Գաուտենգ

Գաուտենգ անգլ.՝ Gauteng զուլուսերեն՝ eGoli աֆրիկաանս՝ Gauteng սեսոթո՝ Gauteng հս. սոթո՝ Gauteng կոսա՝ iRhawuti տսվանա՝ Gauteng տսոնգա՝ Gauteng/eXilungwini հվ. նդեբելե` I-Gauteng վենդա՝ Gauteng սվատի՝ Gauteng
Զինանշան
Երկիր	Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն
Կարգավիճակ	Հարավաֆրիկյան Հանրապետության նահանգ
Մտնում է	ՀԱՀ
Վարչկենտրոն	Յոհաննեսբուրգ
ԲԾՄ	1652 մետր
Օրենսդրական մարմին	Gauteng Provincial Legislature?
Նահանգապետ	Դավիթ Մախուրա
ՀՆԱ (2017)	34,3 %  (1 տեղն ըստ ՀՆԱ֊ի)
Հիմնական լեզու	զուլուսերեն՝ 19,8 % անգլերեն՝ 13,3% աֆրիկաանս՝ 12,4% սեսոթո՝ 11,6% հյուսիսային սոթո՝ 10,6% տսվանա՝ 9,1% կոսա՝ 6,6 % տսոնգա՝ 6,6 % հարավային նդեբելե՝ 3,2 % վենդա՝ 2,3 % սվատի՝ 1,1 %
Բնակչություն	▼15 099 422 մարդ (փետրվարի 2, 2022)[1]
Խտություն	680/կմ^2 ( 1 տեղ)
Ազգային կազմ	սևամորթներ՝ 77,4% գունամորթներ՝ 3,5 % սպիտակամորթներ՝ 15,6 % հնդիկներ կամ ասիացիներ՝ 2,9%
Տարածք	18 178 կմ²  (9 տեղ)
Բարձրություն ծովի մ-ից՝  - Բարձրագույն կետ	1913 մ
Հիմնադրված է	ապրիլի 28, 1994 թ.
Սահմանակցում է	Մպումալանգա, Հյուսիսարևմտյան նահանգ, Լիմպոպո և Ֆրի Սթեյթ
Ժամային գոտի	UTC+2
Նախորդ	Տրանսվաալ
Փոխարինեց	Տրանսվաալ
ISO 3166-2 կոդ	ZA-GP
gautengonline.gov.za և gautengonline.gov.za​(անգլ.)
Գաուտենգ Վիքիպահեստում

Գաուտենգ (անգլ.՝ Gauteng [xaʊˈtɛŋ]^[2], սեսոթո՝ Gauteng [xɑ́.ú.ˈtʼè.ŋ̀], տսվանա՝ Gauteng, հս. սոթո՝ Gauteng, զուլուսերեն՝ eGoli, տսոնգա՝ Gauteng/eXilungwini, կոսա՝ iRhawuti, հվ. նդեբելե` I-Gauteng, վենդա՝ Gauteng), Հարավաֆրիկյան Հանրապետության ինը նահանգներից մեկը։ Սոթո-տսվանա լեզուներով նշանակում է «ոսկու տեղ»։ Կազմավորվել է 1994 թվականին վարչական բարեփոխումների արդյունքում։ Գաուտենգը ՀԱՀ֊ի տնտեսապես ամենազարգացած նահանգն է։ Ըստ տարածության այն զբաղեցնում է վերջին տեղը (երկրի 1,4 %֊ը)^[3]։ Նահանգի վարչական կենտրոնը Յոհաննեսբուրգ քաղաքն է։

Աշխարհագրություն և կլիմա

Գաուտենգը երկրի միակ նահանգն է, որը չունի ո՛չ առափնյա գիծ, ո՛չ սահման այլ երկրների հետ։ Սահմանակից է ֆրի Սթեյթ^[4] (հարավում), Հյուսիսարևմտյան^[4] (արևմուտքում), Մպումալանգա^[4] (արևելքում) և Լիմպոպո^[4] (հյուսիսում) Նահանգներին։ Գաուտենգի հարավային սահմանն անցնում է Վաալ գետով։ Տարածքի մեծ մասը գտնվում է Բարձր Վելդ սարավանդի վրա (մոտ 1500 մ ծովի մակերևույթից)։ Պրետորիայի և Յոհանեսբուրգի միջև ձգվում են Մագալիսբերգ և Վիտվատերսրանդ լեռների լեռնաշղթաները և բլուրները։

