Ալֆրեդ Ստիգլից

Ալֆրեդ Ստիգլից անգլ.՝ Alfred Stieglitz
Ծնվել է	հունվարի 1, 1864(1864-01-01)[1][2][3]^[…]
Ծննդավայր	Հոբոկեն, Հուդզոն շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ[4][1]
Վախճանվել է	հուլիսի 13, 1946(1946-07-13)[1][2][3]^[…] (82 տարեկան)
Մահվան վայր	Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4][1]
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Կրթություն	Նյու Յորք քաղաքի քոլեջ և Բեռլինի տեխնիկական համալսարան
Մասնագիտություն	լուսանկարիչ, համադրող, հրատարակիչ և photography critic
Ոճ	Photo-Secession?[5][4] և Ուղիղ լուսանկար
Ժանր	դիմապատկեր[6], քաղաքային բնանկար[6] և բնանկար[6]
Թեմաներ	լուսանկարչություն
Ուսուցիչ	Hermann Wilhelm Vogel?
Անդամակցություն	Photo-Secession?[7] և The Linked Ring?[8]
Ամուսին	Ջորջիա Օ’Քիֆ[9] և մոտ Emmeline Stieglitz?
Զավակներ	Katherine Stieglitz?
Alfred Stieglitz Վիքիպահեստում

Ալֆրեդ Ստիգլից^[10] (անգլ.՝ Alfred Stieglitz, հունվարի 1, 1864(1864-01-01)^{[1][2][3][…]}, Հոբոկեն, Հուդզոն շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ^[4][1] - հուլիսի 13, 1946(1946-07-13)^{[1][2][3][…]}, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ^[4][1])՝ ամերիկացի լուսանկարիչ, պատկերասրահի գիտակ և բարերար, պատկերազարդող խոշորագույն վարպետներից մեկը։ Ստիգլիցը մեծ ներդրում է ունեցել լուսանկարչությունում ինչպես անկախ արվեստի հաստատման գործում և ազդել նրա գեղագիտության ձևավորման վրա։

Կենսագրություն

Վաղ տարիներ

Գերտրուդա Կեզեբիր։ Ալֆրեդ Ստիգլիցի դիմանկարը, 1902

Ալֆրեդ Ստիգլից։ Ֆլեթ Այրոն Բիլդինգ, 1903

Նա մեծացել է Մանհեթենում, մահուդի, բրդի հարուստ վաճառականի բազմազավակ ընտանիքում։ Սովորել է Նյու Յորքի հեղինակավոր քաղաքային քոլեջում։ 1881 թվականին նրա հայրը՝ Էդվարդ Ստիգլիցը (1833-1909), գերմանացի հրեա, ընտանիքի հետ վերադարձել է Գերմանիա։ Հայրը վաճառել է իր ընկերությունը 40 000 ԱՄՆ դոլարով և իր ընտանիքը տեղափոխել Եվրոպա, որպեսզի նրա երեխաները կարողանան ստանալ լավ կրթություն^[11]։ Ալֆրեդ Ստիգլիցն ընդունվել է Կարլսրուե վարժարան։ Ավելի ուշ սովորել է Բեռլինում, որտեղ լսել է օրթոխրոմատիկ ժապավենի գյուտարար Գերման Վիլհելմ Ֆոգելի դասախոսությունները։ 1882 թվականից Ալֆրեդը սովորել է Բեռլինի բարձրագույն տեխնիկական դպրոցում, տարվել է լուսանկարներով, շրջագայել։ Այդ ընթացքում հետաքրքրվում էր արվեստով, շատ էր կարդում, ռոմանտիկ գրողներից սիրում էր Էմիլ Զոլի ստեղծագործությունները։ Նրա կենսագիր Պ. Ռոզենֆելդը նշում է, որ Ստիգլիցը ծանոթանում է նաև ռուսական դասական գրականությանը։ «Նա իր համար բացահայտեց ռուս գրողներին, սկզբում Լերմոնտովին, հետո Գոգոլին, այնուհետև Պուշկինին, ավելի ուշ Տուրգենևին և Տոլստոյին»^[12]։

