مونونوکلئوز عفونی

تب غده‌ای
نام‌های دیگر	مونونوکلئوز عفونی، بیماری فایفر، بیماری فیلاتوف،[۱]
تورم غدد لنفاوی گردن در یک فرد مبتلا
تخصص	بیماری عفونی
نشانه‌ها	تب، گلودرد، لنفادنوپاتی گردنی، خستگی[۲]
عوارض	تورم کبد یا طحال[۳]
دورهٔ بیماری	۲ تا ۴ هفته[۲]
علت	ویروس اپشتین–بار (EBV) معمولاً از طریق بزاق[۲]
روش تشخیص	بر اساس علائم بیماری و آزمایش‌های خونی[۳]
درمان	نوشیدن مایعات فراوان، استراحت کافی، داروهای ضد درد همچون استامینوفن و ایبوپروفن[۲][۴]
فراوانی	۴۵ نفر در هر ۱۰۰٬۰۰۰ در سال (ایالات متحده آمریکا)[۵]
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
پیشنت پلاس	تب غده‌ای

مونونوکلئوز عفونی^[۶] (انگلیسی: Infectious mononucleosis) که در زبان عامیانه بیماری بوسه نامیده می شود^[۷] یا تب غُده‌ای^{[۸][۹][۱۰]} (glandular fever) یک بیماری عفونی است که توسط ویروس اپشتین–بار ایجاد می‌شود.^[۲][۳] بیشتر افراد در سنین کودکی به این ویروس مبتلا می‌شوند و بیماری‌شان بدون علامت یا کم‌علامت است.^[۲] در سنین جوانی، بیماری اغلب با تب، گلودرد، لنفادنوپاتی گردن و خستگی همراه است.^[۲] بیشترِ مبتلایان ظرف دو تا چهار هفته بهبود می‌یابند، اما احساس خستگی ممکن است تا ماه‌ها باقی بماند.^[۲] کبد و طحال هم گاهی متورم می‌شود^[۳] و در کمتر از یک درصد موارد، پارگی طحال رخ می‌دهد.^[۱۱]

با آنکه عامل ایجاد بیماری معمولاً ویروس اپشتین–بار (هرپس‌ویروس ۴) و از خانوادهٔ هرپس‌ویروسان است،^[۳] چند نوع ویروس دیگر نیز ممکن است سبب ایجاد این بیماری شوند.^[۳] مونونوکلئوز عفونی بیشتر از طریق بزاق و به‌طور بسیار نادر، از طریق منی و خون هم منتقل می‌شود.^[۲] انتقال ویروس از طریق اشیایی چون لیوان، مسواک، سرفه یا عطسه هم ممکن است.^[۲][۱۲] افراد مبتلا ممکن است ویروس را هفته‌ها پیش از ظهور علائم به دیگران انتقال دهند.^[۲] تشخیص تب غده‌ای از طریق علائم بالینی‌اش صورت می‌پذیرد و جهت تاییدِ تشخیص، می‌توان از آزمایش‌های خونی و برخی پادتن‌های خاص استفاده نمود.^[۳] یکی از یافته‌های آزمایشگاهی، افزایش لنفوسیت‌های خون است که بیش از ۱۰٪ آنها «آتیپیک» هستند.^[۳][۱۳] انجام آزمایش مونوسپات (تست پادتن هتروفیل) برای جمعیت عادی به سبب دقتِ تشخیصیِ اندک توصیه نمی‌شود.^[۱۴]

هیچ‌گونه واکسنی برای ویروس اپشتین–بار وجود نداردِ اما می‌توان با خودداری از به‌اشتراک گذاشتن وسایل شخصی یا بزاق، از انتشار آن جلوگیری کرد.^[۲] این بیماری اغلب بدون درمان خاص برطرف می‌شود^[۲] و علائم آن با نوشیدن مایعات فراوان، استراحت کردن و مصرف داروهای ضدِ درد معمولی چون استامینوفن و ایبوپروفن تخفیف می‌یابد.^[۲][۴]

در کشورهای توسعه‌یافته، مونونوکلئوز عفونی در سنین ۱۵ تا ۲۴ سالگی شایع‌تر است. در کشورهای در حال توسعه، اغلب افراد این بیماری را در سنین کودکی می‌گیرند که علائم چندانی ندارد.^[۱۵] در سنین ۱۶ تا ۲۰ سالگی، فقط ۸٪ افراد گلودرد دارند.^[۱۳] در ایالات متحده آمریکا، همه ساله حدود ۴۵ نفر از هر ۱۰۰٬۰۰۰ به این بیماری مبتلا می‌شوند.^[۵] همچنین حدود ۹۵٪ افراد تا رسیدن به سن بلوغ، به این عفونت مبتلا شده‌اند.^[۵] این بیماری در هر فصلی از سال ممکن است رخ دهد.^[۱۳] مونونوکلئوز عفونی نخستین بار در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی توصیف شد و بدان «بیماری بوسه» می‌گفتند.^[۱۶]

