Հայ-ղփչաղերեն

Հայ-ղփչաղերեն
Տեսակլեզու
ԵնթադասԿիպչակ-կումանսկի
Երկրներ Հայաստան, Ուկրաինա, Լեհաստան,  Մոլդովա և Ռումինիա
Գրերի համակարգՀայոց գրեր

Հայ-ղփչաղերեն, թյուրքական լեզվաընտանիքի ղփչաղա-պոլովական ենթախմբի լեզու, որով խոսում էին Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդ ղփչաղալեզու հայերը։ Հայ-ղփչաղերեն լեզվի կրողները իրենց անմիջապես անվանում էին էրմենիլեր (ինչը նշանակում է «հայեր»), իսկ լեզուն երեք ձևով՝ ղփչաղ (այսինքն «չփչաղերեն»), բիզիմ տիլ («մեր լեզուն», ի տարբերություն հայերենի) և 'թաթարչա («թաթարերեն»)։

Պատմություն

Հայ-ղփչաղերեն լեզուն հայտնի է Հայ առաքելական եկեղեցու հավատքը դավանող ղփչաղալեզու հայերի գրային հուշարձաններով, որոնք բնակվում էին մեծ գաղութներով Կամենեց-Պոդոլսկիում, Լվովում, Լուցկում, Մոգիլյով-Պոդոլսկիում, Սուչավայում, Սերետում, Զամոսցում, Յաշում, Բելգորոդ-Դնեստրովսկիում և ներկայիս Ուկրաինայի, Լեհաստանի, Ռումինիայի, Մոլդովայի տարածքներում գտնվող այլ քաղաքներում, որտեղ այդ հայերը տեղափոխվել էին Ղրիմից (հիմնականում Կաֆայից) և, հնարավոր է, որ Հայաստանից մոնղոլական արշավանքից հետո[1]։ Վիմագրական հուշարձանները վկայում են նաև նրա մասին, որ 12-13-րդ դարերում Հայաստանի տարածքում ապրում էին Հայ առաքելական եկեղեցու դավանանքը ընդունած ղփչաղներ։ 12-13-րդ դարերում կառուցված Հառիճավանքի համալիրի տաճարներից մեկը կրում է «Ղփչաղավանք» անվանումը[2]։

Գիր

Աղոթքներ Փարիցի Ազգային Գրադարանում պապանվող ձեռագրից

Հայ-ղփչաղերենում օգտագործվում էր հայկական գրային համակարգ՝ բոլորագիր (ուղիղ հորիզոնական և ուղղաձիգ տարրերով կլոր մեծատառերի և շեղատառ փոքրատառերի օգտագործումով) և առավելապես՝ նոտրագիր՝ շեղատառ արագագիր կլորացված տարրերի օգտագործումով)։

  • 1) Օրինակներ տեքստից՝
Köp χïyïn bilä čïχardïχ χïpčaχ tilinä ermeni Saγmosnu, yamanlama±ïz, zera χudrätimiz bunča edi, artïχïn K‘risdos tügällägäy (Վենետիկ, 359։ 124)

Թարգմանությունը՝

Մեծ տանջանքներով թարգմանեցինք մենք հայոց Սաղմոսագիրքը ղփչաղերեն, չվատաբանեք, չէ որ մեր ուժերը միայն սրան հերիքեց, իսկ ավելին թող լրացնի Քրիստոսը։
  • 2) Օրինակ՝
Batmutiun hayi ew χïpčaχ lezui (Մատենադարան, 2267։ 431)

Թարգմանությունը՝

Հայերենի և ղփչաղերենի պատմություն
  • 3) Օրինակ՝
Basˆlanïyïrlar töräläri ermenilärni± ermeni tilindän…

Tilindän ermeniniŋ latingä čïχargandïr, latindän polskiygä, a polskiydän bizim tilgä… Ne türlü ki bu bitiktä yazïlïptïr eki türlü til bilä — nemiččä da tatarča (Վրոցլավ, 1916։ 209; 297)

