Բաղաձայններ

Բաղաձայններ, հնչյունների տեսակ, ոչ վանկարար հնչյուններ, որոնց արտասանությունը տեղայնացված է և կատարվում է ձայնալարերի ոչ ակտիվ մանակցությամբ։ Բաղաձայններին բնորոշ է աղմուկի առկայությունը (երաժշտական ձայն կարող է լինել, կարող է և չլինել)։ Ի տարբերություն ձայնավորների` բաղաձայններն արտասանվում են օդի համեմատաբար ուժեղ հոսանքով, արտաբերման արգելքի` փակվածքի կամ նեղվածքի հաղթահարումով, լարվածության տեղայնացումով արտասանական խոռոչի այս կամ այն մասում։

Հայերենի բաղաձայններն են՝ բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, փ, ք, ֆ։

Բաղաձայնների դասակարգումը

Բաղաձայնների դասակարգումը կատարվում է ըստ արտաբերման եղանակի, ձայնի ու աղմուկի պարունակության, արտաբերության տեղի և կազմության։

Բաղաձայնների դասակարգումն ըստ ձայնի և աղմուկի պարունակության

  • Ձայնեղ բաղաձայնների կազմավորմանն ակտիվորեն մասնակցում են ձայնալարերը, և նրանցում աղմուկի հետ զգալի է նաև ձայնի առկայությունը։ Հայերենի բաղաձայններից ձայնեղ են բ, գ, դ, ձ, ջ, վ, զ, ժ, ղ հնչյունները։
  • Խուլ բաղաձայնների կազմավորմանը ձայնալարերը գրեթե չեն մասնակցում, այդ պատճառով էլ նրանցում առկա է միայն աղմուկը։

Խուլ բաղաձայնները լինում են պարզ և շնչեղ, վերջիններս կազմված են աղմուկից ու հ հագագից։ Պարզ խուլեր են պ, կ, տ, ծ, ճ, ֆ, ս, խ, շ, հ հնչյունները, շնչեղ խուլեր՝ փ, ք, թ, ց, չ հնչյունները։

  • Ձայնորդ բաղաձայնների կազմավորմանն ակտիվորեն մասնակցում են ձայնալարերը, և նրանցում ձայնի առկայությունը աղմուկի համեմատությամբ ավելի զգալի է, քան ձայնեղ բաղաձայնների դեպքում։ Ժամանակակից հայերենի ձայնորդներն են լ, ր, ռ, մ, ն, յ հնչյունները, որոնք ներկայումս վանկարար արժեք չունեն։

Շփական և պայթաշփական բաղաձայնները, ըստ հնչյունի երանգի, լինում են սուլական և շչական։ Բաղաձայները սուլական և շչական երանգ են ստանում հաղթահարվող նեղվածքի համեմատական նեղության և կլորության պատճառով։ Հայերենում սուլական են զ, ս, ձ, ծ, ց հնչյուները, շփական՝ ժ, շ. ջ, ճ, չ հնչյունները։

Բաղաձայնների դասակարգումն ըստ արտաբերության տեղի

Հնչարտաբերական գործարանների որոշակի մասերում ստեղծվող հնչարաններում և արտաբերման համաձայն՝ բաղաձայնները ստորաբաժանվում են հետևյալ տեսակների՝

  • Երկշրթնային բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են երկու շրթունքների միջև ստեղծված հնչարանում։ Երկշրթնային բաղաձայններ են բ, պ, փ, մ հնչյունները։
  • Շրթնատամնային բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են շրթունքի և ատամնաշարերի միջև ստեղծված հնչարանում։ Շրթնատամնային բաղաձայններ են վ և ֆ հնչյունները։
  • Առաջնալեզվային բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են բերանի խոռոչում լեզվի առջևի մասով ստեղծված հնչարանում։ Առաջնալեզվային բաղաձայններ են դ, տ, թ, ջ, ճ, չ, ձ, ծ, ց, զ, ս, ժ, շ, լ, ր, ռ, ն հնչյունները։
  • Միջնալեզվային բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են բերանի խոռոչում լեզվի միջին մասով ստեղծված հնչարանում։ Միջնալեզվային բաղաձայն է յ ձայնորդը։
  • Ետնալեզվային բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են բերանի խոռոչում լեզվի ետին մասով ստեղծված հնչարանում։ Ետնալեզվային բաղաձայններ են գ, կ, ք, ղ, խ հնչյունները։
  • Հագագային է կոչվում հ բաղաձայնը, որ կազմավորվում է հագագում և միայն շունչ է պարունակում։