Ստեղծագործական և կազմակերպչական գործունեություն

Նրա առաջին աշխատանքները կատարվել են 1883 թվականին, Բեռլինում, հիմնականում նրանք կողմնորոշված էին դեպի ընդհանուր ընդունված լուսանկարներ։ Ջոզեֆ Քեյլիի հետ նա ստեղծել է «մաքուր լուսանկար», օգտագործելով ժելատինային գործընթացը։ 1884 թվականին նրա ընտանիքը վերադարձավ ԱՄՆ, իսկ Ալֆրեդը մնաց Գերմանիայում՝ կրթությունը ավարտելու համար։ 1887 թվականին նրա լուսանկարը՝ «Վերջին կատակը, Բելաջոն» (անգլ.՝ The Last Joke, Bellagio) առաջին տեղն Է զբաղեցրել լուսանկարչության ամենամյա մրցույթում, որը վարել է բրիտանական «Սիրողական լուսանկարիչ» ամսագիրը։ Հաջորդ տարի նույն մրցույթում նրա աշխատանքները զբաղեցրել են առաջին և երկրորդ տեղերը։ Արդյունքում նրա համբավն ու հեղինակությունը որպես լուսանկարիչ կտրուկ աճել է, իսկ բրիտանական և գերմանական ամսագրերը սկսել են հրապարակել նրա աշխատանքները։ Նույն թվականին նա գրել է իր առաջին հոդվածը՝ «Մի քանի խոսք սիրողական լուսանկարչության մասին Գերմանիայում»^[13]։

26 տարեկան հասակում 1890 թվականին Ալֆրեդը ժամանել Է Նյու Յորք, որտեղ դարձել է ընկերության գործընկեր, որը լուսագրափորագրանկար էր պատրաստում։ Յուրացնելով լուսանկարչության տեխնիկական սահմանները՝ Ստիգլիցը սկսեց փնտրել նոր մեթոդներ լուսակայելու և մշակելու համար^[14]։ 1892 թվականի վերջին նա ձեռք է բերել իր առաջին ձեռքի տեսախցիկը (շարժական) «Folmer & Schwing Mfg» արտադրության, որով նկարահանել է իր ամենահայտնի լուսանկարներից մեկը. «Վերջնական կայարան» (անգլ.՝ The Terminal, 1892) և «Ձմեռ, հինգերորդ պողոտա» (անգլ.՝ Winter, Fifth Avenue, 1893)։ Քննադատության մեջ նշվում է, որ նրա «Ձմեռը, Հինգերորդ պողոտա» աշխատանքը, որի վրա պատկերված է Նյու Յորքի փողոցը ձնաբքի ժամանակ, կարևոր պահ է լուսանկարչության զարգացման համար^[15]։

Մինչ այդ գեղարվեստական լուսանկարն ավանդաբար ասոցացվում էր փափուկ կենտրոնացման հետ, հիշեցնելով նկարչությունը կամ նկարը։ Ստիգլիցի աշխատանքը վերաբերում էր ավելի աշխարհիկ ռեալիզմին՝ ընտրելով նորարարական սյուժեն և անսպասելի մոտեցումը դրան։

Նրա հանրաճանաչությունը աստիճանաբար աճում է, և 1893-ին նա դառնում է «Ամերիկացի սիրողական լուսանկարիչ» ամսագրի երկրորդ խմբագիրը (անգլ.՝ The American Amateur Photographer)^[15]։ 1903-1917 թվականներին Ստիգլիցը հրատարակում է «Camera Works» լուսանկարչական ամսագիրը, որի գոյության 14 տարիների ընթացքում լույս է տեսել հրատարակության 50 համար։ 1902 թվականին նրա կողմից կազմակերպված լուսանկարների ցուցահանդեսը Նյու Յորքի Ազգային գեղարվեստական ակումբում մեծ հաջողություն ունեցավ։ Ստիգլիցը դարձել է առաջին լուսանկարիչը, որի ստեղծագործությունները դարձել են ԱՄՆ առաջատար թանգարանների հավաքածուների մի մասը և սկսել են ցուցադրվել հայտնի նկարիչների նկարների հետ միասին^[16]։