Թարգմանությունը՝

Հայերի իրավունքը սկզբում կազմված էին հայոց լեզվով... Թարգմանություն էր կատարվել հայերենից լատիներեն, հետո լատիներենից՝ լեհերեն, իսկ լեհերենից՝ մեր լեզու։ Այդ պատճառով այս գիրը գրվում է երկու լեզվով՝ գերմաներեն և թաթարերեն։

«Հայր մեր» աղոթքը ղփչաղերենով[1]

Atamïz bizim ki köktäsen,
Ari bolsun atïŋ seniŋ,
Kelsin χanlïχïŋ seniŋ,
Bolsun erkiŋ seniŋ nečik köktä alay yerdä,
Ötmäkimizni bizim kündälik ber bizgä bügün,
Bošat bizgä borčumuznu bizim,
Nečik ki biz bošatïrbiz bizim borčlularïmïzga,
Bermägin bizni sïnamaχlïχka,
Yoχsa χutχar bizni yamandan,
Zerä seniŋdir χanlïχ da χuvat,
Da saŋa haybat meŋilik.
Amen.

Տես նաև

Արտաքին հղումներ

Ծանոթագրություններ

  1. 1,0 1,1 «Ալեքսանդր Գարկավեց։ Ղփչաղական լեզուները. կումաներենը և հայ-ղփչաղերենը։ Ալմաթա, «Գիտություն», 1987». Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  2. Ա.Ն. Գարկավեց, 1. Ղփչաղալեզու հայերի պատմությունից, հանելուկային ուկրաինահայերը, որոնք խոսում, գրում և աղոթում էին չփչաղերեն 400 տարի առաջ և տպել էին աշխարհի առաջին ղփչաղերեն գիրքը։

Read other articles:

Spencer JonesCráter lunar Imagen tomada desde el Apolo 16Coordenadas 13°18′N 165°36′E / 13.3, 165.6Diámetro 156 kmProfundidad 2800 mColongitud 195° al amanecerEpónimo Harold Spencer Jones   Localización sobre el mapa lunar    (Clementine Lunar Map 2.0) [editar datos en Wikidata] Fotografía de la misión Lunar Reconnaissance Orbiter Spencer Jones es un cráter de impacto perteneciente a la cara oculta de la Luna. A poco más de 20&...

 

Hungarian sprinter and bobsledder The native form of this personal name is Gyulai Miklós. This article uses Western name order when mentioning individuals. Miklós GyulaiPersonal informationNationalityHungarianBorn (1970-12-29) 29 December 1970 (age 52)SportSportSprintingEvent4 × 100 metres relay Miklós Gyulai (born 29 December 1970) is a Hungarian sprinter. He competed in the men's 4 × 100 metres relay at the 2000 Summer Olympics.[1] He also competed in the two-man bobsl...

 

2001 studio album by Patricia O'CallaghanReal Emotional GirlStudio album by Patricia O'CallaghanReleased20 March 2001RecordedOrinoco Studios, London, Lydian Studios, Ottawa, Ontario, CanadaGenrePop, RockLength55:16LabelMarquis Records, Teldec/AtlanticProducerRichard Fortin, Howard HughesPatricia O'Callaghan chronology Slow Fox(1999) Real Emotional Girl(2001) Naked Beauty(2004) Professional ratingsReview scoresSourceRatingAllMusic[1] Real Emotional Girl is the third solo album ...

1989 studio album by Nancy WilsonA Lady with a SongStudio album by Nancy WilsonReleased1989StudiovariousGenreVocal jazzLength46:21LabelColumbiaProducerGene McDaniels, K.C. Porter, Ken Hirsch, Kiyoshi Itoh, Larry Ball, Lorrin Bates, Michael O'Hara, Sami McKinney, Skip ScarboroughNancy Wilson chronology Nancy Now!(1988) A Lady with a Song(1989) With My Lover Beside Me(1991) Professional ratingsReview scoresSourceRatingAllMusic[1] A Lady with a Song is a studio album by American ...

 

2014 film by Santhosh Srinivas RabhasaFilm posterTeluguరభస Directed bySantosh SrinivasWritten bySantosh SrinivasProduced byBellamkonda SureshBellamkonda Ganesh BabuStarringN. T. Rama Rao Jr.SamanthaPranitha SubhashBrahmanandamCinematographyShyam K. NaiduEdited byKotagiri Venkateswara RaoMusic byS. ThamanProductioncompaniesSri Lakshmi Narasimha ProductionsSri Sai Ganesh ProductionsRelease date 29 August 2014 (2014-08-29) Running time153 minutesCountryIndiaLanguageTeluguBud...