Տարածաշրջանի կլիման մերձարևադարձային է, սակայն խիստ կախված է ծովի մակերևույթից բարձրությունից։ Պրետորիայում (1300 մ ծովի մակերևույթից) և Յոհանեսբուրգում (1700 մ) այն բավականին զով է։ Ձմռանը հաճախ սառնամանիքներ են լինում, հատկապես հարավային շրջաններում։ Ձյան տեղումները հազվադեպ են, սակայն նույնպես տեղի են ունենում մի շարք շրջաններում^[5]։ Յոհանեսբուրգում տեղումների միջին տարեկան մակարդակը կազմում է 713 մմ, հունվարյան առավելագույնը՝ 26 °C, նվազագույնը՝ 15 °C, հունիսյան առավելագույնը՝ 16 °C, նվազագույնը՝ 4 °C, Պրետորիայում տեղումների միջին տարեկան մակարդակը 647 մմ է, Յոհանեսբուրգի ջերմաստիճանային ցուցանիշներից փոքր-ինչ բարձր են^[6]։

Բնակչություն

Գաուտենգի բնակչության խտությունը 1 կմ² համար.

<1      1–3      3–10      10–30      30–100

100–300      300–1000      1000–3000      >3000

Գաուտենգի լեզուները

աֆրիկաանս      անգլերեն      հարավային նդեբելե      կոսա      զուլուսերեն      հյուսիսային սոթո

սոթո      տսվանա      սվատի      վենդա      տսոնգա      Չկա գերակշռող լեզու

Նահանգի բնակչությունը 2011 թվականի տվյալներով կազմում է ավելի քան 12,2 մլն մարդ (ամենաբնակեցված նահանգն է, երկրի ընդհանուր բնակչության գրեթե 20 տոկոսը)։ Բացի դրանից, այստեղ բնակչության աճի ամենաբարձր մակարդակն է. 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը բնակչությունն աճել է 20%֊ով։ Բնակչության խտությունը հասնում է 680 մարդու/կմ²։ 15 տարեկանից պակաս մարդկանց բաժինը 23,7 % է, 65 տարեկանից մեծ՝ 4,3 %: Միջին տարիքը 27 տարի է։ Սեռերի հարաբերակցությունը կազմում է 100 կին յուրաքանչյուր 101,2 տղամարդու դիմաց։

Բնակչության 19,8% համար առաջին լեզուն զուլուսերենն է, 13,3% համար՝ անգլերենը, 12,4% համար՝ աֆրիկաանսը, սեսոթոն որպես առաջին լեզու օգտագործում է բնակչության 11,6%, հյուսիսային սոթոն՝ 10,6%, տսվանան՝ 9,1%, տսոնգան և կոսան՝ 6,6%, հարավային նդեբելեն՝ 3,2%, վենդան՝ 2,3%, սվատին՝ 1,1%։ Մոտ 76% քրիստոնյա է, 1,7%՝ մուսուլման, 0,8%՝ հինդուիստ, 18,4% իրենց որևէ կրոնին չի վերագրում։ Գործազուրկների բաժինը կազմում է 25,8 տոկոս^[7]։

Վարչատարածքային բաժանում

Նահանգը բաժանվում է 3 քեղաքային շրջանի և 2 գավառի.

• Յոհաննեսբուրգի քաղաքային շրջան։
• Ցվանեի քաղաքային շրջան։ Նրա կազմում.
  • Պրետորիա
  • Ցենտուրիոն (նախքինում՝ Ֆերվուրդբուրգ)
  • Սոշանգուվե և մի շարք ավելի փոքր քաղաքներ
  • Կունգվինի (համայնք)
  • Նոկենգ-ցա-Տաէմանե (համայնք)
• Էկուրհուլենիի քաղաքային շրջան։
• Սեդիբենգ գավառ.
  • Էմֆուլենի (համայնք)
  • Լեսեդի (համայնք)
  • Միդվաալ (համայնք)։
• Վեստ Ռանդ գավառ.
  • Մոգալե Սիթի (համայնք)
  • Մերաֆոնգ Սիթի (համայնք)
  • Ռանդֆոնտեյն (համայնք)
  • Վեստոնարիա (համայնք)
  • շրջանային ենթակայության տարածք։