Ստիգլիցը ստեղծել և գլխավորել է «ֆոտո-Սեցեսիոն» խումբը, որտեղ ընդգրկված էին Էդվարդ Ստեյխենը, Կլարենս Ուայթը, Էլվին Լենգդոն Կոբերնը, Գերտրուդա Քեզեբիրը և Ֆրենկ Յուջինը^[14][17]։ 1905-1917 թթ. եղել է 5-րդ պողոտայի «291» լուսանկարների պատկերասրահի տնօրենը, իսկ հետագայում՝ ևս մի քանի լուսանկար։ Համախոհների ոչ ֆորմալ միավորումը առավել հաճախ անվանում էին «291 խումբ», բայց ավելի ուշ իրենց նվիրվածության վավերագրական, ռեպորտաժային նկարահանման տարրերը, քաղաքային իրականության որոշ անհրապույր հատկություններ ամրագրելու համար, Նյու Յորքի ծայրամասերում և ետնախորշերում կյանքի ներգաղթածները սկսեցին քննադատել և զանգահարել (անգլ.՝ the Mop and Pail Brigade)^{[18][19][20][21]}։ Այդ անբարեխիղճ քննադատությամբ մականունը առաջացել է ոչ միայն այդ վարպետների կողմից իրականության իրատեսական պատկերմանը հավատարիմ մնալու համար, այլ նաև նույն արվեստագետների միավորման անունով հարող Ռոբերտ Հենրը, որը քննադատությանը զուգորդել է «աղբամանների դպրոց»։ Արվեստաբան Ե. Մ. Մատուսովսկայան ներկայացնում է «The Mop and Pail Brigade» մականունով մեկ այլ ռուսալեզու տարբերակ՝ «աղբահավաքներ» ^[22]։

Ալֆրեդ Ստիգլից։ «Երրորդ կարգի ուղևորները»^{Հղում աղբյուրներին} 1907

1907 թվականին նա լուսանկարեց The Steerage^[en] - ը՝ վաղ լուսանկարչական մոդեռնիզմի ամենահայտնի և կարևոր աշխատանքներից մեկը։ «Երրորդ դասի ուղևորներ» (աղբյուրը նշված չէ 192 օր) լուսանկարը արվել է Նյու Յորքից Եվրոպա ուղևորվող շոգենավի վրա։

ես տեսել եմ ձևը, որոնք փոխկապակցված են միմյանց հետ, ձևերի մի ամբողջ պատկեր է և դրա ետևում պատկերները ինձ հանգիստ չեն տալիս. հասարակ մարդիկ, նավի վրա գտնվելու զգացումը, օվկիանոսը, այն զգացումը, որ ես հեռու եմ ամբոխից, բոլոր նրանց, ովքեր իրենց համարում են հարուստ։

Միևնույն ժամանակ նրա աշխատանքն ու ոճը քննադատության են ենթարկվել նոր լուսանկարի ներկայացուցիչների՝ մասնավորապես Պոլ Ստրենդի և F/64 խմբի ներկայացուցիչների կողմից։

Մարսել Դյուշան, «Ֆոնտան» (1917)։ Դյուշանի բնօրինակ լուսանկարը աշխատված Ստիգլիցի կողմից։ Որպես ֆոն ընտրվել է Հարթլի Մարսդենի «Պատերազմներ» կտավը։

