Ստեփան Ստեփանյան (քաղաքական մեկնաբան)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ստեփան Ստեփանյան (այլ կիրառումներ)

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ստեփանյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Ստեփան Ստեփանյան
Ծնվել է	նոյեմբերի 20, 1927(1927-11-20)
Ծննդավայր	Արթիկ
Մահացել է	հունիսի 27, 2019(2019-06-27) (91 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և  Հայաստան
Կրթություն	Երևանի պետական համալսարան (1950)
Գիտական աստիճան	պատմական գիտությունների դոկտոր (1977)
Մասնագիտություն	պատմաբան
Աշխատավայր	ՀԱՊՀ, Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան և ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ
Պարգևներ և մրցանակներ

Ստեփան Սմբատի Ստեփանյան (նոյեմբերի 20, 1927(1927-11-20), Արթիկ - հունիսի 27, 2019(2019-06-27), Երևան, Հայաստան), հայ պատմաբան։ Պատմական գիտությունների դոկտոր (1977), պրոֆեսոր (1980): Տեղեկատվության միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս (1998):

Կենսագրություն

Ստեփան Ստեփանյանը ծնվել է 1927 թվականի նոյեմբերի 20-ին, Արթիկի շրջանի Արթիկ քաղաքում։ Սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում։ 1950 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը։ 1950-1976 թվականներին աշխատել է ՀԿԿ Կենտկոմում որպես դասախոս, ապա՝ դասախոսական խմբի ղեկավար։ 1965 թվականին Մոսկվայում ավարտել է ասպիրանտուրան։ Թեկնածուական թեզը նվիրված է եղել ազգամիջյան հարաբերությունների գիտական վերլուծությանը։ 1965-1973 թվականներին աշխատել է գերմանական արխիվներում ու գրադարաններում, որոնցում հայտնաբերած փաստաթղթերի ու նյութերի հիման վրա գրել ու հրապարակել է մի շարք աշխատություններ, աշխարհին է ներկայացրել Հայոց ցեղասպանության (1915) հակամարդկային էությունը։ 1975 թվականին Մոսկվայում պաշտպանել է դոկտորական թեզ՝ «Հայաստանը Գերմանիայի քաղաքականության մեջ 19-րդ դարի վերջին-20-րդ դարի սկզբին» թեմայով (1980 թվականից՝ պրոֆեսոր)։ Հեղինակել է շուրջ 22 գիրք և ավելի քան 500 գիտական ու հրապարակախոսական հոդվածներ, որոնք հրապարակվել են տարբեր լեզուներով^[1]։ Հայերի ցեղասպանության ճանաչման գործում Ստեփանյանի կարևոր ներդրումներից մեկն այն է, որ նա Ռուսաստանի Պետական դումայի համար պատրաստել է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ փաստաթղթերի ամբողջ փաթեթը, որի հիման վրա Պետական դուման 1995 թվականին ընդունել է «Հայտարարություն 1915-1922 թվականներին հայ ժողովրդի ցեղասպանության դատապարտման մասին»։ Երկար տարիներ Երևանի պոլիտեխնիկական և գյուղատնտեսական ինստիտուտներում աշխատել է քաղաքագիտության ամբիոնի վարիչ։ 1994 թվականից աշխատել է ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտում, նախ՝ առաջատար գիտական աշխատող, այնուհետև՝ Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության պատմության բաժնի վարիչ։ Աշխատել է նաև Երևանի «Հրաչյա Աճառյան» համալսարանի միջազգային հարաբերությունների և քաղաքագիտության ամբիոնի վարիչ։ 1995 թվականից մասնակցել և զեկուցումներ է կարդացել Հայոց ցեղասպանությանը նվիրված բոլոր միջազգային գիտաժողովներին։ Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Հայկական հեռուստատեսությամբ և ռադիոյով բազմաթիվ ելույթներ է ունեցել^[2][3]։

