტამიაში ჩაედინება. ანატოლია ისტორიულად მნიშვნელოვანი მაკავშირებელი იყო ევროპასა და აზიას შორის და წარმოადგენდა კულტურათა გადაკვეთის წერტილს.^[1][2]

რეგიონი გამოირჩევა რთული რელიეფით, სადაც დომინირებს ანატოლიის ზეგანი, რომელიც ჩრდილოეთით პონტოს და სამხრეთით ტავრის მთებითაა შემოფარგლული. გეოლოგიურად, ანატოლია გამოეყო ბალკანეთის ნახევარკუნძულს, რამაც მარმარილოსა და ეგეოსის ზღვების წარმოქმნა გამოიწვია. რეგიონი სეისმურად აქტიურია, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ნაწილში.^[3]

1941 წელს თურქეთის პირველ გეოგრაფიულ კონგრესზე, ანატოლიის აღმოსავლეთ ნაწილს „აღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონი“ ეწოდა. ეს ნაბიჯი მიზნად ისახავდა დასავლეთ სომხეთის ისტორიული სახელწოდების და კულტურული კავშირის გაქრობას, რაც სომხების გენოციდის შემდეგ თურქეთის ნაციონალისტური პოლიტიკის ნაწილს წარმოადგენდა. მთა არარატი, რომელიც ამ რეგიონში მდებარეობს, სომხური კულტურის სიმბოლოა და ანატოლიისა და სომხეთის ზეგანის უმაღლეს წერტილს წარმოადგენს.^[4]

ისტორია

აზიისა და ევროპის გასაყარზე სტრატეგიული მდებარეობის გამო, ანატოლია რამდენიმე ცივილიზაციის დასაბამი გახდა პრეისტორიული პერიოდიდან, ნეოლითური დასახლებებით Çatalhöyük (ნეოლითური თიხისწარმოება), Çayönü (თიხამდელი ნეოლითიდან), Nevali Cori (თიხამდელი ნეოლითი), Hacilar (ნეოლითური თიხისწარმოება), Göbekli Tepe (თიხამდელი ნეოლითი). ტროას დასახლება ნეოლითურ ხანაში იწყება და რკინის ხანაში გრძელდება. უდიდეს ცივილიზაციათაგან, რომელთაც აქ დასახლება ჰქონიათ ანდა დაუპყრიათ იყვნენ ხურიტები, ხათები, ხეთები, ჰუნები, კოლხები, იბერიელები, სკვითები, კიმერიელები, კელტები, ფრიგიელები, ლიდიელები, ლუვიელები, ბერძნები, რომაელები, სომხები, აზერბაიჯანელები, სპარსელები, არაბები, ქურთები, სელჯუკები და ოსმალები.

ჩვ. წ. III ათასწლეულში ანატოლიაში ფეხი მოიკიდეს ინდოევროპულმა ტომებმა (ლუკიელებმა, ნესიტებმა და სხვა). ჩვ. წ. II ათასწლეულში ანატოლია ხეთების სახელმწიფოში შედიოდა. ჩვ. წ. I ათასწლეულში აქ ფრიგიის სამეფო იყო. ანატოლია, ძვ. წ. IV საუკუნეში ალექსანდრე მაკედონელის სახელმწიფოში, ხოლო ძვ. წ. II საუკუნეში შედიოდა რომის სახელმწიფოს შემადგენლობაში. XI საუკუნემდე ანატოლიაში ბიზანტია დომინირებდა, ხოლო XI საუკუნიდან ანატოლია სელჩუკებმა დაიპყრეს და აქტიურად დაიწყეს თურქული ტომების ჩასახლება. სელჩუკთა სახელმწიფოს (რუმის სასულთნოს) დაშლის შემდეგ XIV-XV საუკუნეებში ანატოლია დაიპყრეს თურქ-ოსმალებმა. ამ დროის ანატოლია ეწოდებოდა, როგორც მთელ მცირე აზიას, ისე ვილაიეთს თურქეთის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში.

იხილეთ აგრეთვე

• ბიზანტიის იმპერია
• კაპადოკია
• ტრაპიზონის იმპერია
• პონტოს სამეფო
• ნიკოლოზ საკვირველთმოქმედი
• სელჩუკთა სახელმწიფო
• რუმის სასულთნო
• თურქეთი
• ურარტუ

ლიტერატურა

• გ. გიორგაძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 431.
• Badisches Landesmuseum Karlsruhe (Hrsg.): Die ältesten Monumente der Menschheit. Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Konrad Theiss, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-8062-2072-8.
• Volker Eid: Im Land des Ararat. Völker und Kulturen im Osten Anatoliens. Wissenschaftliche Buchgesellschaft , Darmstadt 2006, ISBN 3-534-18206-5.
• Michael Zick: Türkei. Wiege der Zivilisation, Konrad Theiss, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-8062-2110-7.
• Media-Cultura (Hrsg.), in Zusammenarbeit mit dem Badischen Landesmuseum Karlsruhe: Die ältesten Monumente der Menschheit. Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Konrad Theiss, Stuttgart 2007, DVD-ROM.
• Johann Gustav Droysen, Geschichte Alexanders des Großen, DVA 1955

სქოლიო

1. Mitchell, Stephen (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor. Oxford University Press. ISBN 9781383005356. 
2. Anatolia - historical region, Asia. Britannica. ციტატა: „Anatolia may be defined in geographic terms as the area bounded to the north by the Black Sea, to the east and south by the Southeastern Taurus Mountains and the Mediterranean Sea, and to the west by the Aegean Sea and Sea of Marmara; culturally the area also includes the islands of the eastern Aegean Sea. In most prehistoric periods the regions to the south and west of Anatolia were under the influence of, respectively, Syria and the Balkans.“
3. Donna L. Whitney; Jonathan R. Delph; Stuart N. Thomson; Susan L. Beck; Gilles Y. Brocard; Michael A. Cosca; Michael H. Darin; Nuretdin Kaymakci; Maud J.M. Meijers; Aral I. Okay; Bora Rojay; Christian Teyssier; Paul J. Umhoefer (2023). Breaking plates: Creation of the East Anatolian fault, the Anatolian plate, and a tectonic escape system. 
4. G. Hovannisian, Richard (2007). The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. ISBN 9781412806190. „This calamity was the physical elimination of the Armenian people and most of the evidence of their ever having lived on the great Armenian Plateau, to which the perpetrator side soon gave the new name of Eastern Anatolia. The bearers of an impressive martial and cultural history, the Armenians had also known repeated trials and tribulations, waves of massacre, captivity, and exile, but even in the darkest of times there had always been enough remaining to revive, rebuild, and go forward.“