As orixes do poboamento remóntanse a antes da era cristiá, existindo ruínas dun castro ou citania no outeiro de Santa Luzia. Recibiu o seu primeiro foro de mans de Afonso III de Portugal en 1258, e o nome de Viana da Foz do Lima en razón da súa localización xeográfica (na foz do río Lima).
Após a aclamación de Xoán I de Portugal polas cortes de Coímbra, Nuno Álvares Pereira fixo unha viaxe diplomática, militar e de peregrinación a Santiago de Compostela, durante a que tomou o castelo do Neiva, hoxe desaparecido e reaproveitadas as súas pedras. Segundo a lenda, o castelo (que dá nome a unha das freguesías de Viana) era duro e ben defendido pero unha frecha alcanzou certeira e case milagreiramente ao alcaide, o que provocou a rendición do sitio; o episodio é conmemorado na actualidade na feira medieval de Viana do Castelo.[3]
En 1848 Viana foi elevada a cidade por decreto de María II de Portugal, tendo visto entón a súa designación alterada de Viana da Foz do Lima para Viana do Castelo.
Na cidade, que creceu ao longo do río Lima, pódense ver edificios de estilos renacementista, manuelino, barroco e modernista (Art déco). No entramado urbano destaca o centro histórico, que forma un círculo delimitado polos restos das antigas murallas. Hai ruelas con arterias maiores que dan ao río Lima. Destacan a antiga Igrexa Matriz (catedral dende 1977), que data do século XV, destacan a Capela da Misericórdia (século XVI), a Capela das Almas, e o antigo edificio do Concello, na Praça da República (antiga Praça da Rainha). Este conta cunha fonte xafariz de granito con dobre pía e estanque, construída por Joán Lopes o Vello e rematada por João Lopes, Filho en 1559.
Fóra do centro da cidade, no alto do Monte de Santa Luzia, érguese o Santuario Diocesano do Sagrado Corazón de Xesús. A súa construción comezou en 1903, inspirada na Basílica do Sagrado Corazón de París. Desde ela pódese gozar dunha ampla vista sobre a cidade, a ría do río Lima e o mar.
Patrimonio
Algúns dos elementos patrimoniais máis destacados de Viana do Castelo son:
↑SILVA, A. J. M. (2015), The fable of the cod and the promised sea. About portuguese traditions of bacalhau, in BARATA, F. T- and ROCHA, J. M. (eds.), Heritages and Memories from the Sea, Proceedings of the 1st International Conference of the UNESCO Chair in Intangible Heritage and Traditional Know-How: Linking Heritage, 14-16 January 2015. University of Evora, Évora, pp. 130-143. PDF version