Աբազերեն

Աբազերեն Абаза бызшва
Տեսակ	բնական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Աբազգի լեզուներ և աբխազա-ադըղեական լեզուներ[1]
Երկրներ	Ռուսաստան  Թուրքիա
Շրջաններ	Կարաչայ-Չերքեզիա
Պաշտոնական կարգավիճակ	Կարաչայ-Չերքեզիա
Խոսողների քանակ	48 000 մարդ և 37 831 մարդ (2010)[2]
Լեզվակիրների թիվը	մոտ 50 000
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	ոչ նպաստավոր[3]
Դասակարգում	Հյուսիսկովկասյան վերնաընտանիք (համընդհանուր ճանաչված չէ) Աբխազա-ադըղեական ընտանիք Աբխազա-ադըղեական լեզուների ճյուղ
Գրերի համակարգ	կիրիլիցա
IETF	abq
ԳՕՍՏ 7.75–97	aba աբա 005
ISO 639-3	abq

Աբազերեն, աբազիներեն (Абаза Бызшва), աբազների լեզուն. այդ լեզվով խոսացողների թիվը 38 247 է^[4] Ռուսաստանում (հիմնականում՝ Կարաչայ-Չերքեզական Հանրապետությունում, որտեղ աբազերենը ունի պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ) և մոտ 10 000՝ Թուրքիայում^[5]։ Աբազերենը պատկանում է կովկասյան լեզուների աբխազա-ադըգեական լեզվախմբին, քերականական և հնչյունաբանական կառուցվածքով շատ մոտ է աբխազերենին։ Ունի երկու հիմնական բարբառ, որոնք փոխըմբռնելի են։ Լեզուն պատկանում է իբերա-կովկասյան ընտանիքի հյուսիսարևմտյան խմբին։ Ունի բազմահամադրական տիպ (ստորոգյալի կառուցվածքով), նախադասության անդամների կայուն դասավորություն, բայական ժամանակների բարդ համակարգ, գործիական և վերածական հոլովներ^[6]։

Լեզվի առանձնահատկություններ

Աբազերենի յուրահատկություններից ամենաուշագրավն այն է, որ ունի միայն երկու ձայնավոր (а և ы) և բազմաթիվ բաղաձայներ (63 հնչույթ)։ Աբազերենի այբուբենի մյուս ձայնավորները (ինչպես о, у, э, և այլն) ռուսերենի ազդեցության արդյունք են և օգտագործվում են միայն օտար լեզուներից փոխառված բառերում։

Այբուբեն

Աբազերենի լատինատառ և կիրիլիցայի վրա հիմնված այբուբենների համեմատական աղյուսակ։

Աբազերեն գիրը ստեղծվել է 1932 թվականին (լատինատառ), որին 1938 թվականին փոխարինեց կիրիլիցան։ Բաղաձայների առատությունը պահանջ առաջացրեց աբազերեն այբուբենում բազմաթիվ կցատառերի ստեղծման^[6]։

А а	Б б	В в	Г г	Гв гв	Гъ гъ	Гъв гъв	Гъь гъь
Гь гь	ГӀ гӀ	ГӀв гӀв	Д д	Дж дж	Джв джв	Джь джь	Дз дз
Е е	Ё ё	Ж ж	Жв жв	Жь жь	З з	И и	Й й
К к	Кв кв	Къ къ	Къв къв	Къь къь	Кь кь	КӀ кӀ	КӀв кӀв
КӀь кӀь	Л л	Ль ль	М м	Н н	О о	П п	ПӀ пӀ
Р р	С с	Т т	Тл тл	Тш тш	ТӀ тӀ	У у	Ф ф
Х х	Хв хв	Хь хь	ХӀ хӀ	ХӀв хӀв	Ц ц	ЦӀ цӀ	Ч ч
Чв чв	ЧӀ чӀ	ЧӀв чӀв	Ш ш	ШӀ шӀ	Шв шв	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Ծանոթագրություններ

1. Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
2. https://vesti-yamal.ru/ru/vesti_arktiki/kerekskii_yazyk_priznan_samym_vymirayushim_v_rossii_im_vladeet_vsego_odin_chelovek/
3. Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
4. «2002թ. Բնակչության համառուսական մարդահամար». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 19-ին.
5. Ethnologue-ի զեկուցումը աբազերենի վերաբերյալ
6. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 1։

Արտաքին հղումներ

• Աբազական կայք (հիմնականում՝ ռուսերեն)