PROFILBARU.COM

Չիուաուա
Բնակավայր
	Չիուաուա
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Մեքսիկա
Համայնք	Չիուաուա
Հիմնադրված է	հոկտեմբերի 12, 1709 թ.
ԲԾՄ	1415±1 մետր
Բնակչություն	▲878 062 մարդ (2015)
Ժամային գոտի	UTC-7
Հեռախոսային կոդ	614
Փոստային դասիչ	31000–31633
Պաշտոնական կայք	municipiochihuahua.gob.mx
	Չիուաուա (քաղաք) (Մեքսիկա)
	Չիուաուա (քաղաք) (Մեքսիկա)
	Չիուաուա Վիքիպահեստում

Չիուաուա (իսպ.՝ Chihuahua), Մեքսիկայի հյուսիսում գտնվող քաղաք, Չիուաուա նահանգի վարչական կենտրոն, ընդգրկված է համանուն քաղաքապետարանի կազմում և նաև նրա վարչական կենտրոնն է։ 1864-1867 թվականներին Մեքսիկայի հանրապետական կառավարության տեղակայման վայրն է եղել։ 2010 թվականի դրությամբ բնակչությունը կազմել է 809232 մարդ։

Պատմություն

Գաղութային պատմություն

Մինչկոլումբոսյան դարաշրջանում ներկայիս Չիուաուա նահանգի տարածքում բնակվել են հնդկական ցեղեր, որոնք խոսել են աստեկական լեզուներով, զբաղվել են որսորդությամբ, հավաքագրմամբ և (նրանցից ոմանք) պարզունակ գյուղատնտեսությամբ։ Ենթադրվում է, որ «Chihuahua» անունը եկել է բնիկների լեզվից, սակայն դրա ճշգրիտ իմաստը հայտնի չէ։ Հիմնական հիպոթեզներ՝ չոր վայր կամ երկու գետի միջև։

Այստեղ հայտնված առաջին սպիտակամորթները Ֆրանցիսկո դե Իբարի գիտարշավի իսպանացիներն են (1562)։

Քաղաքը հիմնադրվել է 1709 թվականի հոկտեմբների 12-ին իսպանացի հետազոտող Անտոնիո Դեզա ի Ուոլայի կողմից՝ ստանալով El Real de Minas de San Francisco de Cuéllar անվանումը։ Քաղաքի համար վայրն ընտրվել է երկու գետի՝ Սակրամենտոյի և Չուվիսկարի միաձուլման շնորհիվ, ինչպես նաև Ռիո Գրանդեի և այդ ժամանակվա կարևոր հանքարդյունաբերական կենտրոնի՝ Փարալի միջև ընկած ճանապարհի մեջ տեղում գտնվելու պատճառով։ 1718 թվականին Նոր Իսպանիայի իշխանութունները պաշտոնապես բնակավայրին շնորհել են քաղաքի կարգավիճակ, իսկ 1823 թվականին այն ստացել է իր ներկայիս անունը։։

Մեքսիկայի անկախության պատերազմի բուռն իրադարձությունները գրեթե չեն ազդել քաղաքի վրա, թեև հենց այստեղ է 1811 թվականին ռոյալիստների կողմից մահապատժի ենթարկվել անջատողականների առաջնորդներից մեկը՝ Միգել Իդալգոն։

Մեքսիկայի կազմում

Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմի ժամանակ Չիուաուա քաղաքը զբաղեցվել է ամերիկացինորի կողմից, երբ 1847 թվականի փետրվարի 28-ին Սակրամենտո գետի (քաղաքից 20 կիլոմետր դեպի հյուսիս) ափին տեղի ունեցած ճակատամարտում 940 ամերիկացիներ Ալեքսանդր Դոնիֆանի հրամանատարությամբ, ամբողջությամբ ջախջախել են թվով հինգ անգամ գերազանցող մեքսիկական ջոկատներին (ամերիկացիները այդ ճակատամարտում ունեցել են 2 զոհ և 11 վիրավոր, մեքսիկացիները՝ մոտ 300 զոհ և 40 ռազմագերի, կորցրել են ամբողջ հրետանին և ռազմամթերքը, վիրավորների թիվը հստակ հայտնի չէ։ Չիուաուան մնացել է ԱՄՆ-ի վերահսկողության տակ ընդհուպ մինչև պատերազմի ավարտը։

