Լև Լանդաու

Լև Լանդաու ռուս.՝ Лев Ландау
Ծնվել է	հունվարի 9 (22), 1908[1] Բաքու, Ռուսական կայսրություն[2]
Մահացել է	ապրիլի 1, 1968(1968-04-01)[1][3][4]^[…] (60 տարեկան) Մոսկվա, ԽՍՀՄ[2] բնական մահով[4]
Գերեզման	Նովոդեվիչյան գերեզմանոց[5]
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն,  Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն և  ԽՍՀՄ
Ազգություն	հրեա
Դավանանք	աթեիզմ
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս, գյուտարար, ոչ գեղարվեստական գրող, համալսարանի դասախոս, ֆիզիկոս-տեսաբան և մաթեմատիկոս
Հաստատություն(ներ)	Խարկովի ազգային համալսարան[4], Խարկովի ֆիզիկայի և տեխնոլոգիայի ինստիտուտ[4], Ֆիզիկական խնդիրների ինստիտուտ[4], Ա. Ֆ. Իոֆեի անվան ֆիզիկա-տեխնիկական ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան և Մոսկվայի Ֆիզիկատեխնիկական Ինստիտուտ[4]
Գործունեության ոլորտ	տեսական ֆիզիկա
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Լեոպոլդինա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա, Թագավորական Դանիական գիտությունների ակադեմիա, Նիդերլանդական արվեստների և գիտությունների թագավորական ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետ (1927), Բաքվի պետական համալսարան (1924) և Baku Polytechnicum? (1922)[4]
Կոչում	պրոֆեսոր և ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր[6] (1934)
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն[1][7], անգլերեն[8], գերմաներեն[8], ֆրանսերեն[8] և դանիերեն[9]
Գիտական ղեկավար	Աբրամ Իոֆֆե[6]
Եղել է գիտական ղեկավար	Յակով Սմորոդինսկի[6], Ալեքսեյ Աբրիկոսով[6], Ալեքսանդր Ախիեզեր[6], Մարկ Ազբել, Իսահակ Պոմերանչուկ[6], Իսահակ Խալատնիկով[6], Յակով Զելդովիչ[6], Ալեքսանդր Պատաշինսկի[6], Ռոալդ Սագդեև[6], Ալեքսանդր Անդրեև, Իգոր Ձյալոշինսկի և Aleksandr Kompaneyets?
Հայտնի աշակերտներ	Իգոր Ձյալոշինսկի, Ալեքսանդր Ախիեզեր, Ալեքսեյ Աբրիկոսով, Լև Պիտաևսկի, Իսահակ Պոմերանչուկ, Իլյա Լիֆշից, Եվգենի Լիֆշից, Արկադի Միգդալ, Իսահակ Խալատնիկով, Յուրի Կագան և Լասլո Տիսա
Պարգևներ	[10][11] Մաքս Պլանկի անվան մեդալ Ֆրից Լոնդոնի հուշամրցանակ և Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ
Ամուսին(ներ)	Konkordija Terentʹevna Landau-Drobanceva?
Մայր	Լյուբով Գարկավի-Լանդաու
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Lev Landau Վիքիպահեստում

Լև Դավիդովիչ Լանդաու (ռուս.՝ Лев Давидович Ландау,հունվարի 9 (22), 1908^[1], Բաքու, Ռուսական կայսրություն^[2] - ապրիլի 1, 1968(1968-04-01)^{[1][3][4][…]}, Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[2]), ծագումով հրեա նշանավոր խորհրդային ֆիզիկոս-տեսաբան, գիտական դպրոցի հիմնադիր, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1946 թ.-ից), Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1954), Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1962)։ Նրա ձեռքբերումները ներառում են գերհոսունության տեսությունը, դիամագնիսականության քվանտային տեսությունը, երկրորդ կարգի փուլային անցումների տեսությունը, գերհաղորդականության Գինզբուրգ-Լանդաուի տեսությունը, խտության մատրիցի գաղափարի ներմուծումը ինչպես նաև որոշ ֆունդամենտալ ձեռքբերումներ քվանտային էլեկտրադինամիկայում։ 1962 թ. նա արժանացել է նոբելյան մրցանակի քվանտային հեղուկների բնագավառում կատարած հիմնարար աշխատանքների՝ հատկապես հեղուկ հելիում II-ի գերհոսունության մաթեմատիկական տեսությունը ստեղծելու համար։

