Սոֆուս Լի

Սոֆուս Լի նորվ.՝ Marius Sophus Lie[1]
Ծնվել է	դեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)[2][3][4]^[…] Nordfjordeid, Սոգն-օգ-Ֆյուրանե, Նորվեգիա[5][6]
Մահացել է	փետրվարի 18, 1899(1899-02-18)[2][3][4]^[…] (56 տարեկան) Քրիստիանիա, Նորվեգիա[5][6]
Գերեզման	Քրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատուն[7]
Քաղաքացիություն	Նորվեգիա
Դավանանք	լյութերականություն[6]
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Լայպցիգի համալսարան[6] և Օսլոյի համալսարան[6]
Գործունեության ոլորտ	խմբերի տեսություն, երկրաչափություն[8], դիֆերենցիալ հավասարումների տեսություն[8] և սիմետրիա[8]
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն[9], Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Գիտության և գրականության նորվեգական թագավորական հասարակություն, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Լոնդոնի մաթեմատիկական ընկերություն[9], Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա[5]
Ալմա մատեր	Օսլոյի համալսարան[6]
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայության դոկտոր[3][6] (հուլիս 1872)
Տիրապետում է լեզուներին	նորվեգերեն[2] և գերմաներեն[10][6]
Գիտական ղեկավար	Կառլ Բյորկենս[11] և Կատո Գուլդբերգ[11]
Եղել է գիտական ղեկավար	Էլի Ժոսեֆ Կարտան[11], Գերհարդ Կովալևսկի[11], Kazimierz Żorawski?[11], Հանս Ֆրեդերիկ Բլիխֆելդտ[11], Գեորգ Շեֆերս[11], Չարլզ Լ. Բութոն[11], Arthur Tresse?[11], Էդգար Օդել Լովեթ[11], Գոթլոբ Ֆրիդրիխ Լիփս[11], Վիլիբալդ Ալեքսանդր Ռայխարդտ[11], Ռիչարդ Կումմեր[11], Հերման Վերներ[11], Վալտեր Մյուլլեր[11], Գեորգ Սեբալդ Պաուլ Վիգներ[11], Ջեյմս Մորիս Փեյջ[11], Մաքսիմիլիան Ֆրիդրիխ Կունցե[11], Էդուարդ Դոլեզալ[11] և Elling Holst?[11]
Հայտնի աշակերտներ	Friedrich Engel?
Պարգևներ	Լոբաչևսկու անվան մրցանակ [12] և Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ [13]
Ամուսին(ներ)	Anna Lie?[6]
Երեխա(ներ)	Marie Leskien?[1]
Sophus Lie Վիքիպահեստում

Մարիուս Սոֆուս Լի (նորվ.՝ Marius Sophus Lie, դեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)^{[2][3][4][…]}, Nordfjordeid, Սոգն-օգ-Ֆյուրանե, Նորվեգիա^[5][6] - փետրվարի 18, 1899(1899-02-18)^{[2][3][4][…]}, Քրիստիանիա, Նորվեգիա^[5][6]), նորվեգացի մաթեմատիկոս։ 1872-ից Քրիստիանիայի, 1886–98-ին Լայպցիգի համալսարանի պրոֆեսոր։ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Յոհան Հերման Լի Ֆոգթի քեռին։

Գործունեություն

Ստեղծել է անընդհատ խմբերի դասական տեսությունը (կոչվում է Լիի խմբերի տեսություն)։ Լիի առաջին աշխատանքները (1871–72) վերաբերում են սոսկ երկրաչափական խնդիրների։ 1872-ից սկսել է զբաղվել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսությամբ՝ օգտագործելով ո–չափանի երկրաչափության հասկացություններ և մեթոդներ։ Լիի խմբերի տեսությունը, որ ծագել է մաթեմատիկայի բազմաթիվ և բազմաբնույթ բաժինների համար միասնական հիմք և ընդհանուր տեսակետ ստեղծելու ձգտման շնորհիվ, մեծ ազդեցություն է ունեցել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսության, հանրահաշվի, տոպոլոգիայի, տեսական ֆիզիկայի զարգացման վրա։

Մարիուս Սոֆուս Լին Կազանի ֆիզիկամաթեմատիկական ընկերության կողմից 1897 թվականին պարգևատրվել է Լոբաչևսկու անվան մրցանակով։

Սոֆուս Լին մահացել է 56 տարեկան հասակում՝ պեռնիցիոզ անեմիայի պատճառով, որն առաջացել էր B12 վիտամինի անբավարար ներծծման հետևանքով^[14]։

Աշխատություններ

• Lie, Sophus (1888), Theorie der Transformationsgruppen I (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel. English translation available։ Edited and translated from the German and with a foreword by Joël Merker, see 978-3-662-46210-2 and 1003.3202

• Lie, Sophus (1890), Theorie der Transformationsgruppen II (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel.
• Lie, Sophus (1891), Vorlesungen über differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen transformationen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.^[15]
• Lie, Sophus (1893), Vorlesungen über continuierliche Gruppen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.^[16]
• Lie, Sophus (1893), Theorie der Transformationsgruppen III (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel.
• Lie, Sophus (1896), Geometrie der Berührungstransformationen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.^[17]
• Lie, Sophus, Engel, Friedrich; Heegaard, Poul (eds.), Gesammelte Abhandlungen, Leipzig: Teubner; 7 vols., 1922–1960^[18][19]

Ծանոթագրություններ

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #118832840 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
4. Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
5. www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
6. Braunmühl A. v. Biographisches Jahrbuch und Deutscher Nekrolog (գերմ.) / Hrsg.: A. Bettelheim — B. — Vol. 4. — S. 324—325.
7. http://www.begravdeioslo.no/maler/grav/grave_id/6458
8. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
9. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
10. CONOR.Sl
11. Mathematics Genealogy Project — 1997.
12. https://medal.kpfu.ru/laureatyi-medali/
13. List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 218.
14. Гейл, Томсон "Мариус Софус Ли Биография". — Мир математики.
15. Lovett, E. O. (1898). «Review: Vorlesungen über Differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen Transformationen». Bull. Amer. Math. Soc. 4 (4): 155–167. doi:10.1090/s0002-9904-1898-00476-7.
16. Brooks, J. M. (1895). «Review: Vorlesungen über continuerliche Gruppen mit geometrischen und anderen Anwendungen». Bull. Amer. Math. Soc. 1 (10): 241–248. doi:10.1090/s0002-9904-1895-00283-9.
17. Lovett, E. O. (1897). «Review: Geometrie der Berührungstransformationen». Bull. Amer. Math. Soc. 3 (9): 321–350. doi:10.1090/s0002-9904-1897-00430-x.
18. Schilling, O. F. G. (1939). «Book Review: Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen. Geometrische Abhandlungen, Volumes I & II». Bulletin of the American Mathematical Society. 45 (7): 513–514. doi:10.1090/S0002-9904-1939-07032-8. ISSN 0002-9904.
19. Carmichael, R. D. (1930). «Book Review: vol. IV of Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen (Samlede Avhandlinger, Norwegian edition published by Aschehoug)». Bulletin of the American Mathematical Society. 36 (5): 337–338. doi:10.1090/S0002-9904-1930-04950-2. ISSN 0002-9904. (with links to 1923 review of Vol. III, 1925 review of Vol. V, & 1928 review of Vol. VI)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 596)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆուս Լի» հոդվածին։