Պարգևներ

• «Պատվո նշան» շքանշան (1967, 1986)
• Գերմանական Դեմոկրատական Հանրապետության Խաղաղության Խորհրդի մեդալ (1985)
• Ս. Վավիլովի անվան մեդալ (1987)
• ՀՀ նախագահի պատվոգիր (1995)
• Տեղեկատվության միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոսի կոչում (1998)
• Հայոց ցեղասպանության 90-րդ տարելիցի միջոցառումների կազմակերպման պետական հանձնաժողովի «Ցեղասպանագիտության մեջ ձեռք բերած վաստակի համար» մեդալի (2005)

Երկեր

• «Հայաստանը իմպերիալիստական Գերմանիայի քաղաքականության մեջ 19-րդ դարի վերջ-20-րդ դարի սկիզբ», Երևան, «Հայաստան», 1975 թ. 13 մամուլ, ռուսերեն։
• «Գերմանական աղբյուրները հայերի ցեղասպանության մասին», Երևան, «Հայաստան», 1991 թվական, հատոր առաջին, 25 մամուլ, ռուսերեն։
• «Թալեաթ փաշայի դատավարությունը», Մոսկվա, «Ֆենիքս», 1992 թ., 15 մամուլ, ռուսերեն։
• «Հայոց ցեղասպանությունը», համահեղինակ ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Ազատ Համբարյանի հետ, Երևան, «Գիտություն», 1995 թ., 4.5 մամուլ։
• «Արմին Վեգները և Էրնստ Վերները Հայոց ցեղասպանության մասին», Երևան, Ազգային հարցի և գենոցիդի ուսումնասիրման կենտրոն, 1996 թ., 3 մամուլ։
• «Յոհաննես Լեփսիուսը և Հայաստանը», Երևան, 1998 թ., 3.5 մամուլ։
• «20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը. միջազգային ճանաչման, հայերի ցեղասպանության հետևանքների վերացման, արդարացի պահանջատիրության հիմնահարցերը և պատմական դասերը», Սանկտ-Պետերբուրգի արտաքին տնտեսական կապերի, էկոնոմիկայի և իրավունքի ինստիտուտի Երևանի մասնաճյուղի հրատարակչություն, Երևան, 2005 թ., ռուսերեն, 3.25 մամուլ։
• «Թալեաթ փաշայի դատավարությունը, Երևան, 2007 թ. ռուսերեն, 18 մամուլ, Ստ. Ստեփանյանի առաջաբանով, ծանոթագրություններով և խմբագրությամբ։

Հոդվածներ

Գիտական հոդվածներ^[3] 

