Անդրեյ Սախարով

Անդրեյ Սախարով Андрей Сахаров
Ծնվել է	մայիսի 21, 1921(1921-05-21)[1][2][3]^[…] Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան[1][4]
Մահացել է	դեկտեմբերի 14, 1989(1989-12-14)[2][3][5]^[…] (68 տարեկան) Մոսկվա, ԽՍՀՄ[6] բնական մահով
Գերեզման	Վոստրյակովոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և  Խորհրդային Ռուսաստան
Ազգություն	ռուս
Դավանանք	աթեիզմ
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս, իրավապաշտպան, միջուկային ֆիզիկոս և քաղաքական գործիչ
Հաստատություն(ներ)	Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ, Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ և Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտ	ֆիզիկա[6]
Պաշտոն(ներ)	ԽՍՀՄ ժողովրդական դեպուտատ
Անդամակցություն	ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[7], Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[7]
Ալմա մատեր	ՄՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետ (1942)
Կոչում	ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս և ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն[8][6][9]
Գիտական ղեկավար	Իգոր Տամմ[10]
Հայտնի աշակերտներ	Վլադիմիր Լեվեդև
Պարգևներ	[11][12][6] Ֆրիտ Օրդի պարգև Տարվա հումանիստ Էլիոտ Կրեսոնի մեդալ [13] Նիդերլանդների թագավորական գիտությունների ակադեմիայի մրցանակ Հայնց Ռ․ Պագելսի անվան գիտնականի մարդու իրավունքների պարգև Չինո դել Դուկա մրցանակ [14] Տոմալլա Հիմնադրամ Լեո Սիլարդի լեկցիաների մրցանակ [15] Ալբերտ Այնշտայնի խաղաղության մրցանակ Օհայո նահանգի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Գրոնինգենի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Երուսաղեմի հրեական համալսարանի պատվավոր դոկտոր Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամ Կեյոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Օտտավայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Բրյուսելի ազատ համալսարանի պատվավոր դոկտոր [16] և Q126373749? [17]
Ամուսին(ներ)	Ելենա Բոներ
Հայր	Դմիտրի Սախարով
Մայր	Եկատերինա Սախարովա
Կայք	sakharov.space
Andrei Sakharov Վիքիպահեստում

Անդրեյ Դմիտրիի Սախարով (ռուս.՝ Андрей Дмитриевич Сахаров, մայիսի 21, 1921(1921-05-21)^{[1][2][3][…]}, Մոսկվա, Խորհրդային Ռուսաստան^[1][4] - դեկտեմբերի 14, 1989(1989-12-14)^{[2][3][5][…]}, Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[6]), ԽՍՀՄ ֆիզիկոս, իրավապաշտպան, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս և քաղաքական գործիչ, այլախոհ, խորհրդային ջրածնային ռումբի համահեղինակ, ԽՍՀՄ իրավապաշտպան շարժման առաջնորդներից մեկը, 1975 թվականի խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր^[18], խորհրդային քաղբանտարկյալ (1980-1986)^[19], ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավոր (1989)։

1986 թվականին Միխայիլ Գորբաչովը Սախարովին ազատեց աքսորից և թույլ տվեց վերադառնալ Մոսկվա, որը աշխարհում գնահատվեց որպես այլախոհության դեմ պայքարի ավարտի սկիզբ ԽՍՀՄ-ում։

Ընտանիք

1943 թվականին Անդրեյ Սախարովն ամուսնացել է Սիմբիրսկի բնակչուհի Կլավդիա Վիխիրևայի (1919-1969) հետ, որը մահացել է քաղցկեղից։ Նրանք ունեին երեք երեխա՝ երկու աղջիկ, մեկ տղա (Տատյանա, Լյուբով, Դմիտրի)։ 1970 թվականին Սախարովը ծանոթացել է Ելենա Բոների (1923-2011) հետ, իսկ 1972 թվականին՝ ամուսնացել։ Ընդհանուր երեխաներ նրանք չունեցան։

Աքսոր

1980 թվական հունվարի 22-ին աշխատանքի գնալու ճանապարհին ձերբակալվում է, որից հետո կնոջ՝ Ելենա Բոների հետ միասին առանց դատի աքսորվում է այդ ժամանակ օտարերկրա այցելուների համար փակ Գորկի քաղաք^[20][21]։ Սախարովն այդ աքսորը կապել է խորհրդային զորքերը Աֆղանստան մտցնելու դեմ իր ելույթների հետ^[22]։ Աքսորվելու հետ միաժամանակ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի Նախագահության հրամանով զրկվել է Սոցիալիստական աշխատանքի եռակի հերոսի կոչումից և Նախարարների խորհրդի որոշմամբ՝ Ստալինյան (1953) և Լենինյան (1956) մրցանակների դափնեկիր կոչումներից (ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ կոչումից չի զրկվել)։

Հացադուլներ

Գորկիում Սախարովը երեք երկար հացադուլներ է արել.