1907 թվականին նա Փարիզում ծանոթացել է Գերտրուդա Սթայնին և հիացել Ռոդենի, Մատիսի, Թուլուզ-Լոտրեկի, Սեզանի և Ռուսոյի ստեղծագործություններով։ Եվրոպական գեղանկարչությանը ծանոթանալուց հետո նա որոշում է կայացրել ընդլայնել իր լուսանկարչական պատկերասրահը և այն դարձնել լիարժեք գեղարվեստական պատկերասրահ, որտեղ կարելի է հանրահռչակել ժամանակակից արվեստը^[23]։ Ստիգլիցի ժամանակակից արվեստի զարգացման գործում կարևոր ներդրումը կայանում է նրանում, որ նա իր պահպանողական ճաշակով հայտնի ամերիկյան հանրության շահերի շրջանակում ներառեց այն ժամանակվա Եվրոպայի նորագույն արվեստը, Սեզանի, Ռոդենի, Մատիսի, Բրաքի, Պիկասոյի, Դյուշանի, Բրանկուզի, Պիկաբիայի, Սևերինիի գեղանկարչությունն ու քանդակները^[23]։ Այս գործունեության շրջանակներում 1908 թվականի հունվարին նա ցուցահանդեսում ներկայացնում է Ռոդենի նկարները, նույն տարվա ապրիլին տեղի է ունենում Մատիսի ցուցահանդեսը։ 1909 թվականի դեկտեմբերին նա իր պատկերասրահում ցուցադրեց Թուլուզ-Լոտրեկի կտավները։ 1910 թվականին ցուցադրվեց Մատիսի, Ռոդենի, Ռուսոյի և Սեզանի վիտագրությունները։ Հաջորդ տարվա մարտին ամերիկյան հանրությանը ներկայացվել են Սեզանի ջրաներկները, իսկ ապրիլին Պիկասոյի գծանկարներն ու ջրաներկները։ 1912 թվականին նրա պատկերասրահում տեղի է ունեցել Մատիսի քանդակների ցուցահանդեսը^[15]։

Նա ծանոթ էր բազմաթիվ դադաիստների հետ, որոնցից առավել մտերիմ հարաբերություններ ուներ Ֆրանսիս Պիկաբիայի հետ։ Չկիսելով բազմաթիվ ծայրահեղ դրսևորումները նոր արվեստի, Ստիգլիցը, այնուամենայնիվ, ցուցահանդեսի նախաձեռնողներից և հովանավորներից մեկն էր, որտեղ ներկայացված էին Եվրոպական (առաջին հերթին՝ ֆրանսիական) մոդեռնիզմի ստեղծագործությունները, Հայտնի Արսենալ ցուցահանդեսը, որը կարևորագույն նշանակություն ուներ ԱՄՆ-ում ժամանակակից արվեստի հաստատման համար, և որին այցելել էր 100 000 մարդ^[23]։ 1908 և 1915 թվականների միջև իր պատկերասրահում նա ցուցադրել է Պիկասոյի 89 գեղանկարներ և նկարներ, սակայն կարողացել է վաճառել միայն մեկ աշխատանք, որն ինքն է ի վերջո ձեռք բերել։ 1911 թվականին Ստիգլիցն Մետրոպոլիտեն թանգարանի տնօրինությանը առաջարկել է ձեռք բերել Պիկասոյի աշխատանքների հավաքածուն 2000 ԱՄՆ դոլարով, սակայն մերժում է ստացել, քանի որ ըստ տնօրենի. «նման խելագար բաները երբեք չեն ընդունվի Ամերիկայի կողմից^[16][24]»։ 1914 թվականին հանրությանը ներկայացրեց նեգրական քանդակի ստեղծագործություններ, ապա՝ մանկական նկարներ^[25]։ Վերներ Հաֆթմանը, իր «նկարչությունը 20-րդ դարում» գրքում նշել է, որ Ստիգլիցը «շատ զգայուն միտք ուներ, որը նվիրված էր բոլոր նոր ու հեղափոխական մտքերին...»^[23]։ «Բրիտանացիների» գնահատմամբ՝ Ստիգլիցը «գրեթե միայնակ է իր երկիրը մղել 20-րդ դարի արվեստի աշխարհ»^[26]։ Հայտնի է դարձել 1917 թվականին Մարսել Դյուշանի կողմից նրա Ռեդի - մեյդի «Շատրվան» ներկայացման հետ կապված պատմությամբ, կերամիկական պիսուար ստորագրությամբ «R. Mutt» (Ռ. Հիմար)։ Այն ներկայացվել է որպես «շատրվան» ցուցահանդեսի համար «Անկախ նկարիչների միություն», սակայն ի վերջո Դյուշանի այս աշխատանքը մերժվեց պաշտոնապես և գեղագիտական պատճառներով ցուցադրությանը մասնակցելուց^[27]։ «Շատրվանը» ցուցադրվեց և լուսանկարվեց Ստիգլիցի «291» պատկերասրահ-ստուդիայում։ Այս պաշտամունքային լուսանկարը հրապարակվել է «The Blind Man» ամսագրում, սակայն ցուցադրությունից անմիջապես հետո բնօրինակը անհետացել է^[27]։ Դյուշան Կելվիկ Տոմկինսի կենսագրականի ենթադրությամբ, պիսուարը աղբակույտի նման նետվել է։ Հետագայում հենց այդ լուսանկարն է դարձել այդ ինստալյացիայի տեսքի վերականգնման գլխավոր աղբյուրը և այդ եղանակով չնայած առաջին հեղինակային օրինակը անհետացել է, Դյուշանի «Շատրվան» - ը մտավ պատմության մեջ և վերստեղծվեց հեղինակի անմիջական մասնակցությամբ^[28][29]։ Հետագայում մի քանի թանգարաններում ներկայացվեցին պիսուարի կրկնօրինակները, իսկ «Շատրվանը» կարևոր հանգրվան է համարվում 20-րդ դարի արվեստում, բրիտանացի մասնագետների կողմից ճանաչվել է դարաշրջանի մեծագույն ստեղծագործությունը, ամենահայտնի և հեղափոխական գործերից մեկը, որը փոխեց արվեստի հայեցակարգը^[27][29][30]։ 2004 թվականին բրիտանացի հինգ հարյուր ամենահայտնի ԱՐՏ-գործիչներ «Շատրվան»-ը ճանաչել են «20-րդ դարի արվեստի ամենաազդեցիկ ստեղծագործությունը»^[29]։