Կենսագրություն

Կրթություն

1916-1920 թթ. Լանդաուն սովորել է Բաքվի գիմնազիայում։ 1920 թ.-ին ընդունվել է Բաքվի տնտեսագիտական տեխնիկումը և երկու տարի անց ավարտել այն։ 1922 թ.-ին ընդունվել է Ադրբեջանի պետական համալսարանի միաժամանակ երկու ֆակուլտետ՝ ֆիզիկամաթեմատիկական և քիմիական։ 1924 թ.-ին տեղափոխվել է Լենինգրադի պետական համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետը։ Հենց այստեղ էլ 1926 թ.-ին հրատարակել է իր առաջին գիտական աշխատանքը՝ «Երկատոմ մոլեկուլների սպեկտրների տեսության վերաբերյալ»։ 1927 թ.-ի հունվարի 20-ին ավարտել է համալսարանը և նույն թվականին ընդունվել Լենինգրադի ֆիզիկա-տեխնիկական ինստիտուտի ասպիրանտուրան։ Այստեղ նա ներգրավվեց Յ. Ի. Ֆրենկելի ղեկավարած տեսաբանների խմբի մեջ։ Լանդաուից բացի խմբի մեջ մտան նաև Վ. Ա. Ֆոկը, Դ. Դ. Իվանենկոն և Մ. Պ. Բրոնշտեյնը։ 1927 թ.-ի ընթացքում «Ճառագայթումով արգելակման պրոբլեմը» աշխատության շրջանակներում ներմուծել է խտության մատրիցի գաղափարը։ Հարկ է նշել, որ 1927 թ.-ին խտության մատրիցի գաղափարը Լանդաուից անկախ մտցրել է նաև Ջոն Նեյմանը(անգլ.՝ John von Neumann), ով արել է դա ավելի համակարգված, որի պատճառով խտության մատրիցի գաղափարի ներմուծումը հաճախ կապվում է Նեյմանի հետ։ 1928 թ. Մոսկվայում տեղի ունեցավ ֆիզիկոսների 6-րդ համագումարը, որին մասնակցում էին նաև բազմաթիվ լեգենդար ֆիզիկոսներ արտասահմանից։ Այս Համագումարի ընթացքում Լանդաուն ունեցավ երեք ելույթ՝ «Քվանտային վիճակագրության հիմունքները», «Պատճառականության սկզբունքը ժամանակակից ֆիզիկայում» և «Մագնիսական էլեկտրոնը ալիքային մեխանիկայում» թեմաներով, որոնցից վերջինը լրիվ ինքնուրույն աշխատանք էր՝ առանց հեղինակակցի։ Հանրագումարից հետո Լանդաուն, որպես Լենինգրադի ֆիզիկա-տեխնիկական ինստիտուտի լավագույն ասպիրանտներից մեկը, 1929 թ.-ի հոկտեմբերին լուսժողկոմատի ուղեգրով մեկնեց արտասահմանյան գործուղման, որի շրջանակներում եղել է Բեռլինում, Լայպցիգում, Գյոտինգենում, Կոպենհագենում, Քեմբրիջում, Ցյուրիխում և մասնակցել է հայտնի ֆիզիկոսներ Բորնի, Հայզենբերգի, Պաուլիի, Դիրակի և Բորի սեմինարներին։ Գործուղման ընթացքում մեկ անգամ հնարավորություն ունեցավ հանդիպել և զրուցել Ա. Էյնշտեյնի հետ։ Նրանց զրույցի հիմնական թեման էր անորոշությունների առնչությունը։ 1930 թ.-ին, ոգեշնչված Վ. Պաուլիի 1924 թ.-ի հոդվածում հայտնաբերած թերությամբ, Լանդաուն տպագրեց «Մետաղների դիամագնիսականությունը» հոդվածը^[12]։ Այս աշխատանքում նա ցույց տվեց, որ մագնիսական դաշտում էլեկտրոնի շարժումը քվանտանում է, որի հետևանքով էլեկտրոնային գազը ձեռք է բերում դիամագնիսական հատկություններ։ Այսպես ծնվեց «Լանդաուի դիամագնիսականությունը»։ 1930 թ.-ին՝ Քեմբրիջում եղած ժամանակ, Լանդաուն ծանոթացավ իր հայրենակից Պ. Լ. Կապիցայի հետ, ով 1921 թ.-ից աշխատում էր կավենդիշյան լաբորատորիայում` Է. Ռեզերֆորդի մոտ։

