Վերգիլիոս

Վերգիլիոս լատին․՝ Publius Vergilius Maro[1]
Ծննդյան անուն	Publius Vergilius Maro
Ծնվել է	հոկտեմբերի 15, մ. թ. ա. 70[2][3]
Ծննդավայր	Անդես, Մանտովա, Հռոմեական Հանրապետություն
Վախճանվել է	մ.թ.ա. 19 թ. սեպտեմբերի 21 (50 տարեկան)
Վախճանի վայր	Բրինդիզի, Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն
Գերեզման	Parco Virgiliano
Մասնագիտություն	բանաստեղծ
Լեզու	լատիներեն
Ազգություն	Հռոմեացի
Քաղաքացիություն	Հռոմեական կայսրություն
Ժանրեր	Բանաստեղծություն, պոեմ, էպոս, դիդակտիցիզմ, հովվերգություն
Գրական ուղղություններ	Augustan poetry?
Գրական շարժումներ	Օգոստոսյան պոեզիա
Ուշագրավ աշխատանքներ	Էնեական, Գեորգիկներ
Ազգականներ	Vergilia Vera?
Ներշնչվել է Հոմերոս, Տիտուս Լուկրեցիուս Կարուս, Քվինտոս Էննիոս, Կալիմաքոս, Ֆիլոդեմոս
Ներշնչել է Պուբլիուս Օվիդիուս Նասո, Լուկանոս, Ստացիուս, Դանթե Ալիգիերի, Ուիլյամ Շեքսպիր, Ջոն Միլթոն, Ալեքսանդր Փոփ, Ջոն Քիթս, Հենրի Դեյվիդ Թորո, Եղիշե Չարենց, Խորխե Լուիս Բորխես
Վերգիլիոս Վիքիքաղվածքում
Virgil Վիքիպահեստում

Պուբլիոս Վերգիլիոս^[4] (կամ Վիրգիլիոս^[4]) Մարո (լատիներեն՝ Publius Vergilius Maro; հոկտեմբերի 15, մ. թ. ա. 70^[2][3], Andes, Cisalpine Gaul, Հռոմեական Հանրապետություն^[6][3] - սեպտեմբերի 21, մ. թ. ա. 19^[5][3], Բրինդիզի, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն^[6][3][1][7])), Հին Հռոմի մեծագույն բանաստեղծներից մեկը, հռոմեացիների ծագումը գովերգող «Էնեական»-ի, հինհռոմեական գրականության գլուխգործոցներ համարվող «Բուկոլիկներ», «Գեորգիկներ» պոեմների և այլ ստեղծագործությունների հեղինակ։ Որոշ ուսումնասիրողներ նրան են վերագրում նաև Appendix Vergiliana-ում ժողովված ավելի փոքրածավալ չափածո ստեղծագործությունները^[8][9]։

Վերգիլիոսը (գործածական է նաև անվան կրճատ՝ Վիրգիլ ձևը) ավանդաբար դասվում է Հին Հռոմի մեծագույն պոետների շարքում։ Նրա ստեղծագործությունը լայնորեն ու խորությամբ ազդել է արևմտաեվրոպական ու ամերիկյան գրականությունների վրա։ Այդ ազդեցությունն առանձնապես նկատելի է Դանթեի, նրա «Աստվածային կատակերգություն» նշանավոր պոեմի վրա, որտեղ Վերգիլիոսը հանդես է գալիս դժոխքով ու քավարանով Դանթեին առաջնորդողի դերում^[10]։

Կենսագրություն

Ծնվել է Հարավային Իտալիայում՝ Անդես գյուղում, որտեղ նրա հայրը փոքր հողատեր էր։ Կրթություն է ստացել նախ Կրեմոնայում, ապա Հռոմում, ուր հմտացել է ճարտասանական արվեստում։ Գերադասելով գյուղական կյանքը՝ 28 տարեկանում վերադարձել է իր ծննդավայրը։ Մ.թ.ա. 41 թ. նրա հայրական հողամասը բռնագրավվում է հօգուտ կայսերական բանակի զինվորների, սակայն շուտով մտավորականների հայտնի հովանավոր Մեկենասի միջնորդությամբ Վերգիլիոսը նոր հողակտոր է ստանում։ Այնուհետև մինչև կյանքի վերջը վայելել է Օգոստոս կայսեր բարյացակամությունը։ Մահացել է անժամանակ՝ մ.թ.ա. 19 թ.՝ 49 տարեկան հասակում։