Բաղաձայնների դասակարգումն ըստ արտաբերության եղանակի

  • Պայթական բաղաձայններն արտաբերվում են բերանի հնչարաններում ստեղծվող որևէ փակվածքի՝ օդի հոսքի կողմից հաղթահարման արդյունքում։ Այդ հնչյուններն արտասանվում են փակվածքի հաղթահարման ընթացքում վայրկենապես և կոչվում են նաև վայրկենական կամ ակնթարթային։

Պայթական հնչյուններն արտաբերելիս փակվածքներ կարող են առաջ գալ բերանի խոռոչի տարբեր հնչարաններում՝ շրթունքների, ատամների, լեզվի և քիմքի հպումներից։

Ժամանակակից հայերենի պայթական բաղաձայններն են՝ բ, պ, փ, գ, կ, ք, դ, տ, թ, մ, ն։

  • Շփական բաղաձայններն արտաբերվում են բերանի հնչարաններում ստեղծվող որևէ նեղվածքի՝ օդի հոսքի կողմից հաղթահարման արդյունքում։ Թոքերից արտամղվող օդի հոսանքը, անցնելով հնչարաններում ստեղծված նեղվածքի մոջով, շփվում է նրա պատերին և ստեղծում որոշակի աղմուկ։ Նեղվածքներն էլ, փակվածքների նման, կարող են առաջանալ բերանի խոռոչի տարբեր հնչարաններում՝ շրթունքի և ատամների, լեզվի և քիմքի մոտեցմամբ։ Շփական բաղաձայնները պայթականներից տարբերվում են նրանով, որ կազմավորվում և արտաբերվում են նեղվածքով (ոչ թե փակվածքով), ինչի պատճառով էլ վայրկենական չեն, այլ տևական ու կարող են հնչել համեմատաբար երկար։ Այդ պատճառով էլ շփական բաղաձայնները կոչվում են տևական հնչյուններ։

Ժամանակակից հայերենի շփական բաղաձայններն են՝ վ, ֆ, ժ, շ, զ, ս, ղ, խ, հ։

  • Պայթաշփական (կիսաշփական, կիսապայթական) բաղաձայնները կազմավորվում և արտաբերվում են միաժամանակ և՛ փակվածքի, և՛ նեղվածքի հաղթահարման շնորհիվ։

Ժամանակակից հայերենի պայթաշփականներն են՝ ջ, ճ, չ, ձ, ծ, ց։

Բաղաձայնների դասակարգումն ըստ կազմության

Ըստ կազմության՝ բաղաձայնները լինում են պարզ և բարդ։

  • Պարզ բաղաձայնները ձևավորվում և արտաբերվում են հնչարտաբերական գործարաններում ստեղծվող կա՛մ նեղվածքի, կա՛մ փակվածքի հաղթահարումով։ Այս առումով պարզ են ժամանակաից հայերենի բոլոր պայթական ու շփական բաղաձայնները (բ, գ, դ, զ, ժ, լ, խ, կ, հ, ղ, մ, յ, ն, շ, պ, ռ, ս, վ, տ, ր, ֆ)։
  • Բարդ բաղաձայնները ձևավորվում և արտաբերվում են հնչարտաբերական գործարաններում ստեղծվող փակվածքի կամ նեղվածքի միաժամանակյա հաղթահարմամբ։ Այդ եղանակով արտաբերվում են ջ, ճ, չ, ձ, ծ, ց պայթաշփականները։ Այս բաղաձայնները կազմված են մեկ պայթականից և մեկ շպականից՝ ձ>դ+զ, ջ>դ+ժ, ծ>տ+ս, ց>թ+ս, ճ>տ+շ, չ>թ+շ։

