Գալիսիա

Գալիսիա (ինքնավար համայնք) Galicia (Spain) (Իսպաներեն)
flag of Galicia? Զինանշան
Երկիր	Իսպանիա
Հիմն	Գալիսիայի օրհներգ[1]
Կարգավիճակ	Ինքնավար համայնք
Մտնում է	Իսպանիա
Վարչկենտրոն	Սանտյագո դե Կոմպոստելա
Խոշորագույն քաղաք	Վիգո
Ամենաբարձր կետ	Տրեվինկա
Օրենսդրական մարմին	Գալիցիայի խորհրդարան[2]
Դատական մարմին	Գալիցիայի արդարադատության բարձրագույն դատարան
Նախագահ	Ալբերտո Նունյես Ֆեյու (ԳԺԿ)
ՀՆԱ	€ 213.031,4 միլիոն
Պաշտոնական լեզուներ	գալիսերեն[3] և իսպաներեն[3]
Բնակչություն (2009)	2 796 089
Տարածք	29 574.4
Հիմնադրված է	ապրիլի 28, 1981 թ.
Սահմանակցում է	Աստուրիա, Կաստիլիա և Լեոն և Norte Region?
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Փոխարինեց	Region of Galicia?
ISO 3166-2 կոդ	ES-GA
Ինտերնետ-դոմեն	.gal?
Xunta de Galicia
Գալիսիա Վիքիպահեստում

Գալիսիա (գալ.՝ Galiza, իսպ.՝ Galicia), ինքնավար համայնք Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում։ Մայրաքաղաքը՝ Սանտյագո դե Կոմպոստելա, խոշորագույն քաղաքները՝ Վիգո, Լա Կորունյա, Լուգո։

Աշխարհագրություն

Ընդգրկում է Ա Կորունյա, Լուգո, Ուրենսե և Պոնտեվեդրա պրովինցիաները։ Հարավում սահմանակից է իսպանական Կաստիլիա և Լեոն, արևելքում՝ Աստուրիա պրովինցիային, արևմուտքում ափերը ողողվում են Ատլանտյան օվկիանոսի, հյուսիսում՝ Բիսկայան ծոցի ջրերով։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը կազմել է 2,701,743^[4]։ Զբաղեցնում է 29574 կմ2 տարածք։ Ծովափերի ընդհանուր երկարությունն անցնում է 1660 կիլոմետրից^[5]։ Անտլանտյան օվկիանոսի բարերար ազդեցության շնորհիվ այս երկրամասը մաս է հանդիսանում այսպես կոչված՝ Կանաչ Իսպանիայի, մի բան, որ տեղացիների հպարտությունն է։ Գալիսիան հռչակվել է նաև նավակայանման համար անչափ հարմարավետ ծովածոցերի ու ծովախորշերի առատությամբ, հանքային բուժիչ ջերմուկների հարուստ պաշարներով։

Գալիսիացիների ավանդական կացարանը, հատկապես Տիերա դե լոս Անկարես շրջանում, մինչև 1970-ական թվականները, կլոր տան մի յուրահատուկ տեսակ էր՝ պալյասոն։ Իր պալյասոներով հայտնի գալիսիական Պիորնեդո գյուղը վերածվել է պատմաազգագրական թանգարանային համալիրի^[6]։

Մինչև 20-րդ դարի կեսերը Գալիսիայի տնտեսությունում վճռորոշ դեր էին խաղում ձկնորսությունն ու անասնապահությունը, մասամբ՝ նաև նավաշինությունն ու սննդի արդյունաբերությունը։ 1950-ական թվականներից բեկում սկսվեց, զարկ տրվեց արդյունաբերության զարգացմանը։ 2018 թվականին անվանական ներքին արտադրանքի ծավալը գումարային արտահայտությամբ հասավ 62,900 միլիոն եվրոյի^[4], յուրաքանչյուր անձի հաշվով ստեղծված համախառն ներքին արդյունքը՝ 23,300 եվրոյի^[4]։

Ի պատիվ այս երկրամասի՝ Գալիսիա է կոչվել Անտարկտիդայի Վինսոն լեռնազանգվածի գագաթներից մեկը^[7]։

Պատմություն

Ներկայիս Գալիսիայի տարածքում մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս միջին քարե դարի ժամանակներից։ Երկրամասի անվանումն առնչվում է կելտական գալեասի (Gallaeci) ցեղի հետ, որը մեր թվարկությունից առաջ առաջին հազարամյակում ապրել է Դուերո գետից հյուսիս ընկած տարածաշրջանում։ Կանտաբրյան պատերազմի ավարտին՝ մ. թ. ա. 19 թվականին այն ներառվել է Հռոմեական կայսրության կազմում, իսկ մեր թվարկության երրորդ դարում դարձել այդ կայսրության պրովինցիաներից մեկը։ Մ. թ. 410 թվականից այստեղ իշխել է գերմանական սուեբի ցեղը, 585 թվականից՝ վեստգոթերը, 711 թվականից՝ արաբական ումայադյան արքայատոհմի նշանակած կառավարիչները^[8]։ 740 թվականին Գալիսիան ընդգրկվել է Աստուրիայի քրիստոնեական թագավորության կազմի մեջ։ Միջին դարերում այստեղ ժամանակ առ ժամանակ իշխել են գալիսիացի արքաներ^[9], սակայն երկրամասը հիմնականում ղեկավարվել է Լեոնի, իսկ ավելի ուշ՝ Կաստիլիայի թագավորների կողմից՝ բոլոր դեպքերում պահպանելով իր սովորույթներն ու մշակույթը։ 16-րդ դարից Գալիսիայի թագավորության ձայնը լսելի է դարձրել պատգամավորների ու քաղաքների ներկայացուցիչների վեհաժողովը՝ կորտեսը կամ խունտան^[10]։ 1833 թվականին դրանք հարկադրված են եղել դադարեցնել իրենց գործունեությունը, և տարածաշրջանը վարչականորեն բաժանվել է չորս պրովինցիայի։ 19-20-րդ դարերում աստիճանաբար աճել է ինքնավարության, գալիսիական մշակույթի ճանաչման հասնելու պահանջը, և այդ ուղղությամբ տարված պայքարն ի վերջո հանգեցրել է Գալիսիայի ինքնավարության կարգավիճակի հաստատնանը, բայց վրա հասած ֆրանկոյական հեղաշրջումն ու բռնապետությունը վերջ են դրել դրան։ Տասնամյակներ անց տեղի ունեցած ժողովրդավարական բարեփոումների, 1981 թվականին անցկացված համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Գալիսիան կրկին բռնել է ինքնավարության վերականգնման ուղին։