 

artikel ini perlu dirapikan agar memenuhi standar Wikipedia. Tidak ada alasan yang diberikan. Silakan kembangkan artikel ini semampu Anda. Merapikan artikel dapat dilakukan dengan wikifikasi atau membagi artikel ke paragraf-paragraf. Jika sudah dirapikan, silakan hapus templat ini. (Pelajari cara dan kapan saatnya untuk menghapus pesan templat ini) Albert BanduraLahir(1925-12-04)4 Desember 1925Mundare, Alberta, KanadaMeninggal26 Juli 2021(2021-07-26) (umur 95)Stanford, California, Amerik...

Выборы главы Республики Коми2016 2025ИнформацияДата 13 сентября 2020 годаЯвка 30,16 %КандидатыФото­графия Цвет Кандидат Владимир Уйба Андрей Никитин Партия самовыдвижение, поддержан «Единой Россией» ЛДПР Голосов 145 058 (73,18 %) 21 463 (10,83 %) Фото­графия Цвет Кандидат Серге...

 

Kazimierz Wincenty Iranek-Osmecki (noms de guerre Kazimierz Jarecki, Włodzimierz Ronczewski, Makary, Antoni Heller, Pstrąg; 5 September 1897 – 22 May 1984, London) was an infantry colonel (pułkownik) in the Polish Army, and colonel in Poland's Home Army (AK). He fought in the 1944 Warsaw Uprising, and was responsible for negotiations between the Home Army and the German Wehrmacht. Kazimierz Iranek-OsmeckiNickname(s) Kazimierz Jarecki Włodzimierz Ronczewski Makary Antoni Heller Pstrąg B...

 

 Nota: Para a série animada, veja Star Wars: The Clone Wars (série de televisão). Esta página cita fontes, mas que não cobrem todo o conteúdo. Ajude a inserir referências. Conteúdo não verificável pode ser removido.—Encontre fontes: ABW  • CAPES  • Google (N • L • A) (Outubro de 2020) Star Wars: The Clone Wars Star Wars: The Clone WarsPôster promocional No Brasil Star Wars - A Guerra dos Clones Em Portugal Star Wa...

Manga and anime series Arcade Gamer FubukiCover of the manga's 2002 rereleaseアーケードゲーマーふぶき(Ākēdo Gēmā Fubuki) MangaWritten byMine YoshizakiPublished byEnterbrainDemographicShōnenOriginal run1998 – 2002Volumes6 Original video animationDirected byYūji MutōProduced byJun Yukawa (Bandai Visual)Nobuhiro Ōsawa (Genco)Written byRyōta YamaguchiMusic byRyūichi KatsumataStudioShaftReleased February 25, 2002 – January 25, 2003Episodes4 O...

 

Diplomasi jebakan utang adalah jenis diplomasi yang didasari oleh utang-piutang dalam sebuah hubungan bilateral antarnegara. Diplomasi ini melibatkan suatu negara pemberi utang yang secara sengaja memperpanjang kredit berlebihan ke negara penerima utang. Hal ini diduga dilakukan supaya negara pemberi utang dapat memperoleh konsesi ekonomi atau politik dari negara pengutang ketika negara tersebut tidak dapat memenuhi kewajiban utangnya (sering kali pinjaman berbasis aset, termasuk infrastruktu...

 

Only child of Bonnie Prince Charlie Charlotte StuartPortrait by Hugh Douglas Hamilton, Scottish National Portrait GalleryBorn29 October 1753LiègeDied17 November 1789(1789-11-17) (aged 36)Palazzo Vizzani Sanguinetti, BolognaTitleDuchess of AlbanyPartnerFerdinand Maximilien Mériadec de RohanChildren Marie Victoire de Rohan Charlotte de Rohan Charles Edward Stuart, Count Roehenstart Parents Charles Edward Stuart Clementina Walkinshaw Charlotte Stuart, styled Duchess of Albany[1] (...