1916 թվականից մշտական կապի մեջ աշխատել է Ջորջիա Օ'Քիֆի հետ, 1924 թվականին ամուսնացել են։ Ստեղծել է Օ'Քիֆի մոտ 300 լուսանկար։ Քննադատներից մեկը գրել է այդ լուսանկարների մասին. «?։ Ամբողջ հմայքը պատկերված է այդ նկարներում»^[31]։ Նրա ազդեցության տակ նա վերադարձավ նկարչությանը, որը նախկինում թողել էր։ 1923 թվականից Ստիգլիցի աջակցությամբ նա սկսել է ակտիվորեն ցուցադրվել (հատկապես հայտնի են նրա ծաղիկներով նատյուրմորտները)։ 1934 թվականին Ստիգլիցը նոր աշակերտ է ունեցել, որը 22-ամյա Դորոտի Նորմանն էր, նրանց միջև սիրային հարաբերություններ են սկսվել։ 1929 թվականին Ստիգլիցի կինը տեղափոխվել է Նյու Մեքսիկո նահանգ, որտեղ նա ստեղծեց իր հայտնի անապատի լանդշաֆտներ շարքը, ճանաչում և նյութական ապահովություն ստանալով վերադարձել Նյու Յորք Ստիգլիցի մոտ, որը մինչ այդ ավարտել է Նորմանի հետ սիրավեպը, բայց նրանք այլևս չեն կարողանում վերադարձնել նախկին հարաբերությունները^[31]։

