Ռուսաստանի Դաշնության կայունացման հիմնադրամ

Կայունացման հիմնադրամ, Ռուսաստանի Դաշնության հատուկ պետական հիմնադրամ, որը ստեղծվել է 2004 թվականին և օգտագործվում է տնտեսությունը կայունացնելու համար։ 2008 թվականից այն բաժանվել է երկու հիմնադրամի, որոնք 2018 թվականին կրկին միացվել են Ազգային բարեկեցության հիմնադրամին։

Կայունացման հիմնադրամը կատարել է հետևյալ գործառույթները՝

• եղել է ներկառուցված կայունացուցիչ (այդպիսի հայտնի և սովորաբար օգտագործվողների հետ միասին, ինչպիսիք են պրոգրեսիվ հարկը և գործազրկության նպաստները)
• ապահովել պետական ֆինանսների լրացուցիչ կայունություն
• կարող է ծառայել որպես ներդրումային ծրագրերի ֆինանսավորման աղբյուր, որոնք ապահովում են բյուջեի ծախսերի կրճատում ապագա ժամանակաշրջանների համար։

Դրանք, ըստ էության, ֆինանսական ակտիվներ էին, որոնք ուղղակիորեն կառավարվում էին կառավարության կողմից, այլ ոչ թե Դաշնային ժողովի կողմից բյուջեի միջոցով։

Ռուսաստանի Դաշնության Կայունացման հիմնադրամը ստեղծվել է 2004 թվականի հունվարի 1-ին^[1]։ 2008 թվականի փետրվարի 1-ից կայունացման հիմնադրամը բաժանվել է երկու մասի՝ ավելի մեծ (ի սկզբանե ֆոնդերի 80%-ը) Պահուստային ֆոնդի (փակվել է 2018 թվականի հունվարի 1-ին) և ավելի փոքր Ազգային բարեկեցության հիմնադրամի։ Նավթի և գազի փոխանցման հաշվին մուտքագրվող միջոցների ընդհանուր գումարը սահմանվում է բյուջետային օրենսդրությամբ և կապված է համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) չափի հետ՝ 2008 թվականին եղել է՝ ՀՆԱ-ի 6.1%-ը, 2010 թվականի համար՝ 4,5%, իսկ 2010 թվականից հետո այս ծավալը ամրագրված է ՀՆԱ-ի 3,7%-ի վրա^[2]։ 2018 թվականի հունվարի 1-ին Պահուստային հիմնադրամը լուծարվել է և միացվել Ազգային բարեկեցության հիմնադրամին, որն այսպիսով հանդիսանում է Կայունացման հիմնադրամի իրավահաջորդը։

Օրենսդրական հիմք

Կայունացման հիմնադրամի ձևավորման և օգտագործման կարգը ի սկզբանե կարգավորվել է Ռուսաստանի Դաշնության բյուջետային օրենսգրքի «Ռուսաստանի Դաշնության կայունացման հիմնադրամ» 13.1 գլխով։ 2008 թվականի հունվարի 1-ից այս բաժինը կորցրել է ուժը, և դրա փոխարեն օրենսգիրքը լրացվել է «Դաշնային բյուջեից նավթի և գազի եկամուտների օգտագործումը» 13.2 գլխով։

Ֆոնդի կառավարում

Առաջին հերթին անհրաժեշտ է հստակ սահման գծել Ստաբֆոնդի միջոցների կառավարման և դրանց օգտագործման միջև։ Ելնելով հիմնադրամի նպատակից 'ծառայել որպես երկրի ռազմավարական ֆինանսական պահուստ, վարչության հիմնական խնդիրներն են՝ պաշտպանել նրա միջոցները արժեզրկումից և ապահովել դրանց բարձր իրացվելիությունը։ Միջոցների տեղաբաշխումից բարձր եկամտաբերության ապահովումը, որպես կանոն, կապված է մեծ ռիսկի հետ, ինչը հակասում է Հիմնադրամի սկզբնական գործառույթին։ Կառավարության որոշման համաձայն՝ ֆինանսների նախարարությունը հիմնադրամի միջոցները կարող է կառավարել երկու եղանակով (ինչպես յուրաքանչյուրը առանձին, այնպես էլ միաժամանակ)։