Ապրել և ստեղծագործել է Հռոմի հանրապետության կործանման ժամանակաշրջանում։ Եղել է նոր կարգերի հենարան հանդիսացող հասարակական միջին խավերի տրամադրությունների արտահայտիչն ու գաղափարախոսը։ Վերգիլիոսի վաղ շրջանի ստեղծագործությունները (10 Էկլոգ) ընդգրկված են «Բուկոլիկա» («Հովվական երգեր»,մ. թ. ա. 42-38) ժողովածուում։ Մեր թվարկությունից առաջ 37-30 թվականներին Վերգիլիոսը գրել է «Գեորգիկա» պոեմը, որն արտահայտում է բանաստեղծի սերը բնության և երկրագործական աշխատանքների հանդեպ։ Պոեմում կան որոշ ներբողներ՝ ձոնված Օկտավիանոս կայսրին։ Վերջինիս է ձոնված նաև Վերգիլիոսի գլուխգործոցը՝ «էնեական» պոեմը, որ մտահղացված է որպես «Իլիականի» և «Ոդիսականի» հռոմեականին զուգահեռ։

Ստեղծագործությունները

Վերգիլիոսը կարդում է իր «Էնեականը» Օգոստոս Օկտավիանոս կայսեր համար

Վերգիլիոսի դամբանը

Վերգիլիոսի տապանաքարի մակագրությունը

Վերգիլիոսը գրել է երեք մեծ պոետիկ ստեղծագործություն՝ բոլորը հեկզամետրիկ (վեցաչափյան) հանգով։ Դրանք են՝ «Բուկոլիկներ» («Հովվականք», «Հովվական բանաստեղծություններ»), գրության թվականը՝ մ.թ.ա. 42–39 (կամ 37)թթ, «Գեորգիկներ» («Մշակականք», մ.թ.ա. 37-30 թթ.) և «Էնեական» (մ.թ.ա. 29–19 թթ)։ Միջնադարում Վերգիլիոսին վերագրվում էին ևս մի քանի փոքր պոևմներ (Appendix Vergiliana)։

«Բուկոլիկներ» հովվերգական պոեմում Վերգիլիոսը, հելլենիստական դարաշրջանի հույն բանաստեղծ Թեոկրիտեսի նմանությամբ, նկարագրում է գյուղական կենցաղը, գավառի գունավետ և ծաղկավետ աշխարհը, հովվական խաղաղ ապրելակերպը։ Պոեմը բաղկացած է 10 էկլոգներից։ Դրանցից առաջինում ու իններորդում պատկերված են հողի բռնազավթումներն ու դրա հետևանքները հռոմեական գյուղաշխարհի վրա։ Երկրորդն ու երրորդը հովվերգական են և էրոտիկ (արծարծված է նաև հոմոսեքսուալ սերը)։ Չորրորդ էկլոգում, որն անվանվում է նաև "Messianic Eclogue" կամ «Pollio»՝ հռոմեացի կոնսուլ Գայուս Պոլլիոնի անունով, նկարագրված են մարդկության ոսկեդարն ու մոտ ապագայում մի մանկան ծնունդը, որը միանգամից փոխելու է կյանքի ընթացքը երկրի վրա, մարդիկ երջանկանալու են, աշխատանքը դառնալու է ավելորդ, և ամեն ոք ամենուր առանց չարչարանքի գտնելու է այն ամենը, ինչ հարկավոր է իրեն։ 5-րդ և 8-րդ էկլոգներում ներկայացված են Դափնիսի առասպելը և երգի մի մրցույթ (որոշ ուսումնասիրողներ վիրգիլյան Դափնիսին նույնացնում են Հուլիոս Կեսարի հետ)։ 6-րդ էկլոգում խնջույքի աստվածություն Սիլենուսի առասպելական ու տիեզերական երգն է, յոթերորդում ներկայացված է երգի ևս մեկ թեժ մրցույթ, տասներորդում պատկերված են հեղինակի ժամանակակից եղերեգու պոետ Կոռնելիուս Գալուսի տառապանքները։ Այս վերջին էկլոգում Վերգիլիոսն արտահայտել է ատելությունը պատերազմի նկատմամբ, խաղաղ, ստեղծարար կյանքի ծարավը - ապրումներ, որոնք համակել էին հեղինակի ժամանակակից հռոմեական ողջ հասարակությանը։ «Բուկոլիկներ»-ի հեղինակը համարվում է իդեալական, երազային-ուտոպիական, բանաստեղծական Արկադիա երկրի ստեղծագործողը, երկիր, որ բանաստեղծի մահից հետո էլ դեռ երկար դարեր իր արձագանքն է գտել եվրոպական գրականության ու արվեստների մեջ։

