پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مرکز تحقیقات مخابرات) ایران با 50 سال فعالیت تخصصی مستمر در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، یکی از قدیمی‌ترین نهادهای پژوهشی حاکمیتی در حوزه فاوا و مغز متفکر و مشاور مادر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به شمار می‌رود. این مرکز در سال ۱۳۴۹ با امضای تفاهم نامه ای بین ایران و ژاپن تاسیس شد و به طور محدود، فعالیتهای تحقیقاتی بنیادی خود را که پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی عمدتا ماهیتی دانشگاهی داشت، آغاز کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، اداره امور پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مرکز تحقیقات مخابرات ایران) به وزارت پست و تلگراف و تلفن (ارتباطات و فناوری اطلاعات فعلی) واگذار شد و به عنوان بازوی تحقیقاتی و مشاوره ای در این وزارتخانه فعالیتهای گسترده ای را دنبال کرد. این پژوهشگاه در سال ۱۳۸۴ به موسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات و در سال ۱۳۹۱ از موسسه به پژوهشگاه ارتقا یافت.[۱]
چشم انداز و ماموریت ها
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در راستای اجرای وظایف مندرج در اساسنامه پژوهشگاه، پیشبرد اهداف توسعه حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در اسناد بالادستی و برنامه های کلان کشور و به پشتوانه ظرفیت های پایدار دانش و پژوهش، شبکه سازی علمی و زیرساخت های تخصصی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات،ماموریت های زیر را دنبال می کند:
در تاریخ 31 خرداد 1401، عیسی زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، دکتر سید محمد رضوی زاده را به عنوان رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات منصوب کرد. رضوی زاده دارای مدرک دکتری مهندسی مخابرات و دانشیار عضو هیئت‌علمی گروه مخابرات دانشگاه علم و صنعت است. مدیر آزمایشگاه تحقیقاتی شبکه‌های سیار باند پهن، مدیر گروه مخابرات دانشکده برق دانشگاه علم و صنعت ایران، مدیر تحصیلات تکمیلی دانشکده برق دانشگاه علوم صنعت ایران، مدیر گروه ارتباطات رادیویی ثابت و سیار پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، مشاور سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، رئیس پژوهشکده فناوری ارتباطات پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت ازجمله مهم‌ترین سوابق اجرایی رضوی زاده است.
وی عضو ارشد انجمن جهانی مهندسین برق و الکترونیک (IEEE) و عضو هیئت‌مدیره بخش ایران این انجمن است. نظارت و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی متعدد، عضویت در کمیته‌های علمی کنفرانس‌ها و همایشهای ملی و بین‌المللی، داوری در مجلات معتبر بین‌المللی و انتشار حدود یک‌صد مقاله علمی در مجلات علمی داخلی و بین‌المللی بخشی از سوابق علمی ایشان است.
در حال حاضر (شهریور ماه 1403) دکتر علیرضا یاری، سمت معاونت پژوهش و توسعه ارتباطات علمی و دکتر سید محمدرضا سادات حسینی، معاونت پشتیبانی و توسعه منابع انسانی پژوهشگاه را بر عهده دارند.