Պետությունների ցանկը և նրանց պարտքային պարտավորություններին ներկայացվող պահանջները սահմանում է կառավարությունը, իսկ Ֆինանսների նախարարությունը մշակում է Հիմնադրամի միջոցների կարգավորող արժութային կառուցվածքը, մինչև պարտքի մարումը նվազագույն և առավելագույն ժամկետների չափորոշիչները, հաշվարկման և վարկավորման կարգը, շահերը և գործառնությունների ընթացքում Դաշնային գանձապետարանի հետ փոխգործակցության կարգը։ 2006 թվականի հուլիսի 24-ին սկսվել է Հիմնադրամի բոլոր միջոցները արտարժույթով փոխանցելու գործընթացը և 2006 թվականի հոկտեմբերի 16-ին ավարտվել է այդ գործընթացը։ Այդ ժամանակվանից դրամական միջոցները տեղաբաշխվում են Կենտրոնական բանկի արտարժութային հաշիվներում։ Ներկայումս (արդիականությունը՝ 2007 թվական մայիս), Հիմնադրամի միջոցները բաշխվում են հետևյալ արժութային կառուցվածքով՝ դոլար և եվրո՝ յուրաքանչյուրը 45%, ֆունտ՝ 10%^[3]։ Մինչև պարտքային պարտավորությունների մարումը դրանց ձեռքբերման օրը (պորտֆելի ձևավորման օրը) ժամկետը սահմանափակվում է հետևյալ ժամկետներով (տարիներով)՝ 0,25 - 3: Կենտրոնական բանկը տարեկան վճարում է պարտքային պարտավորություններից գոյացած պորտֆելների եկամտաբերությանը համարժեք տոկոսներ (սա ներառում է ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի և ԵՄ որոշ երկրների կառավարությունների արժեթղթերը)։

Փոփոխությունների դինամիկան

Ստեղծվել է 2004 թվականի հունվարի 1-ին, լուծարվել է 2008 թվականի փետրվարի 1-ին՝ բաժանվելով Պահուստային ֆոնդի և Ազգային բարեկեցության հիմնադրամի։

Ամսաթիվ	ԱՄՆ միլիարդ դոլար	Միլիարդ ռուբլի
01.05.2004	5,9	171,3
01.06.2004	6,8	198,7
01.07.2004	7,9	229,1
01.08.2004	9,2	267,4
01.09.2004	10,5	305,9
01.10.2004	12	349,7
01.11.2004	16,1	462
01.12.2004	16,5	462,6
01.01.2005	18,8	522,3
01.02.2005	23,1	647,2
01.03.2005	25,6	707,5
01.04.2005	27,6	768,5
01.05.2005	30,8	858
01.06.2005	33,8	954,5
01.07.2005	21,6	617,9
01.08.2005	25,2	721
01.09.2005	29,2	832,1
01.10.2005	33,7	960,7
01.11.2005	38,3	1 094,5
01.12.2005	42,9	1 236,5
01.01.2006	43,1	1 237,0
01.02.2006	52	1 459,0
01.03.2006	55,8	1 562,6
01.04.2006	60,6	1 677,4
01.05.2006	66,1	1 800,0
01.06.2006	71,4	1 929,0
01.07.2006	76,9	2 066,8
01.08.2006	82,14	2 207,33
01.09.2006	64,73	1 730,64
01.10.2006	70,73	1 894,09
01.11.2006	76,62	2 049,30
01.12.2006	83,21	2 189,52
01.01.2007	89,13	2 346,92
01.02.2007	99,77	2 647,21
01.03.2007	103,55	2 708,85
01.04.2007	108,11	2 812,21
01.05.2007	113,7	2 920,50
01.06.2007	116,85	3 026,68
01.07.2007	121,68	3 141,35
01.08.2007	127,48	3 263,56
01.09.2007	132,91	3 409,07
01.10.2007	141,05	3 519,09
01.11.2007	147,6	3 649,25
01.12.2007	144,43	3 517,05
01.01.2008	156,81	3 849,11

2004 թվականի վերջին Հիմնադրամի միջոցները գերազանցել են 500 միլիարդ ռուբլին, իսկ հաջորդ տարի ավելցուկային գումարի մի մասն օգտագործվեց արտաքին պարտքի մարման և կենսաթոշակային ֆոնդի դեֆիցիտը հետևյալ չափերով՝

• Արժույթի միջազգային հիմնադրամի պարտքը մարելու համար հատկացվել է 93,5 միլիարդ ռուբլի (համարժեք 3,3 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի).
• 430,1 միլիարդ ռուբլի (15 միլիարդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ)՝ Փարիզի ակումբի անդամ երկրներին պարտքը մարելու համար,
• 123,8 միլիարդ ռուբլի (4,3 միլիարդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք)՝ 1998-1999 թվականներին Ռուսաստանի Դաշնության Ֆինանսների նախարարությանը Ռուսաստանի Դաշնության պետական արտաքին պարտքը մարելու և սպասարկելու նպատակով Վնեշէկոնոմբանկին տրամադրված վարկերի դիմաց պարտքը մարելու համար,
• 30 մլրդ ռուբլի (1,04 մլրդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ) հատկացվել է ՌԴ Կենսաթոշակային հիմնադրամի դեֆիցիտը ծածկելու համար։