Էկլոգների գեղարվեստական գլխավոր նշանակությունը կայանում է դրանց տաղաչափական կերպավորման կատարելության մեջ, որով գերազանցում են մինչ այդ հանրապետական Հռոմում արարված բոլոր չափածո ստեղծագործություններին։ Վերգիլիոսն իր այս պոեմով ճանապարհ է հարթել իրեն հաջորդած մի շարք գրողների՝ Կալպուրնիուս Սիկուլուսի, Նեմեսիանուսի և հովվերգությունների բազմաթիվ այլ հեղինակների համար։

«Գեորգիկներ» պոեմը դիդակտիկ բնույթ ունի, նախորդի տրամաբանական շարունակությունն է, նվիրված է գավառի ստեղծարար կյանքին, գյուղատնտեսությանը։ Պոեմը բաղկացած է չորս մասից, առաջինը նվիրված է հողագործությանը, երկրորդը՝ այգեգործությանը, երրորդը՝ անասնապահությանը և չորրորդը՝ մեղվաբուծությանը։ Նկարագրում է գյուղատնտեսական աշխատանքները, տալիս բազմաթիվ օգտակար գործնական խորհուրդներ։

Վերգիլիոսի լավագույն երկը և հին հռոմեական գրականության գլուխգործոցը «Էնեական» էպիկական պոեմն է։ Պոեմում էպիկական լայն կտավի վրա պատմվում է հռոմեացիների ծագման, նրանց առասպելական նախահոր՝ Էնեասի թափառումների, քաջագործությունների և հերոսական կերպարի մասին։ Պոեմը բաղկացած է 12 գրքից, որոնց վերջնական տեսքի բերել հեղինակը չի հասցրել։ Պոեմի առաջին վեց երկերը պատմում են Էնեասի թափառումների, իսկ մյուսները՝ Իտալիայի բնիկների հետ նրա ունեցած կռիվների մասին։ Հատկապես հռչակավոր է պոեմի այն հատվածը, որտեղ պատմվում է Կարթագենում Էնեասի ապաստանելու և Դիդոնե թագուհու հետ նրա սիրային կապի մասին։

Վերգիլիոսը չի ցանկացել իր երկն անավարտ վիճակով հրապարակել ու մահվանից առաջ պատվիրել է այն ոչնչացնել, սակայն Օգոստոս կայսրը, հակառակ բանաստեղծի վերջին կամքի, հրապարակել է «Էնեականը»։