Նրա որոշ փորձարարական աշխատանքներ, այժմ դիտվում է որպես սոլյարիզացիայի վաղ օրինակներ (Սաբոտյեի ազդեցություն)։ Ենթադրվում է, որ Ստիգլիցը գիտակցաբար է կիրառել լուսանկարների վերափորձարկումը, դրա հետևանքը կարող էր լինել մի քանի պատկերների չմտածված սոլյարիզացումը, ինչպես օրինակ Ջորջիա Օ'Քիֆի հայտնի ձեռքի մատնահետքի վրա (անգլ.՝ Hands and Thimble — Georgia O’Keeffe, 1919)։ Պոլ Ստրենդը 1923 թվականին այս առիթով գրել է. «...Նա նաև օգտագործել է սոլյարիզացիա, իրականում դա թերություն է, բայց նա այն օգտագործել է որպես արժանապատվություն, գիտակցաբար նկատի ունենալով արդյունքը։ Դա իսկապես արվեստում օգտագործվող նյութեր է, իսկապես խելամիտ իրական լուսանկարներ է»^[32]։

Ուշ տարիներ

Ընկերացել և համագործակցել է Անսել Ադամսի և Կարլ Սթրասի հետ։ 1922 թվականին Ջորջ լճում ամպերով լուսանկարների շարք է ստեղծել, փնտրվում է վերացական։ Լուսանկարիչի խոսքով՝ տեխնիկապես բարդ էտյուդների այս շարքում ինքը ցանկացել է հասնել նրան, որ իրեն տեսնելիս կոմպոզիտոր Էռնեստ Բլոխը կարողանա բացականչել. «Երաժշտություն! Դա երաժշտություն է։ Ինչպե՞ս է դա ստացվել ձեզ մոտ» և հուզված լուսանկարների պատկերներով, կգրեի «Ամպեր» սիմֆոնիան, բայց ավելի մեծ չափերով, քան դա ստացվել Է Կլոդ Դեբյուսիի մոտ^[33]։ Ստիգլիցը բացել է «Ամերիկյան վայր» պատկերասրահը, որը ղեկավարել է մինչև իր մահը^[14]։ Լուսանկարչությունը թողել է 1937 թվականին, սրտի ծանր հիվանդության պատճառով։ Մահացել է 1946 թվականին Նյու Յորքում։ Ստիգլիցի մահից հետո նրա այրին նկարների, գծանկարների և լուսանկարների հավաքածուն հանձնեց արխիվներին, ԱՄՆ մի քանի թանգարաններին, այդ թվում՝ Մետրոպոլիտեն թանգարանին։

Մրցանակներ

• Առաջընթացի մեդալ (թագավորական լուսանկարչական միություն), (1924)