ساختار پژوهشی پژوهشگاه
پژوهشگاه در راستای اجرای ماموریت ها و وظایف محوله از 4 پژوهشکده «فناوری اطلاعات»، «فناوری ارتباطات»، «امنیت فناوری ارتباطات و اطلاعات»، «مطالعات راهبردی و اقتصاد دیجیتال» و دو مرکز «نوآوری و توسعه هوش مصنوعی»، «آموزش مهارت های تحول دیجیتال» تشکیل شده‌است.[۲]
پژوهشکده فناوری ارتباطات
پژوهشکده فناوری ارتباطات با شاکله اصلی مرکز تحقیقات مخابرات ایران و با ادغام بخش های شبکه و انتقال تشکیل شده است که رسالت توسعه و گسترش پژوهش، ارتقاء فعالیتهای پژوهشی، ارایه خدمات مشاوره‌ای، اجرای طرحهای پژوهشی و بومی‌سازی فناوری در زمینه شبکه‌های ارتباطی را بر عهده دارد. این پژوهشکده از پنج گروه پژوهشی در حوزه فناوری‌های ارتباطات و شبکه و یک اداره آزمایشگاه تشکیل یافته است. [۱]
پژوهشکده فناوری اطلاعات
پژوهشكده فناوری اطلاعات، وظیفه شناخت و آینده پژوهی سیاستها و نیازمندیهای کشور، اجرای پروژه ها و مدیریت تحقیق و توسعه در سطوح بنیادی، راهبردی و كاربردی، ارائه خدمات فنی و مشاوره‌ای در موضوعات محوری براساس 4 گروه پژوهشی و همچنین ارائه خدمات آزمایشگاهی شامل خدمات تایید نمونه و ارزیابی نرم افزار در حوزه فناوری اطلاعات را برعهده دارد.[۲]
پژوهشکده امنیت فناوری اطلاعات و ارتباطات
وظایف این پژوهشکده به صورت تخصصی، تحقیق و پژوهش در زمینه آخرین فناوری‌ها و خدمات امنیت فضای تبادل اطلاعات(افتا)، تدوین و ارائه انواع نظام‌های كلان مرتبط با حوزه افتا به مراجع ذیصلاح كشور، توسعه ظرفیت‌های ملی مورد نیاز افتا بخصوص در بخش نیروی انسانی و كمك به ارتقا سطح علمی كشور در تولید دانش و فناوری‌های افتا، كمك به تولید سامانه‌های كلیدی مورد نیاز كشور و انتقال دانش فنی و ارائه مشاوره‌های تخصصی و كلان به دستگاه‌های حاكمیتی و اجرایی بخصوص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در گروه های مختلف پژوهشی پیگیری می شود.[۳]
پژوهشکده مطالعات راهبردی و اقتصاد دیجیتال
پژوهشکده مطالعات راهبردی و اقتصاد دیجیتال، با رویکرد ارائه مشاوره راهبردی و کلان مبتنی بر پژوهش به نهادهای سیاست‌گذار بخش به ویژه ستاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با توسعه تعاملات فی مابین مراکز علمی و پژوهشی، شرکتهای دانش‌بنیان و نهادهای سیاست‌گذار بخشی و فرابخشی در سطوح ملی و بین المللی راه‌اندازی شده است.[۴]
مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی
مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه با هدف تمرکز در برنامه ریزی و اجرای امور پژوهشی حول محور هوش مصنوعی ایجاد شده است. ماموریت های اصلی این مرکز عبارتست از: توسعه تعاملات با صنایع، کسب و کارها، دانشگاه و پژوهشگاه ها و مراکز بین المللی جهت تعریف و اجرای پروژه های مشترک تحقیقی و کاربردی، تامین و ارائه زیرساختها و داده های مورد نیاز برای محققین و پژوهشگران،کسب وکارهای نوپا و بخش های مختلف صنعتی، کشاورزی و دولت الکترونیک.[۵]
مرکز آموزش مهارتهای تحول دیجیتال
مرکز آموزش مهارتهای تحول دیجیتال، توانمندسازی منابع انسانی از مجرای ارتقای مهارتهای تحول دیجیتال را با هدف‌گذاری پیرامون محورهای ذیل دنبال می‌نماید: شناسایی و ترویج مهارتهای تحول دیجیتال، کمک به اثربخشی و کارآمدی نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور در توسعه دانش و مهارت، تحقق ارتباط سازنده صنعت و دانشگاه، ایجاد بستر مناسب جهت ارتقای مهارتهای حرفه‌ای در کشور به ویژه در حوزه مهارتهای تحول دیجیتال، تسهیل کارآفرینی و تکمیل چرخه تولید در کشور مبتنی بر نیازسنجی صنعت [۶]
برنامه های پژوهشگاه
- نقش آفرینی فعالانه و مشارکت در اجرای تکالیف وزارت متبوع و برنامه های بخشی و فرابخشی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات
- شناسایی چالش ها و پاسخگویی به نیازهای جامعه و صنعت در پیشبرد تحول دیجیتال
- حمایت از بومی سازی و نوآوری محصولات و خدمات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات
- رصد، آینده پژوهی و تدوین نقشه راه توسعه فناوری های نوین در کشور
- ترویج دانش و توسعه مهارت های تخصصی در زمینه اقتصاد دیجیتال
- ارتباط و همکاری با دانشگاه ها، نخبگان و فعالان صنعت ICT
- توسعه آزمایشگاه های تخصصی در حوزه فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی
- اجرای فعالیت های پژوهشی راهبردی و کاربردی در حوزه های ارتباطات رادیویی، ماهواره‌ای و نوری، دولت هوشمند، امنیت، هوش مصنوعی و هوشمندسازی.