پاتوفیزیولوژی

ویروس در آغاز در بافت پوششی حلق تکثیر می‌شود (که علت فارنژیت و گلودرد هم همین است) و سپس در درون لنفوسیت‌های بی (که از طریق گیرندهٔ CD21 خود مورد تهاجم قرار می‌گیرند) به رشد خود ادامه می‌دهد. پاسخ ایمنی میزبان شاملِ فعال شدنِ لنفوسیت‌های تی کشنده (CD8⁺) علیه لنفوسیت‌های بی است که سبب به‌وجود آمدنِ «لنفوسیت‌های آتیپیک» (سلول‌های داونی) می‌گردد.^[۱۷]

اگر بیماری حاد باشد (به‌تازگی بروز کرده باشد) پادتن‌های هتروفیل در بدن ایجاد می‌شود.^[۱۸]

بتاهرپس ویروس ۵ (سایتومگال‌ویروس)، آدنوویروس‌ها و توکسوپلاسما گوندی (توکسوپلاسموز) هم می‌توانند بیماری‌هایی با علائم مشابه با مونونوکلئوز عفونی به‌وجود آوردند، اما نتیجهٔ آزمایش پادتن‌های هتروفیل در اینها منفی است و از این طریق، می‌توان اینها را از مونونوکلئوز عفونی تشخیص داد.^[۲][۱۹]

تب غده‌ای گاهی با نشانگان آگلوتینین سرد همراه است که نوعی بیماری خودایمنی است و طی آن، پادتن‌هایی علیه گلبول‌های قرمز ساخته شده و بیماری کم‌خونی همولیتیک خودایمنی را به‌وجود می‌آورد. آگلوتینین سرد ردیابی‌شده، دارای ویژگی سیستم آنتی‌ژن Ii است.^[۲۰][۲۱]

بیماری‌زایی

فارنژیت اِگزوداتیو در یک بیمار مبتلا به مونونوکلئوز عفونی

عامل بیماری ویروس اپشتین–بار (EBV) از گروه هرپس ویریده‌ها است. بیش از نود درصد افراد بالای چهل سال نسبت به این بیماری ایمنی اکتسابی کسب می‌کنند. از این‌رو بیماری اغلب در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود. راه انتقال بیماری تماس دهانی و تنفسی است؛ یعنی غیر از انتقال از بزاق از راه هوا و غذای آلوده هم قابل انتقال است. علائم اصلی بیماری تب، خستگی، تورم غدد بزاقی، گلودرد، سردرد و بزرگی طحال یا کبد است. البته نیمی از افراد آلوده شده به ویروس EBV هرچند ایمنی نسبت به بیماری را پیدا می‌کنند ولی علائمی از بیماری واضح ندارند. بیماری خود محدود شونده است و اغلب بیماران نیاز به درمان خاصی ندارند. علائم بیماری طی چند هفته کاملاً از بین می‌رود.

درمان

درمان تب غده‌ای به صورت درمان علامتی و حمایتی است. اکر بیماری ادامه‌دار شود باید از کورتون و داروهای ضدالتهاب کمک گرفته شود.^[۲۲]

پیش‌آگهی و عواقب

عوارض جدی بیماری، ناشایع است و در کمتر از ۵٪ بیماران به‌وجود می‌آیند که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عوارض خونی: کم‌خونی همولیتیک خودایمنی (تست کومبس مستقیم مثبت است)، انواع سیتوپنی و خونریزی (به سبب ترومبوسیتوپنی)
• یرقان خفیف
• هپاتیت با ویروس اپشتین–بار (نادر).
• انسداد راه‌های هوایی فوقانی در اثر تورم لوزه‌ها (نادر).
• بیماری شدید برق‌آسا در افرادی که کمبود ایمنی دارند (نادر).
• پارگی طحال (نادر)
• میوکاردیت و پریکاردیت (هر دو نادر)
• سندرم تپش قلب وضعیتی
• سندرم خستگی مزمن