Մեքսիկայի գրավումը ֆրանսիացիների կողմից մեքսիկական արշավանքի ժամանակ հանգեցրել է նախագահ Բենիտո Խուարեսի հանրապետական կառավարության ձևավորմանը, որը 1864-1867 թվականներին տեղակայվել է Չիուաուայում։ Դա հանգեցրել է քաղաքի արագ զարգացմանը, որը շարունակվել է նաև ֆրանսիացիների հեռանալուց հետո։ XIX դարի վերջին Չիուաուան Մեքսիկայի գլխավոր տնտեսական կենտրոնների խոշորագույն քաղաքներից մեկն էր։

1910-1917 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Չիուաուան Ֆրանսիսկո Վիլյայի ղեկավարմամբ ապստամբների հենակետն էր։

Քաղաքը երկրորդ տնտեսական վերելքն ապրեց 1990-ական թվականներին, երբ ամերիկյան շատ կորպորացիաներ սկսեցին իրենց գործարանները տեղափոխել Մեքսիկա։ Մեքսիկա-ամերիկյան սահմանին մոտ լինելը, էժան և համեմատաբար որակյալ աշխատուժը և զարգացած ենթակառուցվածքը դրդել են զգալի թվով ընկերությունների ընտրել Չիուաուան։

2000-ական թվականներից ի վեր Չիուաուան տառապել է բռնության բռնկումներից, որոնք կապված էին թմրակարտելների՝ միմյանց և իրավապահ մարմինների դեմ պայքարի հետ։ Թեև 2010 թվականից քաղաքում սպանությունների թիվը նվազել է, հանցավորության մակարդակը մնացել է շատ բարձր։ Չիուաուան Մեքսիկայի ամենամեծ թմրակարտելի՝՝«Սինալոայի» հենակետն է։

Աշխարհագրություն և կլիմա

Քաղաքը գտնվում է Չիուաուա անապատի արևմտյան ծայրամասում՝ լեռնոտ տեղանքում, Սակրամենտո և Չուվիսկար գետերի միաձուլման մոտ, ծովի մակերևույթից մեկուկես կիլոմետր բարձրության վրա։

Չիուաուայի կլիման կիսաանապատային է, տաք, չափավոր անձրևոտ ամառներով և չոր ու ցուրտ ձմեռներով։ Սովորաբար ձմռանը 1-2 անգամ ձյուն է տեղում։

Չիուաուաի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	30.0 (86)	32.0 (89.6)	34.0 (93.2)	38.8 (101.8)	39.6 (103.3)	41.4 (106.5)	41.6 (106.9)	39.2 (102.6)	39.0 (102.2)	35.0 (95)	34.6 (94.3)	29.0 (84.2)	41.6 (106.9)
Միջին բարձր °C (°F)	18.1 (64.6)	21.2 (70.2)	24.2 (75.6)	27.9 (82.2)	32.2 (90)	34.0 (93.2)	32.1 (89.8)	30.3 (86.5)	29.2 (84.6)	26.8 (80.2)	21.9 (71.4)	18.2 (64.8)	26.3 (79.3)
Միջին օրական °C (°F)	10.0 (50)	12.9 (55.2)	15.7 (60.3)	19.2 (66.6)	23.6 (74.5)	26.3 (79.3)	25.6 (78.1)	24.3 (75.7)	22.6 (72.7)	18.7 (65.7)	13.7 (56.7)	10.3 (50.5)	18.6 (65.5)
Միջին ցածր °C (°F)	2.0 (35.6)	4.5 (40.1)	7.1 (44.8)	10.4 (50.7)	14.9 (58.8)	18.6 (65.5)	19.1 (66.4)	18.2 (64.8)	16.0 (60.8)	10.7 (51.3)	5.5 (41.9)	2.4 (36.3)	10.8 (51.4)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	−12.8 (9)	−18.0 (−0.4)	−5.8 (21.6)	−3.4 (25.9)	3.8 (38.8)	6.1 (43)	10.6 (51.1)	10.0 (50)	3.7 (38.7)	−2.4 (27.7)	−6.1 (21)	−11.5 (11.3)	−18.0 (−0.4)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	9.9 (0.39)	3.7 (0.146)	7.7 (0.303)	12.9 (0.508)	26.1 (1.028)	34.7 (1.366)	94.7 (3.728)	89.3 (3.516)	66.4 (2.614)	21.6 (0.85)	8.7 (0.343)	9.9 (0.39)	385.7 (15.185)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 0.1 mm)	2.5	1.6	1.5	2.5	4.0	6.7	11.4	12.0	8.0	4.0	2.0	2.3	58.4
Միջ. ձնառատ օրեր	0.30	0.18	0.09	0.09	0.00	0.00	0.00	0.00	0.00	0.00	0.50	0.88	2.04
% խոնավություն	55	49	39	37	37	42	53	61	61	56	55	57	50
Միջին ամսական արևային ժամ	185	204	254	278	299	273	240	242	229	238	191	174	2807
Աղբյուր #1: Servicio Meteorológico Nacional (normals and extremes 1981–2000)^[2], Deutscher Wetterdienst (extremes 1932–1993, sun 1961–1990)^[3]^[4]
Աղբյուր #2: Colegio de Postgraduados (snowy days, 1951–1980)^[5]