- راه اندازی مراکز رشد و نوآوری به منظور حمایت از نخبگان و جهت دهی فعالیت استارت آپ ها و شرکت های نوپا در حوزه ICT
- حمایت از دانشجویان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در قالب حمایت از رساله ها و پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات
- توسعه تعاملات بین المللی در راستای راهبری و مدیریت گروه های مطالعاتی اتحادیه بین المللی مخابرات در وزارت متبوع [۷]
برخی از طرح های کلان پژوهشگاه
عناوین برخی از طرحهای کلان پژوهشگاه در سال های اخیر به شرح زیر می‌باشد. این طرح ها شامل اسناد راهبردی، نقشه راه توسعه فناوری های نوین و ایجاد نمونه اولیه محصولات و خدمات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات است.
طرح کلان معماری زیرساخت شبکه ارتباطی کشور
طرح جویشگر بومی (دیدرس): مجموعه‌ای از ابزارها است که در قالب یک وبگاه امکان جستجو را به کاربران ارئه می‌دهد. این طرح در پژوهشگاه در حال تحقیق و توسعه در سطح کلان می‌باشد.[۳]
طرح شبکه‌های نرم‌افزار محور: شبکه‌های نرم‌افزار محور به مفهوم جدایی سطح کنترل از سطح ارسال داده بوده و به‌عنوان بزرگترین تحول چهار دهه اخیر در معماری شبکه شناخته می‌شود. این طرح در پژوهشگاه جز طرحهای در دست توسعه می‌باشد.[۴]
طرح اینترنت اشیاء: اینترنت اشیاء به‌عنوان چهارمین انقلاب در صنعت توانمندسازی اشیاء می‌باشد. کار این طرح اتصال اشیاء به اینترنت و کنترل خودکار یا از راه دور آن‌ها است. این طرح در بیشتر پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های سرتاسر جهان در حال توسعه است که پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز از این دسته مستثنی نبوده و در حال توسعه آن می‌باشد.[۵]
طرح نسل پنجم شبکه موبایل: طرح نسل پنجم موبایل که طبق آمار منتشر شده قرار است از سال ۲۰۱۹ کار همگانی‌سازی آن در سطح جهان شروع شود، در پژوهشگاه تحت عنوان پروژه پنپا در حال مطالعه و بررسی می‌باشد.[۶]
طرح کلان داده‌ها: کاری که در این طرح انجام می‌شود، بررسی و انجام پردازش بر روی حجم بالایی از اطلاعات و داده‌ها است که توسط ابزارهای متداول قابل پردازش نیستند.[۷]
طرح رادیوی پرظرفیت: این طرح، ایجاد سامانه‌های رادیویی نقطه به نقطه است تا زمانی که شبکه‌های سلولی و فیبرهای نوری آن‌ها از کار بیفتند بتوان ارتباط با اینترنت را حفظ کرد. این طرح در پژوهشگاه بررسی و در حال توسعه می‌باشد.[۸]
طرح ارتباطات کوانتمی نوری: این طرح جهت بررسی و پیاده‌سازی ذخیره اطلاعات در کامپیوترهای کوانتمی و استفاده از مخابره کوانتمی جهت ارسال داده‌ها است. این طرح نیز در پژوهشگاه در حال مطالعه می‌باشد.[۹]