• Կայզերական Գերմանիայի իմպերիալիստական ձգտումները Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, N 7, Երևան, 1972 թ., ռուսերեն, էջ 48-57։
• Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան կայսրության մեջ առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակաշրջանում և Կայզերական Գերմանիայի հանցավոր մեղսակցությունը, Բանբեր Հայաստանի արխիվների, N 1, Երևան, 1973 թ., ռուսերեն, էջ 197-208։
• Գերմանիայի դիրքորոշումը Արևմտյան Հայաստանի ռեֆորմների հարցում, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, N 7, Երևան, 1973 թ., ռուսերեն։
• Էրնստ Վերներ նոր աշխատությունը1915-1916 թվականների հայկական սարսափների մասին, Բանբեր Հայաստանի արխիվների, N 1, Երևան, 1974 թ., ռուսերեն, էջ 43-54։
• Կայզերական Գերմանիայի իմպերիալիստական քաղաքականությունը Արևմտյան Հայաստանի նկատմամբ առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, Պոգրոմ,
• Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն, 1979, գերմաներեն, էջ 22-28։
• Բաց նամակ ԽՍՀՄ պրեզիդենտ Միխայիլ Սերգեեվիչ Գորբաչովին «Հայերի ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման մասին», Խորհրդային Հայաստան, 21 մարտի 1990 թ.:
• Բաց նամակ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջեյմս Քարտերին «Հայերի ցեղասպանության ճանաչման և հայոց արդարացի պահանջատիրության մասին», 9 նոյեմբերի1977թ., Հնչակ Հայաստանի, 29 դեկտեմբերի 1991։
• 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը, Հրաչյա Աճառյան համալսարանի գիտական աշխատությունների ժողովածու, Երևան, 1994 թ., էջ27-35։
• Գիրք, որը պատմական դաս է համայն մարդկության համար «Թալեաթ փաշայի դատավարության ռուսերեն հրատարակության առթիվ» Արարատ, բացառիկ «տարեգիրք», Բեյրութ, 1994 թ., էջ 22-27։
• Հայերի ցեղասպանությունը և Կայզերական Գերմանիայի մեղսակցությունը, 1915 թ. Հայոց ցեղասպանությունը. պատմագրությանհարցեր, Երևան, 1995 թ., էջ 49-60։
• Հայոց ցեղասպանությունը և Բեռլինյան դատավարությունը, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, N 1, 1995 թ., Երևան, էջ 57-69։
• Արմին Վեգները հայերի ցեղասպանության մասին, Պատմա-բանասիրական հանդես, N 2, Երևան, 1995 թ., էջ 33-40։
• Գերմանական պաշտոնական փաստաթղթերը հայերի ցեղասպանության մասին, Բնօրրան, N 1, Երևան, 1995 թ., էջ 21-24։
• Ինչպես ծնվեց Ռուսաստանի պետական Դումայի հայտարարությունը հայերի ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման մասին, Նայիրի, բացառիկ «տարեգիրք», Բեյրութ, 1996 թ., էջ 12-14։
• Ուրֆայի հերոսական պայքարը «նոր փաստաթղթեր գերմանական արխիվներից», Բնօրրան, N 1-2, Երևան, 1996 թ., էջ 13-14։
• Հայերի ցեղասպանությունը և Հայոց արդարացի պահանջատիրությունը, Ցեղասպանության պրոբլեմները «1995 թ. ապրիլի 1-23-ը Երևանում տեղի ունեցած միջազգային կոնֆերանսի զեկուցումների ու ելույթների ժողովածու», Տորոնտո, 1997 թ., էջ 25-29։
• Անտոնի Կրաֆտ-Բոնարը Հայկական Հարցի և Հայոց ցեղասպանության մասին, Բնօրրան, N 2, Երևան, 1997 թ., էջ 8-17։
• Թալեաթ փաշան որպես հայերի տեղահանության ու ցեղասպանության կազմակերպիչ, Երիտասարդ Հայաստան, N 1,2,3,4, Նյու Ջերսի, 1997 թ.:
• Հայ ժողովրդի մեծ բարեկամը «Յո. Լեփսիուսի ծննդյան140-ամյակին նվիրված ժողովածու», Երևան, 1998 թ., էջ 31-38։
• Յո. Լեփսիուսի հայանպաստգործունեությունը Հայոց ցեղասպանության ժամանակաշրջանում, Էջմիածին, ապրիլ, 1999 թ., էջ 21-39։