Գրականություն

• Bell, Aubrey F. B. (1922). Spanish Galicia. London: John Lane The Bodley Head Ltd.
• Meakin, Annette M. B. (1909). Galicia. The Switzerland of Spain. London: Methuen & Co.

Ծանոթագրություններ

1. https://www.boe.es/eli/es-ga/l/1984/05/29/5
2. Galician Statute of Autonomy of 1981
3. Galician Statute of Autonomy of 1981
4. «Instituto Nacional de Estadística». Instituto Nacional de Estadística. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 25-ին.
5. «Límites e posición xeográfica». Instituto Galego de Estatística. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
6. Фотографии и информация о «Доме Сесто» — частном семейном музее в Пьорнедо(անգլ.)
7. «Galicia Peak». SCAR Composite Antarctic Gazetteer.
8. Encyclopaedia Britannica; Or A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature (անգլերեն). Archibald Constable. 1823. էջ 496.
9. Rodríguez Fernández, Justiniano (1997). García I, Ordoño II, Fruela II, Alfonso IV. Burgos: Editorial La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1.
10. de Artaza, Manuel Ma. (1998). Rey, reino y representación : la Junta General del Reino de Galicia (1599–1834). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 84-453-2249-4.

Պատկերասրահ

• 
  Անտա դոլմենը Աքսեիտոսում: Գալիսիայում հարյուրավոր մեգալիթներ են պահպանվել:
• 
  Ֆիստերա կամ Ֆինիստերե հրվանդան, որ նշանակում է Երկրի ծայր. մայրցամաքային Եվրոպայի ծայր արևմտյան կետերից մեկը
• 
  Հերկուլեսի աշտարակ. հին հռոմեական փարոս, որ գտնվում է Լա Կորունյայում և համարվում է Համաշխարհային ժառանգության հուշարձան
• 
  Երկաթե դարի դարպասներ՝ Գալիսիայում կաստրո կոչված մշակույթի ամենախոշոր նմուշներից մեկը
• 
  Գաիտերիոներ կամ՝ պարկապզուկ փչողներ. գաիտան՝ պարկապզուկը, Գալիսիային ամենից ավելի բնորոշ երաժշտական գործիքն է:
• 
  Քեյմադա. ավանդական խմիչք, որ ստացվում է տեղական ագարդենտեն (grappa-ն) մասամբ այրելու միջոցով
• 
  Օրերո կամ կաբասիերո և կամ կանաստրո՝ հացահատիկի ավանդական շտեմարան
• 
  Կրուսեյրո՝ ճանապարհին տեղադրված խաչ և եկեղեցի Լա Կորունյայում
• 
  Միլենարյան ժայռապատկեր. Laxe dos carballos-ը՝ Campo Lameiro-ում. ժայռապատկերի այս դրվագում պատկերված է մի քանի տեղից նետերով խոցված եղնիկ
• 
  Հրապարակ՝ Ռիբադավիա քաղաքում
• 
  Սան Վիսենտե դո Պինու վանքն ու ամրոցը Մոնֆորտե դե Լեմոսում
• 
  Լուգո քաղաքի հին հռոմեական պարիսպները, որ համարվում են Համաշխարհային ժառանգության հուշարձան
• 
  Ավանդական դորնա՝ ձկնորսական սովորական նավակ Ռիա դե Արոուսայում
• 
  Կաբո Սիլեյրոյի ժայռոտ ափերը Բայոնայում (Պոնտեվեդրա)
• 
  Պալյասո՝ Բալբոայում

Արտաքին հղումներ

Galicia էջը Վիքիպահեստում

• Galicia travel guide from Wikivoyage
• Գալիսիայի Խորհուրդ
• Վիճակագրության ինստիտուտ Արխիվացված 2016-01-09 Wayback Machine
• Profiles of relevant English-language websites
• Անգլերեն զբոսաշրջային ուղեցույց
• Յակոբեոյի կայքէջ
• զբոսաշրջային ուղեցույց(չաշխատող հղում)
• Գալիսիայի զբոսաշրջային ուղեցույց Արխիվացված 2006-04-16 Wayback Machine
• Գալիսիա՝ Կանաչ Իսպանիա

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գալիսիա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 656)։