طرح جمع‌آوری و تحلیل ترافیکی داده‌ها در سطح وب و شبکه‌های اجتماعی: این طرح شامل بخش‌های جمع‌آوری و نگهداری داده‌های حجیم، تحلیل این داده‌ها با استفاده کاربردی و به‌جا از فناوری‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشین به روش‌های سنتی و عمیق، استفاده از علم آمار، مهندسی داده‌ها، کاوش داده‌ها و در نهایت مصورسازی نتایج تحلیل‌ها، به شیوه توأمان پژوهش و توسعه می‌باشد..[۱۰] یکی از سامانه های حاصل این طرح این طرح، سامانه ذکاوت نام دارد که با تمرکز بر تحلیل محیط‌های تلگرام، اینستاگرام، توئیتر و دامنه‌های وب، علاقمندی‌ها و نیازهای مردم در شبکه‌های اجتماعی را می‌سنجد[۱۱]
برخی از محصولات و طرح های تجاری سازی شده توسط پژوهشگاه
فهرستی از دستاوردهای کاربردی پژوهشگاه در بخش های مختلف پژوهشی به شرح زیر می باشد. برخی از این محصولات در چرخه تجاری سازی نیز وارد شده اند:
سامانه هوشمند تحلیل ذائقه کاربران و ترافیک (ذکاوت)
سامانه انتقال نوری DWDM چهل کاناله
تقویت کننده SSPA با توان خروجی صد وات در باند Ku
نمونه فضایی مالتی پلکسر و دی مالتی پلکسر باند Ku
پایانه های زمینی رله تلفنی ماهواره ناهید 2
ابررایانه سیمرغ
سامانه بومی مرکز عملیات امنیت شبکه
سامانه بومی هوش تهدیدات سایبری
سیستم عامل بومی سرور و مجازی سازی زمین
نرم افزار بومی ارزیابی امنیت سایبری (پدسا)
آنتن ماهواره در مدار راهبردی GEO
سامانه ضدبدافزار بومی پادویش
موتور بومی ترجمه ماشینی هوشمند ترگمان
سامانه شبکه خودسازمانده مبتنی بر هوش مصنوعی
ترانسپوندر باند پهن Ku برای ماهواره GEO
خدمات پژوهشگاه
علاوه بر خدمات مشاوره تخصصی پژوهشی و نیز برگزاری دوره های آموزش و مهارت تخصصی حوزه ICT به مجموعه وزارت متبوع و سایر نهادها و سازمانها، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات خدمات متعددی را به جامعه دانشگاهیان، کسب و کارها و عموم علاقمندان و فعالان دولتی و خصوصی و شرکتهای دانش بنیان در این حوزه ارائه می کند:
تست و تایید نمونه خدمات و محصولات حوزه ICT
تایید نمونه محصولات و خدمات
تست محصولات و خدمات
ارائه زیرساخت آزمایشگاهی
آموزش و ترویج دانش فاوا
حمایت از پایان نامه ها و رساله های دانشجویان تحصیلات تکمیلی
جذب کارآموز در مقطع کارشناسی
حمایت از همایش ها و مشارکت در برگزاری
انتشار مقالات علمی
حمایت از فرصت مطالعاتی جامعه و صنعت
ارائه خدمات اسنادی حوزه فاوا
ارائه اسناد و منابع علمی
جستجوی منابع علمی
دسترسی به مجموعه این خدمات از طریق میز خدمت پژوهشگاه به آدرس (https://egov.itrc.ac.ir) امکان پذیر است.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال حاضر به عنوان یکی از مراجع داوری در زمینه ثبت اختراعات حوزه ICT فعالیت می کند.
اختراعات پژوهشگاه
پژوهشگران و اعضای هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان سرمایه های اصلی پژوهشگاه، علاوه بر اجرای موفقیت آمیز طرح های پژوهشی، کاربردی و بنیادی و نیز ارائه گسترده خدمات آزمایشگاهی تخصصی و مرجع، انتشار مقالات، کتب در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشارکت قابل توجهی در توسعه دانش و پیشرفت ICT کشور داشته است. در این رابطه برخی از دستاوردهای اعضای هیات علمی و پژوهشگران پژوهشگاه به عنوان اختراع ملی ثبت شده است.