جستارهای وابسته

• ویروس اپشتین–بار
• هرپس‌ویروسان

منابع

1. Filatov's disease در وبگاه هونِـیمدئیت؟
2. "About Epstein-Barr Virus (EBV)". CDC. January 7, 2014. Archived from the original on August 8, 2016. Retrieved Aug 10, 2016.
3. "About Infectious Mononucleosis". CDC. January 7, 2014. Archived from the original on 8 August 2016. Retrieved 10 August 2016.
4. Ebell, MH (12 April 2016). "JAMA PATIENT PAGE. Infectious Mononucleosis". JAMA. 315 (14): 1532. doi:10.1001/jama.2016.2474. PMID 27115282.
5. Tyring, Stephen; Moore, Angela Yen; Lupi, Omar (2016). Mucocutaneous Manifestations of Viral Diseases: An Illustrated Guide to Diagnosis and Management (به انگلیسی) (2 ed.). CRC Press. p. 123. ISBN 978-1-4200-7313-3. Archived from the original on 2017-09-11.
6. منابع برای مونونوکلئوز عفونی:
   • مجددی, محمدشفیع; عتباتی, هادی (۱۳۹۴). سرولوژی و ایمونولوژی عملی. تهران: ارسطو، سامانه اطلاع‌رسانی چاپ و نشر ایران. p. 134. ISBN 6007940608.
   • اخلاقی، معصومه؛ کاظمی، کیارش؛ سبحانی، سهیلا (۱۴۰۲). «معرفی موردی با تب، لنفادنوپاتی و ترومبوسیتوپنی: گزارش موردی» (PDF). مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز. ۵ (۴۵): ۴۶۷-۴۶۲. doi:10.34172/mj.2023.048. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • پرهیز، جبار؛ رهافرد، سارا؛ مزیدی، عبدالمطلب (۱۴۰۰). «تاثیر درمانی آسیکلوویر خوراکی در کودکان مبتلا به بیماری مونونکلئوز عفونی بستری: کارآزمایی بالینی دوسوکور». ژورنال پژوهش‌های بالینی و پایه. ۵ (۳): ۳۲-۲۵. doi:10.52547/jcbr.5.3.25. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • سعادت‌زاده، حسین (۱۳۴۴). «مونونوکلئوز عفونی: نموداری از بررسی ۱۲ ساله در تهران» (PDF). مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. ۲۲ (۷): ۶۳۹-۶۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • خورسندی، حبیب‌الله (۱۳۴۸). «کریوگلوبولین امی در بیماری منونوکلئوز عفونی شناسائی و اندازه‌گیری کریوپروتئین‌ها» (PDF). مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران. ۲۶ (۱۰): ۹۷۲-۹۶۹. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • هاشمیان، هومان؛ کرم بین، محمدمهدی؛ قرباندوست، شراره (۱۳۹۵). «شناسه‌های جمعیت شناختی، بالینی و آزمایشگاهی کودکان دچار مونونوکلئوز عفونی» (PDF). مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان. ۲۵ (۹۸): ۲۳-۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • صنعت‌خانی، مجید؛ دلاوریان، زهرا؛ پاک فطرت، آتس‌سا؛ سمیعی، نگین (۱۳۹۸). «گزارش یک مورد تشخیص ترومبوسیتوپنی ایمونولوژیک با شکایت اصلی عدم تطابق پروتز دندانی» (PDF). مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد. ۴۳ (۴): ۴۰۵-۴۰۱. doi:10.22038/jmds.2019.14312. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • سلیمانی، غلامرضا؛ صانعی‌مقدم، اسماعیل؛ گرگانی، فرزانه (۱۳۸۶). «فراوانی تیتر آنتی‌بادی علیه EBV در مراجعه‌کنندگان ۰-۱۴ ساله به درمانگاه حضرت علی‌اصغر (ع) شهر زاهدان» (PDF). مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. ۱۴ (۴): ۱۵-۹. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • پورآذر، عباسعلی؛ پسران، زهره (۱۳۸۶). «تشخیص بیماری منونوکلئوز عفونی به روش منواسپات و استفاده از گلبول قرمز گوسفند و تغییرات خونی و جستجوی Anti-i در این بیماران» (PDF). فصلنامه پژوهشی خون. ۴ (۵): ۳۵۰-۳۴۵. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • امامی نایینی، علیرضا؛ میدانی، محسن؛ جعفری، شهره؛ مهرابی کوشکی، علی (۱۳۹۴). «بررسی فراوانی علایم بالینی، دموگرافیک و آزمایشگاهی در بیماران مبتلا به سندروم منونوکلئوز عفونی در بیمارستان الزهرای (س) اصفهان» (PDF). مجله دانشکده پزشکی اصفهان. ۳۳ (۳۳۶): ۷۹۲-۷۹۹. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • محمودی، سعید؛ کرامت، فریبا؛ جعفری، محمد (۱۳۸۲). «گزارش یک مورد نادر بیماری کیکوچی یا لنفادنیت هیستیوسیتیک نکروزان» (PDF). مجله پزشکی بالینی ابن سینا، دانشگاه علوم پزشکی همدان. ۱۰ (۳): ۷۲-۶۷. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «ابتلا به ویروس اپشتن بار (EBV) ریشه ابتلا به بیماری‌های دیگر است». مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «آشنایی با راه‌های بهبودی از مونوکلئوز عفونی». روزنامۀ همشهری. ۱ بهمن ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «مونونوکلئوز عفونی». خبرگزاری ایسنا. ۲۹ خرداد ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «آزمایش ebv چیست؟ علت تجویز + تفسیر منفی و مثبت بودن آزمایش». خبرگزاری مهر. ۲۴ بهمن ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «مونونوکلئوز عفونی». ایندیپندنت فارسی. ۲۴ دی ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «آیا ویروسی که در بدن همه ممکن است وجود داشته باشد، باعث ام‌اس می‌شود؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
7. منابع برای «بیماری بوسه»:
   • «پژوهش جدید: ویروس «بیماری بوسه» عامل اصلی «ام‌ اس» است». بخش فارسی صدای آمریکا. ۲۸ اسفند ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «ویروس «بیماری بوسه»؛ متهم اصلی ابتلا به ام‌اس شناسایی شد». ایندیپندنت فارسی. ۲۴ دی ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
   • «قلیان‌، عامل انتقال بیماری «بوسه»». خبرگزاری ایسنا. ۲۶ شهریور ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۲.
8. اویرومگ. “تب غده ای چیست؟. ” داروخانه آنلاین اویرو، September 2, 2020. https://www.oviro.com/mag/35378/تب-غده-ای-چیست؟/.
9. Muireann De Paor, Kirsty O'Brien, Tom Fahey, and Susan M Smith. “Antiviral Agents for Infectious Mononucleosis (Glandular Fever). ” The Cochrane Library 2016, no. 12 (December 8, 2016). https://doi.org/10.1002/14651858.cd011487.pub2.
10. ماهان مدیکال. “تب غده ای چیست؟ ,” 2024. https://mahanmedical.com/تب-غده-ای-چیست.
11. Handin, Robert I.; Lux, Samuel E.; Stossel, Thomas P. (2003). Blood: Principles and Practice of Hematology (به انگلیسی). Lippincott Williams & Wilkins. p. 641. ISBN 978-0-7817-1993-3. Archived from the original on 2017-09-11.
12. "Mononucleosis - Symptoms and causes". Mayo Clinic (به انگلیسی). Retrieved 5 February 2020.
13. Ebell, MH; Call, M; Shinholser, J; Gardner, J (12 April 2016). "Does This Patient Have Infectious Mononucleosis?: The Rational Clinical Examination Systematic Review". JAMA. 315 (14): 1502–9. doi:10.1001/jama.2016.2111. PMID 27115266.
14. "Epstein-Barr Virus and Infectious Mononucleosis Laboratory Testing". CDC. January 7, 2014. Archived from the original on 7 August 2016. Retrieved 10 August 2016.
15. Marx, John; Walls, Ron; Hockberger, Robert (2013). Rosen's Emergency Medicine - Concepts and Clinical Practice (به انگلیسی) (8 ed.). Elsevier Health Sciences. p. 1731. ISBN 978-1-4557-4987-4. Archived from the original on 2017-09-11.
16. Smart, Paul (1998). Everything You Need to Know about Mononucleosis (به انگلیسی). The Rosen Publishing Group. p. 11. ISBN 978-0-8239-2550-6.
17. ped/705 در ئی‌مدیسین
18. Ebell MH (November 2004). "Epstein-Barr virus infectious mononucleosis". American Family Physician. 70 (7): 1279–87. PMID 15508538.
19. "The Lymphatic System". Lymphangiomatosis & Gorham's disease Alliance. Archived from the original on 2010-01-28. Retrieved 2010-02-08.
20. Ghosh, Amit K.; Habermann, Thomas (2007). Mayo Clinic Internal Medicine Concise Textbook. Informa Healthcare. ISBN 978-1-4200-6749-1.
21. Rosenfield RE; Schmidt PJ; Calvo RC; McGinniss MH (1965). "Anti-i, a frequent cold agglutinin in infectious mononucleosis". Vox Sanguinis. 10 (5): 631–634. doi:10.1111/j.1423-0410.1965.tb01418.x. PMID 5864820. S2CID 30926697.
22. «ISBN».

• "Epstein-Barr Virus and Infectious Mononucleosis". CDC A–Z Index. National Center for Infectious Diseases. 16. Retrieved December 6, 2009.
• "Glandular fever". NICE Clinical Knowledge Summaries. cks.nice.org.uk. 2010. Retrieved 15 June 2013.

Infectious mononucleosis