ԲՆակչություն

Մեքսիկայի վիճակագրության և աշխարհագրության ազգային ինստիտուտի տվյալներով քաղաքի բնակչությունը 2010 թվականի դրությամբ կազմել է 810 000 մարդ, ինչը Չիուաուային դարձրել է ըստ բնակչության քանակի նահանգի երկրորդ քաղաքը (Սյուդադ Խուարեսից հետո) և տասներկուերորդը ամբողջ Մեքսիկայում։

Չիուաուայի բնակչությունը համարվում է երկրի խոշոր քաղաքների համեմատ «սպիտակ», մոտ 80 տոկոսը սպիտակամորթներ են, մնացածը՝ մետիսներ։ Ժողովրդի ավելի քան 80 տոկոսը կաթոլիկներ են, Չիուաուայում բնակվում է նաև Մեքսիկայում մենոնիտների խոշորագույն համայնքը (մոտ 50 հազար մարդ, երկրի մեննոնիտ համայնքի կեսը)։

Չիուաուան ավանդաբար առաջատար հորիզոնականներ է զբաղեցնում Մեքսիկական քաղաքների վարկանիշներում այնպիսի ցուցանիշներով, ինչպիսիք են կյանքի տևողությունը, քաղաքացիների կրթության և եկամտի մակարդակը, ինչպես նաև մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

Տնտեսություն

Չիուաուան համարվում է Մեքսիկայի գլխավոր արդյունաբերական կենտրոններից մեկը։ Քաղաքում 9 արդյունաբերական կենտրոն կա, որտեղ տեղակայված են 79 խոշոր ձեռնարկություններ, որոնք պատկանում են արտասահմանյան կազմակերպություններին (հիմականում ամերիկյան), դրանցից են օրինակ «Ֆորդ», «Sumitomo Corporation», «Honeywell» և «LG Electronics» ընկերությունները։

Քաղաքային տնտեսության մյուս կարևոր ճյուղերն են ծառայությունների ոլորտը, մանրածախ առևտուրը, շինարարությունը և թեթև արդյունաբերությունը։ Քաղաքի շրջակայքում կատարվում է ցինկի և արծաթի արտադրություն։

Տրանսպորտ

Չիուաուան սպասարկվում է «գեներալ Ռոբերտո Ֆիերո Վիլյալոբոսի անվան միջազգային օդանավակայանի» կողմից (IATA, CUU, ICAO, MMCU)՝ տարեկան 855 հազար մարդ ուղևորահոսքով (2012)։ Կանոնավոր ավիաչվերթները կատարվում են դեպի Մեքսիկայի բոլոր հիմնական քաղաքներ, ինչպես նաև Դալաս և Հյուստոն։

Քաղաքը Լոս Մոչիս նավահանգստի հետ կապող Չիուաուա-Խաղաղ օվկիանոսյան երկաթուղին (իսպ.՝ Ferrocarril Chihuahua al Pacífico, կամ El Chepe) օգտագործվում է ինչպես բեռնափոխադրումների, այնպես էլ զբոսաշրջային նպատակներով։ Չիուաուայի միջով անցնող երկու այլ երկաթողային գծերն օգտագործվում են միայն բեռնափոխադրումների համար։

Չիուաուայում հատվում են երկու դաշնային մայրուղիներ՝ № 16 (Էռմոսիլո — Օհանգա) և № 45 (Սյուդադ Խուարես — Դելիսյաս)։

Հասարակական տրանսպորտը ներկայացված է «ViveBús» ավտոբուսներով (մեկ տրանսպորտային գիծը 21 կիլոմետր է), ինչպես նաև բազմաթիվ փոքր մասնավոր փոխադրամիջոցներով։