ردیف
عنوان اختراع
مخترعین
سال ثبت
1
معماری زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای پردازش فوق سریع با تمرکز بر رایانش ابری، هوش مصنوعی و کلان داده مبتنی بر منابع ترکیبی مجازی و فیزیکی
احسان آریانیان، داود ملکی، سید محمود نعمت الله زاده، امین نظارات، بهنام رهنما
1400
2
تقویت‌کننده SSPA با توان خروجی 50 وات و PAE بیش از 42% در فرکانس GHz 10/95 – 11/15
این کتابخانه در سال ۱۳۵۰ تأسیس شده‌است و از زمان تأسیس آن تاکنون تغییرات عمده ای را شامل شده‌است. این کتابخانه به عنوان یکی از محورهای اصلی در گردآوری و انتشار جدیدترین اطلاعات در حوزه مخابرات، رایانه، الکترونیک و علوم وابسته است و سعی بر آن دارد تا امکانات و اطلاعات را به صورت کنترل شده در اختیار جامعه آموزشی و تحقیقاتی کشور قراردهد.
این کتابخانه، اولین کتابخانه ای بوده‌است که در سال ۱۳۵۸ به نرم‌افزار فهرست نویسی نوسا دسترسی پیداکرده است؛
سایت کتابخانه دیجیتال این کتابخانه به مدت ۳ سال پی در پی رتبه اول را در بین سایت‌های کتابخانه‌های دیجیتال در کل کشوربه دست آورده است؛
انتشار دستاوردهای پژوهشگاه
کانال های انتشار دستاوردها و نتایج فعالیت های پژوهشی در پژوهشگاه شامل گزارش های فنی، گزارش های سیاستی، مقاله و کتاب، کتابخانه دیجیتال پژوهشگاه، بخش دیده بان در پرتال پژوهشگاه، مجله فن نگار و مجله بین المللی IJICTR است.
International Journal of Information and Communication Technology Research (IJICTR)
دسته‌بندی
Computer Science: Computer Networks and Communications | Computer Science Applications | Information Systems | Software
Engineering: Electrical and Electronic Engineering
بسامد
Quarterly
قطع
Print and Online
ناشر
Iran Telecom Research Center (ITRC) & IEEE Iran Section
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تاکنون 732 مقاله در همایشها و نشریات داخلی منتشر نموده است. که از این تعداد 143 مقاله ژورنالی و 589 مقاله کنفرانسی می باشد.[۸]
با هدف انتشار دانش و کمک به ارتقای کیفی پژوهش در این حوزه، گزارشات فنی حاصل از فعالیت های پژوهشی در پژوهشگاه بر روی سایت کتابخانه دیجیتال آزادرسانی شده است. نحوه دسترسی به این گزارشات از طریق میز خدمت امکان پذیر است.
کتاب های منتشر شده با حمایت مادی و معنوی پژوهشگاه نیز به صورت کامل در کتابخانه دیجیتال پژوهشگاه قابل دسترسی است.
نشست های تخصصی و کارگاه های علمی متعددی با مشارکت متخصصان و فعالین این حوزه با هدف ارتباط با نخبگان، شبکه سازی علمی و سرمایه گذاری علمی و شناخت موضوعات اولویت دار این بخش به صورت حضوری و آنلاین برگزار شده است.[۹] برنامه این نشست ها در سایت پژوهشگاه و گروه های مربوط به پژوهشگاه در شبکه های اجتماعی اعلام می گردد.
برگزاری رویدادها و همایشهای علمی و تخصصی، یکی از معیارهای اصلی بررسی جایگاه و سطح فعالیت هر مرکز پژوهشی است. سمپوزیوم سالانه بین‌المللی مخابرات (IST) به عنوان یکی از همایش های تخصصی این حوزه توسط پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار می گردد. علاوه بر این، پژوهشگاه طی سال های مختلف حامی و برگزارکننده همایش ها و کنفرانس های علمی و پژوهشی متعددی بوده است:
- هفتمین همایش پیشرفت های معماری سازمانی ایران [۱۰]
- نخستین همایش ملی پیشرفت ها و فرصت های فناوری اطلاعات و ارتباطات [۱۱]
- سیزدهمین کنفرانس ملی فرماندهی و کنترل با میزبانی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
- دهمین کنفرانس سالانه فناوری اطلاعات و دانش (IKT)
منابع
↑ ۱٫۰۱٫۱«معرفی». پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۱۳.
↑«چارت سازمانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۲۰.