1999 film directed by Tizuka Yamasaki Xuxa RequebraPromotional posterDirected byTizuka YamasakiWritten byEliana FonsecaCristiana MesquitaEvandro MesquitaVivian PerlAlexandre RoitBeatriz SansonWagner de AssisProduced byDiler TrindadeStarringXuxa MeneghelDanielElke MaravilhaVitor HugoYara LinsCinematographyCezar MoraesMusic byMu CarvalhoProductioncompaniesXuxa ProduçõesDiler & Associados20th Century FoxDistributed byFox Film do BrasilRelease date December 17, 1999 (1999-12-...

 

Cet article est une ébauche concernant le cricket et les Bermudes. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Équipe des Bermudes de cricketPrésentationType Équipe nationale (en)LocalisationLocalisation  Bermudesmodifier - modifier le code - modifier Wikidata Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus. Cet article ne cite pas suffisamment ses sources (octobre 202...

 

This article may rely excessively on sources too closely associated with the subject, potentially preventing the article from being verifiable and neutral. Please help improve it by replacing them with more appropriate citations to reliable, independent, third-party sources. (June 2019) (Learn how and when to remove this template message) EngenderHealthFounded1937; 86 years ago (1937)FounderMarian Stephenson OldenTypeNonprofit organizationIRS exemption status: 501(c)(3)Focus...

Canadian bassist (1924–2021) Ruth June BuddBorn(1924-06-20)June 20, 1924Winnipeg, Manitoba, CanadaDiedJune 30, 2021(2021-06-30) (aged 97)[1]Alma materBritish Columbia School of Pharmacy and ScienceToronto Conservatory of MusicUniversity of TorontoOccupationbassistKnown forMember of the Symphony Six Ruth June Budd (June 20, 1924 – June 30, 2021) was a Canadian bassist.[2] She became Canada's first professional female bassist when she joined the Toronto Sympho...

 

Belén Alonso de Santiago Belén Alonso (foto de Gregorio Lasca).Información personalNacimiento 1 de octubre de 1965León, EspañaNacionalidad EspañolaEducaciónEducada en Universidad de León Información profesionalOcupación EscritorGéneros Novela, cuento, poesía, crítica literaria,[editar datos en Wikidata] Belén Alonso de Santiago es una escritora, periodista y crítica literaria y artística española nacida en León. Licenciada en Filología Hispánica, especialidad Len...

 

G8N Renzan Jenis Pesawat pengebom berat Pembuat Nakajima Aircraft Company Penerbangan perdana 23 Oktober 1944 Diperkenalkan awal 1945 Dipensiunkan Agustus 1945 Pengguna utama Pasukan Udara Angkatan Laut Kekaisaran Jepang Dibuat 4 Nakajima G8N Renzan (連山, Pegunungan) adalah sebuat pesawat pembom jarak jauh bermesin empat yang digunakan oleh Angkatan Laut Kekaisaran Jepang. Angkatan Laut Kekaisaran Jepang menyebutnya sebagai Pesawat serbu berbasis darat Tipe 18 (十八試陸上攻撃...

Breed of pigeon Saxon Monk, (blue-laced barred)The Saxon Monk is a breed of fancy pigeon.[1] Saxon Monks, along with other varieties of domesticated pigeons, are all descendants from the rock pigeon (Columba livia). Appearance The Saxon Monk comes in five colors including blue, black, purple, red, yellow and silver with white bars or spangles with pink wings See also List of pigeon breeds Saxon Shield Saxon Spot References ^ Ison, Dennis F. (1984). Fancy Pigeon Standards. Published in...

 

Withem IslandLocation of Nelson Island in the South Shetland IslandsWithem IslandLocation of Withem IslandShow map of Antarctic PeninsulaWithem IslandWithem Island (Antarctica)Show map of AntarcticaGeographyLocationAntarcticaCoordinates62°14′07″S 59°08′17″W / 62.23517°S 59.13803°W / -62.23517; -59.13803ArchipelagoSouth Shetland IslandsAdministrationAdministered under the Antarctic Treaty SystemDemographicsPopulationUninhabited Withem Island is an island lyi...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!