Բարդ են նաև հայերենի պարզ խուլ պայթականների հագագային շնչեղացումով կազմավորվող և արտաբերվող փ, ք, թ շնչեղ խուլ բաղաձայնները, որոնք ունեն հետևյալ կազմությունը՝ փ>պ+հ, ք>կ+հ, թ>տ+հ։

Այն բաղաձայնները, որոնք հարաբերակից՝ լծորդ, բաղաձայնական շարք չունեն անվանվում են անլծորդ բաղաձայններ[1]։ Հայերենում այդ բաղաձայններն են՝ լ, մ, ն[2]։

Ծանոթագրություններ

  1. Տերմինն առաջին անգամ կիրառել է Տեր-Հարությունյանը
  2. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 14։

Գրականություն

  • Մ. Աբեղյան, Հայոց լեզվի տեսություն, Երևան, 1965։
  • Է. Աղայան, Լեզվաբանության ներածություն, Երևան, 1967։
  • Է. Աղայան, Գրաբարի քերականություն, հ. 1, Երևան, 1964։
  • Հ. Աճառյան, Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, հ. 6, Երևան, 1971։
  • Ա. Այտընեան, Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիեննա, 1866։
  • Վ. Առաքելյան և այլք, Ժամանակաից հայոց լեզու, հ. 1, Երևան, 1979։
  • Վ. Առաքելյան, Ժամանակակից հայերենի հնչյունաբանություն, Երևան, 1955։
  • Գ. Ջահուկյան և այլք, Հայոց լեզու, մ. 1, պ. Ա, Երևան, 1980։
  • Գ. Ջահուկյան, Ժամանակակից հայերենի տեսության հիմունքները, Երևան, 1974։

Աղբյուրներ

  • Ա. Սուքիասյան, Ժամանակակից հայոց լեզու, Երևան, 2008։
  • Հ. Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Երևան, 1987։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 249

Read other articles:

يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (فبراير 2016) أنتيغوا وباربودا في الألعاب الأولمبية علم أنتيغوا وباربودا رمز ل.أ.د.  ANT ل.أ.و. اللجة الأولمبية...

 

Artikel ini perlu diwikifikasi agar memenuhi standar kualitas Wikipedia. Anda dapat memberikan bantuan berupa penambahan pranala dalam, atau dengan merapikan tata letak dari artikel ini. Untuk keterangan lebih lanjut, klik [tampil] di bagian kanan. Mengganti markah HTML dengan markah wiki bila dimungkinkan. Tambahkan pranala wiki. Bila dirasa perlu, buatlah pautan ke artikel wiki lainnya dengan cara menambahkan [[ dan ]] pada kata yang bersangkutan (lihat WP:LINK untuk keterangan lebih lanjut...

 

This article is about the suburb. For the city and local government area, see City of Ryde. Suburb of Sydney, New South Wales, AustraliaRydeSydney, New South WalesRyde Civic CentrePopulation31,907 (2021 census)[1] • Density4,490/km2 (11,640/sq mi)Postcode(s)2112Elevation59 m (194 ft)Area7.1 km2 (2.7 sq mi)Location13 km (8 mi) north-west of Sydney CBDLGA(s)City of RydeRegionNorthern SydneyState electorate(s) Lane Cove RydeFederal...

Fruela (atau Froila) adalah Raja Asturias yang menjabat secara singkat pada 866 setelah merebut takhta Alfonso III. Peristiwa Sebelum merebut takhta, Fruela adalah seorang comte di Galicia. Di sana ia memimpin sidang hukum di Lugo pada 5 Juni 861.[1] Sidang berlangsung di hadapan comte Fruela [dan dia] mengadilinya.[2] Dia kemudian terlibat dalam perselisihan hukum atas vila Carcacía dengan keuskupan Iria Flavia. Setelah mengambil alih kekuasaan, dia menyita wilayah yang dima...