2006 թվականին նմանատիպ նպատակներով ծախսվել է 605 միլիարդ ռուբլի, իսկ 2007 թվականին՝ 12 միլիարդ ռուբլի։ 2008 թվականի փետրվարի 1- ին հիմնադրամի բաժանման պահին հիմնադրամը ունեցել է 3852 միլիարդ ռուբլի։ 2006 թվականի հուլիսի 24-ից (կայունացման հիմնադրամի ներդրումների մեկնարկի ամսաթիվը) մինչև 2007 թվականի դեկտեմբերի 15-ն ընկած ժամանակահատվածում ներդրումներից ստացված ընդհանուր եկամուտը կազմել է 174,78 միլիարդ ռուբլի(2006 թվականի դեկտեմբերի 15-ից մինչև 2007 թվականի դեկտեմբերի 15-ը տարվա համար՝ 151,89 միլիարդ ռուբլի)։ ԱՄՆ դոլարով ներդրումների վերադարձը տարվա ընթացքում կազմել է տարեկան 10,94%, ռուբլով՝ մոտ 5%^[4]։

Քննադատություն

Հետաքրքրական է, որ կառավարության 2006 թվականի ապրիլի 21-ի N 229 որոշման մեջ «Ռուսաստանի Դաշնության կայունացման հիմնադրամի միջոցների կառավարման կարգի մասին» որոշումը, այն երկրները, որոնց կառավարությունների արժեթղթերում ֆինանսների նախարարությունը կարող է միջոցներ ներդնել, դասավորված են այբբենական կարգով, բայց ըստ անգլերեն այբուբենի։

Այս փաստը հիմք է տվել ընդդիմությանն ասելու, որ կայունացման հիմնադրամից միջոցների հատկացման մասին օրենքը ի սկզբանե գրված է եղել անգլերենով^[5]։

Քննադատության առիթ է եղել նաև Կայունացման հիմնադրամի ներդրումների ցածր արդյունավետությունը։ 2006 թվականի մայիսին Դումայի «Ռոդինա» խմբակցությունը առաջարկել է պաշտոնանկ անել Ֆինանսների նախարարության ղեկավարներին Ալեքսեյ Կուդրինին և Տնտեսական զարգացման և առևտրի նախարարության Գերման Գրեֆին Ռուսաստանի Կայունացման հիմնադրամի «անարդյունավետ կառավարման» պատճառով:

«Մեր կարծիքով և անկախ փորձագետների բազմաթիվ գնահատականներով՝ Ռուսաստանի կայունացման հիմնադրամի միջոցների կառավարման արդյունավետությունը չափազանց ցածր մակարդակի վրա է։ Վերջին երկու տարիների ընթացքում հիմնադրամի վնասները կազմել են մոտ 133 միլիարդ ռուբլի, ինչը համեմատելի է 2005 թվականի կրթական համակարգի տարեկան ֆինանսավորման չափի հետ»

Որոշ տնտեսագետների կողմից գնաճը նվազեցնելու համար կայունացման ֆոնդը արտաքին ակտիվներում ներդնելու անհրաժեշտության մասին բերված փաստարկը քննադատվում է ընդդիմադիր տնտեսագետների կողմից հետևյալ հիմքերով՝

• գնաճը նվազեցնելու համար նախ անհրաժեշտ է զարգացնել մրցակցությունը, մինչդեռ կառավարության ներկայիս քաղաքականությունը հանգեցնում է պետության դերի բարձրացմանը և չի օգնում նվազեցնել մենաշնորհը.
• Այլ երկրների պետական պարտատոմսերում ներդրումների տոկոսադրույքները, առաջին հերթին ԱՄՆ-ում, զգալիորեն ցածր են պետական ընկերությունների ( Գազպրոմ, Ռոսնեֆտ և այլն) կողմից ներգրավված վարկերի տոկոսադրույքներից, Ռուսաստանի տնտեսության մեջ փողի ծավալը չի նվազում, մինչդեռ տոկոսների վճարման ծախսերի ծավալը մեծանում է։

Ծանոթագրություններ

1. «О Стабилизационном фонде РФ». // minfin.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 7-ին.
2. Ольга Кувшинова, Надежда Иваницкая. Неравные части стабфонда // Ведомости, № 241 (2015), 20 декабря 2007
3. «Минфин России :: Стабилизационный фонд». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
4. Ольга Кувшинова. Хорошо сохранился // Ведомости, № 239 (2013), 18 декабря 2007
5. ««Правила инвестирования средств Стабилизационного Фонда» писали не в России?». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 29-ին.