Թարգմանություններ

Վերգիլիոսի ստեղծագործությունը դարձել է կլասիցիզմի ժամանակաշրջանի հռետորական և էպիկական պոեզիայի նմուշ։ Վերգիլիոսի երկերի հայերեն առաջին թարգմանությունները լույս են տեսել Վենետիկում; 1814 թվականին հրապարակվել է «Գեորգիկա»-ից մի հատված։ Վերգիլիոսի «Էնեական»-ի առաջին ամբողջական հայերեն (գրաբար) թարգմանությունը կատարել է Էդգար Հյուրմուզյանը՝ 1845 թվականին, երկրորդը՝ Հ․ Ղազիկյանը, «Գեորգիկա»-ի առաջին հայերեն (գրաբար) թարգմանությունը (հրատարակություն 1847, «Մշակականք» խորագրով) կատարել է Հ․ Բագրատունին, երկրորդը (հրատարակություն 1923)՝ Հ․ Ղազիկյանը (վերջինս թարգմանել է նաև «Բուկոլիկան», հրատարակություն 1825, «Հովուականք» խորագրով)։ 2018 թ․ «Զանգակ» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Էնեականի»՝ լատիներեն բնագրից Գոհար Մուրադյանի և Արամ Թոփչյանի արևելահայերեն նոր բանաստեղծական թարգմանությունը՝ ուսումնասիրությամբ ու մեկնություններով։

Գրականություն

• Anderson, W. S., and L. N. Quartarone. Approaches to Teaching Vergil's Aeneid. New York: Modern Language Association of America, 2002.
• Buckham, Philip Wentworth; Spence, Joseph; Holdsworth, Edward; Warburton, William; Jortin, John. Miscellanea Virgiliana: In Scriptis Maxime Eruditorum Virorum Varie Dispersa, in Unum Fasciculum Collecta. Cambridge: Printed for W. P. Grant, 1825.
• Conway, R. S. (1915). The Youth of Vergil: A Lecture Delivered in the John Rylands Library on 9 December, 1914.
• Farrell, J., and Michael C. J. Putnam, eds. A Companion to Vergil's Aeneid and Its Tradition. Blackwell Companions to the Ancient World. Literature and Culture. Chichester/Malden, MA: Wiley-Blackwell, 2010.
• Farrell, J. "The Vergilian Century". Vergilius (1959–), vol. 47, 2001, pp. 11–28.
• Farrell, J. Vergil's Georgics and the Traditions of Ancient Epic: The Art of Allusion in Literary History. New York: Oxford University Press, 1991.
• Fletcher, K. F. B. Finding Italy: Travel, Nation and Colonization in Vergil's 'Aeneid'. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2014.
• Hardie, Philip R., ed. Virgil: Critical Assessments of Ancient Authors. 4 vols. New York: Routledge, 1999.
• Henkel, J. "Vergil Talks Technique: Metapoetic Arboriculture in 'Georgics' 2." Vergilius (1959–), vol. 60, 2014, pp. 33–66.
• Horsfall, N. The Epic Distilled: Studies in the Composition of the Aeneid. Oxford and New York: Oxford University Press, 2016.
• Mack, S. Patterns of Time in Vergil. Hamden: Archon Books, 1978.
• Panoussi, V. Greek Tragedy in Vergil's "Aeneid": Ritual, Empire, and Intertext. Cambridge and New York: Cambridge University Press, 2009.
• Quinn, S., ed. Why Vergil? A Collection of Interpretations. Wauconda: Bolchazy-Carducci, 2000.
• Rossi, A. Contexts of War: Manipulation of Genre in Virgilian Battle Narrative. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2004.
• Sondrup, Steven P. (2009). "Virgil: From Farms to Empire: Kierkegaard's Understanding of a Roman Poet" in Kierkegaard and the Roman World, ed. Jon Bartley Stewart. Farnham: Ashgate.
• Syed, Y. Vergil's Aeneid and the Roman Self: Subject and Nation in Literary Discourse. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2005.
• Syson, A. Fama' and Fiction in Vergil's 'Aeneid. Columbus: Ohio State University Press, 2013.