 

Ongoing COVID-19 viral pandemic in Jharkhand, India COVID-19 pandemic in Jharkhand DiseaseCOVID-19Virus strainSARS-CoV-2LocationJharkhand, IndiaIndex caseRanchiArrival date31 March 2020(3 years, 8 months and 3 days)Confirmed cases1,11,366 (as of 12th December)Active cases1610 (as of 12th December)Recovered1,08,761 (as of 12th December)Deaths995 (as of 12th December)Fatality rate0.9%Territories24 out of 24 The first case of the COVID-19 pandemic was confirmed in the Indian state...

 

Otto Luyken im Jahre 1904 Otto Luyken (* 4. November 1884 in Siegen; † 3. Februar 1953 in Weener[1]) war ein deutscher Gärtner und Direktor der „Baumschulen Hesse“ in Weener. Er züchtete die nach ihm benannte Lorbeerkirschen-Sorte. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Bildergalerie 3 Weblinks 4 Einzelnachweise Leben Seine Eltern waren Emil Luyken (1845–1906) und Johanna Hesse (1848–1934). Er besuchte die Schule in Siegen und begann dann eine gärtnerische Ausbildung in Westpreuße...

This film-related list is incomplete; you can help by adding missing items. (August 2008) Cinema ofNorway List of Norwegian films Pre 1930 1930s 1940s 1950s 1960s 1970s 1980s 1990s 2000s 2010s 2020svte Films produced in Norway before 1930: 1900s Title Director Cast Genre Notes 1907 Fiskerlivets farer Hugo Hermansen Short / drama The first film ever made in Norway. All prints are lost. 1910s Title Director Cast Genre Notes 1910 1911 Anny – en gatepiges roman Adam Eriksen Bondefangeri i Vater...

 

Tłı̨chǫ Community Government in Northwest Territories, CanadaBehchokǫ̀ ᐯᐊᑋᐟᗱᒼᑯRae-EdzoTłı̨chǫ Community GovernmentBehchokǫ̀ on Great Slave Lake FlagMotto: Strong like two peopleBehchokǫ̀Show map of Northwest TerritoriesBehchokǫ̀Show map of CanadaCoordinates: 62°48′09″N 116°02′47″W / 62.80250°N 116.04639°W / 62.80250; -116.04639CountryCanadaTerritoryNorthwest TerritoriesRegionNorth SlaveConstituencyMonfwiTlicho Community Go...

 

2019 filmMidnight TravelerTheatrical release posterDirected byHassan FaziliWritten byEmelie MahdavianProduced by Emelie Mahdavian Su Kim Starring Nargis Fazili Zahra Fazili Fatima Hussaini Hassan Fazili Cinematography Fatima Hussaini Hassan Fazili Nargis Fazili Zahra Fazili Edited byEmelie MahdavianMusic byGretchen JudeProductioncompanyOld Chilly PicturesDistributed byOscilloscope (US)Release dates January 27, 2019 (2019-01-27) (Sundance) September 18, 2019 (...

This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article has an unclear citation style. The references used may be made clearer with a different or consistent style of citation and footnoting. (February 2021) (Learn how and when to remove this template message) This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable so...

 

Indigenous ethnic group in Brunei For the Dusun people of Tutong District, see Bisaya (Borneo). Tutong Puak TutongTutong fishermen in 2023.Total population16,958[1]Regions with significant populations BruneiTutong District10,974[1]LanguagesTutong, Malay (Brunei Malay)ReligionIslamRelated ethnic groupsBelait The Tutong people are an ethnic group native to Brunei, mainly in Tutong District. They traditionally speak the Tutong language. They are officially recognised as one ...