Տնտեսություն

Գաուտենգը Հարավային Աֆրիկայի և ամբողջ աֆրիկյան մայրցամաքի կարևոր տնտեսական կենտրոնն է, կարևոր դեր է խաղում արտադրության, ֆինանսական, փոխադրամիջոցային ոլորտներում, տեխնոլոգիաների և հեռահաղորդակցության ոլորտներում։

Ունենալով ՀԱՀ֊ի տարածության ընդամենը 1,4 %֊ը^[3], Գաուտենգը տալիս է հարավաֆրիկյան ՀՆԱ֊ի 34 տոկոսը^[8]։ Գաուտենգում է գտնվում Յոհանեսբուրգի ֆոնդային բորսան^[9]՝ խոշորագույնը Աֆրիկայում։ Աֆրիկայի և արտերկրյա խոշորագույն ընկերություններից մի քանիսը հիմնավորվում են Գաուտենգում կամ ունեն գրասենյակներ և մասնաճյուղեր, օրինակ՝ Vodacom֊ը^[10], MTN-ը^[11], Neotel֊ը^[12], Microsoft South Africa֊ն^[13] և աշխարհի խոշորագույն Porsche կենտրոնը^[14]։

Վերջին տարիներին քաղաքային շրջանների բնակչության արագ աճի պատճառով արդիական է դառնում փոխադրամիջոցների խնդիրը։

Այստեղ գտնվում են ոսկու հանքեր։

Քույր քաղաքներ

• Կենտրոնական ենթակայության քաղաք Պեկին (չինարեն՝ 北京), Չինաստան (1998 դեկտեմբերի 6)։

Հնամարդաբանություն

Homo naledi տեսակի ներկայացուցիչները, որոնք հայտնաբերվել են Ծագող աստղ^[en] քարանձավի մոտակայքում («Մարդկության օրրան»^[en]» տեղանքում), ապրում էին 236—335 հազար տարի առաջ^[15]։

Տես նաև

• ՀԱՀ-ի վարչական բաժանում

Ծանոթագրություններ

1. Census 2022 Statistical Release — Pretoria: Stats SA, 2023. — P. 3.
2. Gauteng Արխիվացված 2018-11-16 Wayback Machine, Oxford Dictionaries. Retrieved 09-10-2018
3. «Census in brief. 2011» (PDF). Statistics South Africa. 2011. էջ 15. ISBN 978-0-621-41388-5. Վերցված է 2020.07.15֊ին։-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |Location of publication= ignored (օգնություն)
4. «General Overview of Gauteng». Makiti Guides and Tours (Pty) Ltd. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2005 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին.
5. «Յոհանեսբուրգը զարմանում է հազվագյուտ ձնաբքերին». News24. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 մայիսի 19֊ին։-ին.
6. «Snow forces road closures across SA – South Africa | IOL News». IOL.co.za. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 մայիսի13֊ին։-ին.
7. «Census in brief. 2011» (PDF). Statistics South Africa. 2012. ISBN 978-0-621-41388-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին.
8. «Four facts about our provincial economies». Statistics South Africa. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին. {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (օգնություն)
9. «Յոհանեսբուրգի ֆոնդային բորսա». The City of Johannesburg. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
10. «Vodacom History». https://www.loom.co.za/vodacom-history. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին-ին. {{cite web}}: External link in |publisher= (օգնություն)
11. «MTN Home». MTN Group. Վերցված է 2013 ապրիլի 13։-ին. {{cite web}}: |archive-url= requires |archive-date= (օգնություն)
12. «Neotel Contact Us». Neotel. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
13. «Microsoft ZA Home». Մայքրոսոֆթ. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
14. «Porsche South Africa». Porsche. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
15. Paul HGM Dirks et al. The age of Homo naledi and associated sediments in the Rising Star Cave, South Africa, 2017 մայիսի 9֊ին։

Արտաքին հղումներ

• Գաուտենգը «ՀԱՀ֊ի մասին» կայքում (ռուսերեն)։

Վիքիճամփորդն ունի Գաուտենգին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաուտենգ» հոդվածին։