• առաջին հացադուլը 1981 թվականին, տևել է 17 օր։ Սախարովը Բոների հետ միասին հացադուլ էին հայտարարել իրենց հարսին արտասահման՝ ամուսնու մոտ գնալու թույլտվություն չտալու համար։
• երկրորդ հացադուլը 1984 թվականի մայիսին, տևել է 26 օր։ Սախարովը բողոքում էր Ելենա Բոների նկատմամբ քաղաքական հետապնդման դեմ։
• երրորդ հացադուլը 1985 թվականի ապրիլից հոկտեմբեր, տևել է 178 օր։ Սախարովը բողոքում էր Ե. Բոներին սրտի վիրահատության համար արտասահման թույլտվության իրավունք չտալու դեմ։ Այդ ընթացքում Սախարովին մի քանի անգամ հոսպիտալացրել են (Առաջինը հացադուլի 6-րդ օրը։ Երբ նա հայտարարել է, որ դադարեցնում է հացադուլը (հուլիսի 11), նրան հիվանդանոցից դուրս են գրել։ Նա վերսկսել է հացադուլը հուլիսի 25-ին, որից երկու օր հետո, կրկին հոսպիտալացվել է) և ստիպողաբար, բռնի կերակրել են^[23]։

Գորկիում աքսորի ողջ ընթացքում աշխարհի տարբեր երկրներում Սախարովի պաշտպանության արշավներ էին ընթանում։ Օրինակ՝ ԱՄՆ Սպիտակ տան մոտակա հրապարակներից մեկը, որտեղ տեղակայված էր խորհրդային դեսպանատումը Վաշինգտոնում, վերանվանվեց Սախարովի հրապարակ։ Աշխարհի տարբեր մայրաքաղաքներում՝ 1975 թվականից սկսած, պարբերաբար անցկացվում էին Սախարովյան լսումներ։

Աքսորից ազատում

Վերակառուցման սկզբում, 1986 թվականի ավարտին, մոտ 7 տարվա ազատազրկումից հետո Սախարովը աքսորից ազատվեց։ 1986 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Սախարովը Մ. Ս. Գորբաչովին կրկին դիմել էր իր և կնոջ աքսորից ազատման խնդրանքով՝ խոստանալով, որ եթե կնոջը թույլ տան բուժման մեկնել արտասահման, հասարակական գործունեությունից կհրաժարվի, «բացառությամբ հատուկ դեպքերի»^[23]։ Դեկտեմբերի 15-ին նրա բնակարանում անսպասելիորեն հեռախոս տեղադրվեց (ողջ աքսորի ընթացքում հեռախոս չէր եղել), «Վաղը Ձեզ կզանգեն» ասելով ԿԳԲ-ի աշխատակիցը սենյակից դուրս եկավ։ Հաջորդ օրը Գորբաչովը զանգեց և Սախարովին Բոների հետ միասին թույլ տվեց Մոսկվա վերադառնալ^[24]։

1986 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Ելենա Բոների հետ միասին Սախարովը վերադառնում է Մոսկվա։ Վերսկսում է աշխատել Լեբեդևի անվան Ֆիզիկայի ինստիտուտում որպես ավագ գիտաշխատող։

1988 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին Սախարովն առաջին անգամ մեկնում է արտասահման, հանդիպումներ է ունենում ԱՄՆ-ում նախագահներ Ռեյգանի և Բուշի հետ, Ֆրանսիայում՝ Միտտերանի, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերի հետ։

ԽՍՀՄ պատգամավոր

Տես նաև

• Սախարովի անվան մրցանակ
• Քաղաքական բանտարկյալ

Ծանոթագրություններ

1. Сахаров Андрей Дмитриевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 13.
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Cochran T. B., Norris R. S. Encyclopædia Britannica
4. Olomouc City Library regional database (չեխերեն)
5. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
6. Library of Congress Authorities — Library of Congress.
7. Notable Names Database — 2002.
8. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
9. CONOR.Sl
10. Mathematics Genealogy Project — 1997.
11. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1975/
12. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
13. https://www.fi.edu/en/laureates/andrei-sakharov
14. http://www.fondation-del-duca.fr/prix-mondial
15. https://aps.org/programs/honors/prizes/szilard.cfm
16. https://www.cavavub.be/nl/eredoctoraten
17. Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1989. — P. 12180. — ISSN 0242-6773
18. «The Nobel Peace Prize 1975». Նոբելյան հիմնադրամ. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
19. Top 10 Political Prisoners. TIME. Nov. 15, 2010
20. «Из истории нижегородских спецслужб»: Почему Горький стал «закрытым» городом
21. «22 года назад Нижний Новгород стал открыт для посещения иностранцами». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
22. Радио Свобода. Афганистан за 15 лет до Чечни
23. А. Д. Сахаров. Горький, Москва, далее везде. Гл. 1.
24. «Архив А. Д. Сахарова». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.

Արտաքին հղումներ

• Վախճանվել է Ելենա Բոները
• Անդրեյ Սախարովը դասարան․ամ կայքում Արխիվացված 2016-09-05 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդրեյ Սախարով» հոդվածին։