محاصره جمهوری آرتساخ در سال‌های ۲۰۲۳–۲۰۲۲ در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲ آغاز شد و آذربایجانی‌ها تنها جاده باقی مانده در داخل و خارج از جمهوری جداشده آرتساخ را مسدود کردند. منطقه محاصره شده در چندراهه شوشی-دشالتی است که تحت مأموریت مأموران حافظ صلح فدراسیون روسیه است. آذربایجان ادعا می‌کند افرادی که راهرو را مسدود می‌کنند «فعالان محیط زیست» هستند،[۱] اگرچه سابقه چندانی از فعالیت‌های زیست‌محیطی ندارند[۲] و اعتراضات در آذربایجان معمولاً به سرعت توسط پلیس آذربایجان متفرق می‌شود.[۳][۴][۵][۶] افراد دخیل در محاصره از آن زمان خواستار ایجاد کنترل آذربایجان بر گذرگاه لاچین شدند.[۷][۸]
چندین کشور برای محکوم کردن این محاصره عمل کرده‌اند و به این معناست که آذربایجان عمداً این بحران[۲] به عنوان بخشی از درگیری مداوم خود با ارمنستان بر سر قره باغ کوهستانی اعمال می‌کند. جمهوری آرتساخ ذخایر عادی غذا، سوخت و دارو خود را از دست داده‌است.[۹][۱۰] در ۱۳ دسامبر، آذربایجان گاز ارمنستان به آرتساخ را قطع کرده بود.[۱۱] آژانس گازرسانی آذربایجان «آذریقاز» هرگونه دخالت در قطع گاز را تکذیب کرد.[۱۲] در ۱۶ دسامبر مقامات آرتساخ گزارش دادند که عرضه گاز دوباره برقرار شده‌است.[۱۳]
در ۳ دسامبر، ستاد اطلاع‌رسانی آرتساخ گزارش داد که گروهی از آذربایجانی‌ها گذرگاه لاچین بین استپاناکرت و گوریس را در تقاطع اطراف شوشی - کارین تاک مسدود کردند.[۱۴] پس از ۴ ساعت بسته شدن جاده دوباره باز شد اما آذربایجان اعلام کرد متخصصان را به محل استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه اعزام می‌کند.[۱۵] از آنجایی که گذرگاه لاچین تنها مسیر حمل و نقل در داخل و خارج از آرتساخ است، اغلب به عنوان یک «راه نجات» ضروری برای ساکنان آرتساخ توصیف شده‌است.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] در سال ۲۰۱۷، بزرگراه دوم بین آرتساخ و ارمنستان (بزرگراه واردنیس - مارتاکرت) ساخته شد، اما از زمانی که آذربایجان کنترل بخش بین دادیوانک و مارتاکرت را در جریان جنگ دوم قره باغ کوهستانی به دست گرفت، عملیاتی نشده‌است.[۲۰] از زمانی که فرودگاه استپاناکرت (آرتساخ) در سال ۱۹۹۰ بسته شد، ترانزیت هوایی منظم هم در داخل و خارج از آرتساخ وجود نداشته‌است.[۱۷]
در ۱۰ دسامبر، وزارتخانه‌های اقتصاد و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی آذربایجان بیانیه مشترکی صادر کردند که بر اساس آن آذربایجان مشاهدات زیست‌محیطی در قلمرو جمهوری آرتساخ را آغاز می‌کند.[۲۱] در همان روز گروهی از آذربایجانی‌ها قصد ورود به معدن کاشن را داشتند که مأموران امنیتی معدن اجازه ورود به معدن را ندادند.[۲۲][۲۳]