Ծանոթագրություններ

1. Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (հուն.): Πρόσωπα, Έργα, Ρεύµατα, Όροι — Αθήνα: 2007. — P. 303. — ISBN 978-960-16-2237-8
2. G. L. P. Virgilius // Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology / W. Smith — Boston: Little, Brown, 1870. — Vol. 3. — P. 1263—1268.
3. Ֆրանսիայի ազգային գրադարան — 1537.
4. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 58. ISBN 99941-56-03-9.
5. Williams R. D. Encyclopædia Britannica (բրիտ․ անգլ.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
6. Archivio Storico Ricordi — 1808.
7. Jones, Peter. Reading Virgil: AeneidI and II (անգլերեն). Cambridge University Press. էջեր 1, 4. ISBN 9780521768665. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
8. Bunson, Matthew. Encyclopedia of the Roman Empire (անգլերեն). Infobase Publishing. էջ 584. ISBN 9781438110271. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
9. Roberts, John. The Oxford Dictionary of the Classical World (անգլերեն). Oxford University Press. ISBN 9780192801463. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
10. Ruud, Jay. Critical Companion to Dante (անգլերեն). Infobase Publishing. էջ 376. ISBN 9781438108414. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին.

Արտաքին հղումներ

• Պուբլիուս Վերգիլիուս Մարոն Զանգակում
• Վերգիլիոսի գործերը Գուտենբերգ նախագծում
• Works of Virgil at the Perseus Digital Library
  • Latin texts, translations and commentaries
  • Aeneid translated by T. C. Williams, 1910
  • Aeneid translated by John Dryden, 1697
  • Aeneid, Eclogues and Georgics translated by J. C. Greenough, 1900
• Works of Virgil at Theoi Project
  • Aeneid, Eclogues and Georgics translated by H. R. Fairclough, 1916
• Works of Virgil at Sacred Texts
  • Aeneid translated by John Dryden, 1697
  • Eclogues and Georgics translated by J.W. MacKail, 1934
• P. Vergilius Maro at The Latin Library
• Virgil's works: text, concordances and frequency list.
• Virgil: The Major Texts: contemporary, line by line English translations of Eclogues, Georgics, and Aeneid.
• Virgil in the collection of Ferdinand, Duke of Calabria at Somni:
  • Publii Vergilii Maronis Opera Naples and Milan, 1450.
  • Publii Vergilii Maronis Opera Italy, between 1470 and 1499.
  • Publii Vergilii Maronis Opera Milan, 1465.
• Վերգիլիոս-ը Բրիտանիկա հանրագիտարանում
• Suetonius: The Life of Virgil Արխիվացված 2012-10-01 Wayback Machine, an English translation.
• Vita Vergiliana, Aelius Donatus' Life of Virgil in the original Latin.
• Virgil.org: Aelius Donatus' Life of Virgil translated into English by David Wilson-Okamura
• Vergil: A Biography by Tenney Frank
• Vergilian Chronology Արխիվացված 2007-02-22 Wayback Machine (in German).
• The Vergil Project.
• "A new Aeneid for the 21st century" Արխիվացված 2009-03-16 Wayback Machine. A review of Robert Fagles's new translation of the Aeneid in the TLS, February 9, 2007.
• Virgilmurder (Jean-Yves Maleuvre's website setting forth his theory that Virgil was murdered by Augustus)
• The Secret History of Virgil, containing a selection on the magical legends and tall tales that circulated about Virgil in the Middle Ages.
• Interview with Virgil scholar Richard Thomas and poet David Ferry, who recently translated the "Georgics", on ThoughtCast
• SORGLL: Aeneid, Bk I, 1–49; read by Robert Sonkowsky Արխիվացված 2012-10-02 Wayback Machine
• SORGLL: Aeneid, Bk IV, 296–396; read by Stephen Daitz Արխիվացված 2012-02-27 Wayback Machine
• Comprehensive bibliographies on all three of Virgil's major works, downloadable in Word or pdf format
• Bibliography of works relating Vergil to the literature of the Hellenistic age
• A selective Bibliographical Guide to Vergil's Aeneid Արխիվացված 2018-10-05 Wayback Machine
• Virgil in Late Antiquity, the Middle Ages, and the Renaissance: an Online Bibliography

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վերգիլիոս» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վերգիլիոս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։