Լանդաուի դպրոցը․ Թեորմինիմում

Լանդաուն ստեղծել է տեսաբան ֆիզիկոսների հանճարաշատ դպրոց։ Լանդաուի աշակերտներ էին համարվում այն ֆիզիկոսները, ովքեր Լև Լանդաուին (հետագայում արդեն իր աշակերտներին) կարողացել էին հանձնել 9 տեսական քննություն, այսպես կոչված Լանդաուի տեսական մինիմում։ Սկզբից հանձնվում էր մաթեմատիկան, հետո հանձնվում էր ֆիզիկայի քննությունը՝

• 2 քննություն մաթեմատիկայից
• մեխանիկա
• էլեկտրադինամիկա
• քվանտային մեխանիկա
• վիճակագրական ֆիզիկա
• հոծ միջավայրերի մեխանիկա
• հոծ միջավայրերի էլեկտրադինամիկա
• քվանտային էլեկտրադինամիկա

Առաջինները ովքեր հանձնել էին Լանդաու տեսական մինիմումը՝

• Ալեքսանդր Կոմպանեեց (1933)
• Եվգենի Լիֆշից (1934)
• Ալեքսանդր Ախիեզեր (1935)
• Իսահակ Պոմերանչուկ (1935)
• Լեոնիդ Պյատիգորսկի ԼԱ
• Լասլո Տիսսա (1935)
• Վենիամին Լևիչ (1937)

Պարգևներ

• 1946 թ. - ՍՍՀՄ պետական մրցանակ։
• 1954 թ. - սոցիալական աշխատանքի հերոս։
• 1960 թ. - Մաքս Պլանկի անվան մեդալ։
• 1962 թ. ապրիլ - լենինյան մրցանակ Լանդաուին և Ե. Մ. Լիֆշիցին` «Տեսական ֆիզիկա» հատորյակների համար։
• 1962 թ. - նոբելյան մրցանակ հեղուկ հելիում II-ի գերհոսունության մաթեմատիկական տեսության ստեղծման համար։

Գրականություն

• Մայա Բեսարաբ - «Էջեր Լանդաուի կյանքից», Հայաստան Հրատարակչություն, Երևան 1976

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Լև Լանդաու հոդվածին

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Deutsche Nationalbibliothek Record #118569066 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
3. Pitaevskii L. P. The great physicist // Herald Russ. Acad. Sci / Y. Osipov — Nauka, Springer Science+Business Media, 2008. — Vol. 78, Iss. 1. — P. 75—85. — ISSN 1019-3316; 1555-6492 — doi:10.1134/S1019331608010097
4. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
5. Find A Grave — 1996.
6. Mathematics Genealogy Project — 1997.
7. CONOR.Sl
8. https://www.berkovich-zametki.com/AStarina/Nomer7/Rumer1.htm
9. http://www.ega-math.narod.ru/Landau/Dau1971.htm
10. The Nobel Prize in Physics 1962 — Nobel Foundation.
11. Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
12. L.D. Landau (1930). «Diamagnetismus der metalle». Zeitschrift für Physik, vol. 64, issue 9-10.

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լև Լանդաու» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լև Լանդաու» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 483)։