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Internet Movie Database — 1990.
3. Alfred Stieglitz (նիդերլ.)
4. Union List of Artist Names
5. http://100photos.time.com/photos/alfred-stieglitz-steerage
6. Artnet — 1998.
7. https://www.tate.org.uk/art/art-terms/t/photo-secession
8. http://www.luminous-lint.com/app/theme/376/
9. https://www.okeeffemuseum.org/about-georgia-okeeffe/timeline/
10. Стиглиц // Социальное партнёрство — Телевидение. — М. : Большая российская энциклопедия, 2016. — С. 247. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 31). — ISBN 978-5-85270-368-2.
11. Hunter Drohojowska-Philp. Full Bloom: The Art and Life of Georgia O’Keeffe. — W.W. Norton. — pp. 54-57. — ISBN 978-0-393-05853-6.
12. Морозов, 1963, էջ 59
13. Alfred Stieglitz (February 1887). A or Two about Amateur Photography in Germany. The Amateur Photographer (5): 96-97.
14. Фотография XX века. Музей Людвига в Кёльне / пер. с англ. А. А. Сосинова. — Издательство АТС, 2008. — ISBN 978-5-17-047116-4
15. История фотографии с 1839 года до наших дней // Перевод с английского Л. А. Борис. — М.: Арт-Родник, 2010. — С. 390—394. — 770 с. — ISBN 978-5-404-00156-3
16. «Стиглиц, или как модернизм открыл Америку» (ռուսերեն). Радио Свобода. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
17. Морозов, 1963, էջ 111
18. На русский язык примерно можно перевести как «бригада швабры и ведра».
19. Humanities. — National Endowment for the Humanities, 1982. — 346 с.
20. Wish, Harvey Society and Thought in America: Society and thought in modern America; a social and intellectual history of the American people from 1865. — D. McKay Company, 1962. — 694 с.
21. Lerman, Leo The museum: one hundred years and the Metropolitan Museum of Art. — New York: Viking Press, 1969. — С. 124. — 400 с.
22. Матусовская, 1986, էջ 112
23. Рихтер, Ханс Дада — искусство и антиискусство. Вклад дадаистов в искусство XX века. — М.: Гилея, 2014. — С. 113—118. — 360 с. — ISBN 978-5-87987-090-9
24. Чернышёв Д. А Как люди видят. — М.: Библос, 2016. — С. 7. — 125 с. — ISBN 978-5-905641-30-5
25. Морозов, 1963, էջ 115
26. Britannica
27. Гровье, Келли (2018 թ․ հուլիսի 2). «Писсуар Дюшана — шах и мат искусству». BBC News. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
28. Балаш А. Н Реди-мейды Марселя Дюшана и их репродуцирование // Вестник СПбГУКИ. — 2017. — № 1. — С. 99—102.
29. Кан, Александр (2019 թ․ ապրիլի 17). «Марсель Дюшан украл свой "Фонтан"? Это концептуально!». BBC News. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
30. «Duchamp's urinal tops art survey». BBC News. 2004 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
31. «Переписка Джорджии О'Киф и Альфреда Стиглица» (ռուսերեն). Радио Свобода. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
32. Аверьянова О. Н Ранние примеры соляризации в фотографии. Ман Рэй // Вестник Южно-Уральского государственного университета. Серия: Социально-гуманитарные науки. — 2018. — В. 2. — Т. 18. — С. 60—67. — ISSN 1990-8466.
33. Морозов, 1963, էջ 114—115

Գրականություն

• Левашов В Лекции по истории фотографии. — М.: Тримедиа Контент, 2014. — 484 с. — ISBN 978-5-903788-63-7
• Матусовская Е. М Американская реалистическая живопись. Очерки / Сост. и общ. ред. В. Н. Прокофьева, А. Д Чегодаева. — М.: Искусство, 1986. — 192 с.
• Морозов С. А Искусство видеть. Очерки из истории фотографии стран мира. — М.: Искусство, 1963. — 272 с.
• История фотографии с 1839 года до наших дней // Перевод с английского Л. А. Борис. — М.: Арт-Родник, 2010. — 770 с. — ISBN 978-5-404-00156-3
• Рихтер, Ханс Дада — искусство и антиискусство. Вклад дадаистов в искусство XX века. — М.: Гилея, 2014. — 360 с. — ISBN 978-5-87987-090-9
• Homer W.I. Alfred Stieglitz and the American avant-garde. Boston: New York Graphic Society, 1977
• Krauss R. Stieglitz: équivalents// Krauss R. Le Photographique. Paris: Macula, 1990, p. 126—137
• Eisler B. O’Keeffe and Stieglitz: an American romance. New York: Doubleday, 1991
• Whelan R. Alfred Stieglitz: a biography. Boston: Little, Brown, 1995
• Brennan M. Painting gender, constructing theory: the Alfred Stieglitz Circle and American formalist aesthetics. Cambridge: MIT Press, 2001

Արտաքին հղումներ

• American Masters. Alfred Stieglitz Արխիվացված 2018-03-25 Wayback Machine
• Լուսանկարիչների վարպետներ քայքէջում
• on line լուսանկարներ Արխիվացված 2019-01-02 Wayback Machine
• Ջորջի Օ'Քիֆի լուսանկարներ, Ստիգլիցի աշխատանքները
• Գեղարվեստական լուսանկարչության դասական Ալֆրեդ Ստիգլից Արխիվացված 2020-06-29 Wayback Machine (ռուս.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալֆրեդ Ստիգլից» հոդվածին։