• Հայկական Հարցը և Գերմանիան «1890-ական թվականներ», Երևանի Էկոլոգիայի և իրավունքի համալսարանի գիտական աշխատությունների ժողովածու, Երևան, 2000 թ., էջ 55-63։
• Հայկական Հարցը ինչպես որ կա, Նայիրի, բացառիկ «տարեգիրք», Բեյրութ, 2001 թ., էջ 24-27։
• Հայկական Հարցի և հայերի ցեղասպանության լուսաբանումը Մ. Գ. Ներսիսյանի աշխատություններում, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, N 1, 2001 թ., էջ 43-56։
• 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը և պատմության դասերը, Նայիրի, բացառիկ «տարեգիրք», Բեյրութ, 2002 թ., էջ 26-29։
• Յո. Լեփսիուսի Գերմանիան և Հայաստանը աշխաաաատությունը, Հայոց ցեղասպանության պատմության և պատմագրության հարցեր, N 5, Երևան, 2002 թ., ռուսերեն, էջ 57-70։
• Թալեաթ փաշայի հրամանագրերը հայերի տեղահանության և ցեղասպանության մասին, Ազդակ, տարեգիրք, Բեյրութ, 2003 թ., էջ 3-16։
• Թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամը Հայկական Հարցի և հայերի ցեղասպանության մասին, Մխիթար Գոշ գիտ մեթոդական հանդես, N 2, 2003թ ., էջ 25-37։
• Հայերի ցեղասպանությունը. պատճառները, հետևանքները և դասերը, Օրենք և իրականություն, միջազգային իրավաբանական գիտական հանդես, N 7-8, Երևան, 2004 թ., էջ 19-24։
• Հայոց ցեղասպանությունը Արմին Վեգների վկայություններում, Երևանի պետական համալսարանի Հայոց Մեծ Եղեռն-90 Գիտական հոդվածների ժողովածու, 2005 թ., Երևան, էջ 215-229։
• Հայոց Մեծ Եղեռնը և Յոհաննես Լեփսիուսը, Ալիք, Թեհրան, 2005 թ.:
• Արմին Վեգների բաց նամակը ԱՄՆ-ի պրեզիդենտ Վուդրո Վիլսոնին` հայ ժողովրդին անապատ տեղահանելու մասին, Մաշտոց, հասարակական, կրթամշակութային, գիտական, բնապահպանական հանդես, Է համար, Երևան, 2005 թ., էջ14-23։
• Հայոց ցեղասպանությունը և Բեռլինյան դատավարությունը, Օրենք և իրականություն, միջազգային իրավաբանական գիտական հանդես, N 4, Երևան, 2005 թ., էջ19-26։
• Հայոց ցեղասպանությունը քաղաքակրթության ամոթն է. ինչ են վկայում նորահայտ փաստաթղթերը, Օրենք և իրականություն, միջազգային իրավաբանական գիտական հանդես, N 4, Երևան, 2006 թ., էջ 30-32։
• Հայերի ցեղասպանությունը որպես հանցագործություն մարդկության հանդեպ, ռուսերեն, հոկտեմբեր 2007 թ., էջ 10-11։
• Արման Կիրակոսյանի գրքերը. Ակնարկներ Հայկական հարցի և Եղեռնի միջազգային անաչման, Հայկական հարցը և հայերի ցեղասպանությունը։ Լրաբեր հասարակական գիտությունների, 2007, N 1, էջ 259-263։
• Հայոց ցեղասպանություն-92. դատապարտող վկայություններ, Օրենք և իրականություն, միջազգային իրավաբանական գիտական հանդես, N 4, Երևան, 2007 թ., էջ 27-31։
• Հայերի ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, դատապարտման և հետևանքների վերացման խնդիրները անցյալում և ներկայում, Գիտա-հետազոտական աշխատանքի ուղեծրում, գիտական զեկուցումների ժողովածու Երևանի Հրաչյա Աճառյան համալսարանի, 2007 թ., էջ 145-154։
• Ցեղասպանության ժամանակահատվածում տեղահանված ու նահատակված հայերի, նրանց նյութական ու հոգևոր կորուստների տվյալները, Հանրապետական գիտական նստաշրջանի նյութերի ժողովածու, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտի հրատարակչություն, 2007 թ., էջ 204-210։

Ծանոթագրություններ

1. «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, գլխավոր խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007, էջ 496։
2. «Ստեփան Ստեփանյանի մասին zarkfoundation.com կայքում».
3. Ստեփան Սմբատի Ստեփանյան, Կենսագրական համառոտ տվյալներ