 

Pour les articles homonymes, voir Commission électorale centrale. Commission électorale centrale de la fédération de RussieЦентральная избирательная комиссия Российской Федерации Création 1993 Siège Moscou Direction Ella Pamfilova (présidente) Site web cikrf.ru/eng/ modifier  La Commission électorale centrale de la fédération de Russie (en russe : Центральная избирательная комиссия Росс...

52°43′27″N 41°27′19″E / 52.7242°N 41.4553°E / 52.7242; 41.4553 هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (أكتوبر 2015) محتوى هذه المقالة بحاجة للتحديث. فضلًا، ساعد بتحديثه ليعكس الأحداث الأخيرة وليشمل المعلومات الموثوق...

 

Mountain range in Alaska Not to be confused with Jade Mountain (Alaska). Jade MountainsAshiganokAkillik River with Jade Mountains in background, 1972Highest pointElevation562 m (1,844 ft)[1]DimensionsLength11 mi (18 km) NW-SEWidth4 mi (6.4 km)Geography CountryUnited StatesStateAlaskaRange coordinates67°14′N 158°03′W / 67.233°N 158.050°W / 67.233; -158.050[2] The Jade Mountains are a small offshoot range of ...

 

The roundel of the Royal Air Force incorporates the British national colours Red Arrows with red, white and blue smoke The national colours of the United Kingdom are usually identified as the combination of red, white and blue in that order. These colours are the same as in the flag of the United Kingdom. The colours of the flag are in turn taken from the flags of England (white and red) and of Scotland (blue and white), which have been combined to form the union flag; to this was later added...

World War II merchant ship of the United Kingdom History Name Belgia (1930-41) Empire Bell (1941-42) Owner Förnyade Ångfartygs Aktiebolag Götha (1930-41) Ministry of War Transport (1941-42) Operator F Sternhagen - Gotha Line (1930-41) James Westroll Ltd, Sunderland (1941-42) Port of registry Gothenborg (1930-41) South Shields (1940-41) BuilderÖresundsvarvet, Landskrona Yard number28 Launched11 January 1930 Completed7 May 1930 Out of service25 September 1942 Identification Swedish Official...

 

Type of electric carbon arc lamp Yablochkov candle with part of the bulb removed to show the two parallel carbon rods separated slightly from each other by a layer of plaster of Paris. Wikisource has original text related to this article: a contemporary account of the invention of Yablochkov's candle. A Yablochkov candle (sometimes electric candle) is a type of electric carbon arc lamp, invented in 1876 by the Russian electrical engineer Pavel Yablochkov. Design A Yablochkov candle consists o...

 

Shaun SimpsonNationalityBritishBorn13 March 1988 (1988-03-13) (age 35)Gauldry, Fife, ScotlandMotocross careerYears active2004 - presentTeamsKTM, Honda, Yamaha, TM, KawasakiGP debut2004 British Grand Prix, Isle of Wight, MX2 Shaun Simpson (born 13 March 1988) is a Scottish professional motocross racer.[1][2] He has competed in the Motocross World Championships since 2004.[3] Simpson has won two British motocross championships (2008 and 2014), a Belgian Champio...

1961 novel by Edward Lewis Wallant This article is about the 1961 novel. For occupation, see Pawnbroker. For the 1964 film adaptation, see The Pawnbroker (film). This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: The Pawnbroker – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (May 2019) (Learn how and when to remo...

 

Maria Magdalena Z’Graggen (* 19. April 1958 in Basel) ist eine schweizerisch-italienische[1] Künstlerin. Sie arbeitet als Malerin in den Feldern Malerei, Zeichnung, Installation und Film. Inhaltsverzeichnis 1 Leben und berufliche Entwicklung 2 Werk 3 Auszeichnungen 4 Einzelausstellungen (Auswahl) 5 Literatur (Auswahl) 6 Weblinks 7 Einzelnachweise Leben und berufliche Entwicklung #1001217 TERRA (Monte Amiata) und #971117 TERRA (Alba Albula), Ausstellungsansicht, Anne Mosseri-Marlio ...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!