صبح روز ۱۲ دسامبر، گروهی از آذربایجانی‌ها که خود را دوستدار محیط زیست می‌نامند، تنها جاده ارتباطی ارمنستان به آرتساخ را مسدود کردند. به گفته این گروه، آنها به اقدامات حافظان صلح روسی که گفته می‌شود بهره‌برداری غیرقانونی از ذخایر معدنی در مناطق تحت کنترل خود را پنهان می‌کنند، اعتراض دارند.[۲۴] پس از مدتی افراد درگیر در محاصره در وسط راه چادر زدند. به گزارش رسانه‌های آذربایجان، گروه‌های غیردولتی محیط‌زیست در اعتراض به عدم دسترسی به معادن درومبون و کاشین، خواستار ملاقات با آندری ولکوف، فرمانده نیروهای حافظ صلح روسیه شدند.[۲۵] اینکه آیا این‌ها فعالان محیط زیست واقعی هستند یا نه، هنوز یک سؤال باز است. با قضاوت بر اساس ویدئوی صحنه، در میان افرادی که راهرو را مسدود کرده‌اند، کارمندان شرکت‌های دولتی و حتی به گزارش سرویس بی‌بی‌سی آذربایجان، کارگران شرکت‌های ترکیه حاضر هستند. از نظر ظاهری، این عمل بیشتر سیاسی به نظر می‌رسد تا محیط زیستی. به عنوان مثال، شرکت کنندگان پرچم بزرگ آذربایجان را حمل می‌کردند و بسیاری از آنها در پرچم ملی خود را پیچیده بودند. چندین زن در این تظاهرات کت‌هایی از جنس خز می‌پوشند، که دلیل دیگری برای شک در ارتباط شرکت کنندگان با جنبش محیط زیستی ایجاد می‌کند. شعارهای ملی گرایانه جای شعارهای زیست‌محیطی را گرفته‌است و از تعدادی از تظاهرکنندگان عکس گرفته شده‌است که با دست خود در حال نمایش نماد سازمان راست افراطی ترکیه، گرگ‌های خاکستری هستند.[۲][۱۰]
در چهارمین روز محاصره، افراد درگیر به فهرست خواسته‌های خود «بازگرداندن کنترل توسط تمام ساختارهای دولتی آذربایجان از جمله وزارت امور داخلی، سرویس مرزی دولتی و کمیته گمرکات دولتی در امتداد گذرگاه لاچین» را اضافه کردند.[۲۶]
دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که نیروهای حافظ صلح روسیه «همچنین مانعی بر سر راه برای جلوگیری از تشنج بیشتر اوضاع در صورت پیشروی مردم جمع شده به سوی مین‌ها در مناطق تحت کنترل قره باغ کوهستانی ایجاد کردند» در حالی که جمهوری آذربایجان مسئولیت داشتن در بستن جاده را رد می‌کند.[۲۷]
در شامگاه ۱۳ آذرماه، آذربایجان نیروهای داخلی و نیروهای پلیس را به قسمت بسته جاده منتقل کرد.[۲۸] به گزارش رسانه‌های آذربایجان، افسران نظامی و پلیس نیروهای داخلی وزارت امور داخله آذربایجان برای «تأمین امنیت شرکت‌کنندگان در عملیات» به محل تظاهرات رسیدند[۲۹]
وزارت بهداشت آرتساخ گزارش داد که در نتیجه مسدود شدن راه ارتباطی آرتساخ با ارمنستان توسط جمهوری آذربایجان، انتقال شهروندان آرتساخی که مشکلات بهداشتی جدی دارند به ایروان همچنان غیرممکن است.[۳۰][۳۱]
به گفته مدافع حقوق بشر آرتساخ، به دلیل بسته شدن جاده آرتساخ - ارمنستان در شب ۱۲ دسامبر ۱۱۰۰ نفر از جمله ۲۷۰ کودک در شرایط سرد زمستانی در جاده‌ها رها شدند.[۳۲]
ستاد اطلاع‌رسانی آرتساخ گزارش می‌دهد که در نتیجه انسداد تنها راه ارتباطی آرتساخ به ارمنستان، جوامع متسشن، هینشن، یغتساهوغ و لیساگور استان شوشی عملاً محاصره شده‌اند. تحویل مواد غذایی، به ویژه نان و آرد، و همچنین سایر مایحتاج اولیه به این جوامع غیرممکن شده‌است.[۳۳]
در ۱۳ دسامبر، آذربایجان گاز ارمنستان به آرتساخ را قطع کرده بود.[۱۱] آژانس گازرسانی آذربایجان «آذریقاز» هرگونه دخالت در قطع گاز را تکذیب کرد.[۱۲] در ۱۶ دسامبر مقامات آرتساخ گزارش دادند که عرضه گاز مجدداً برقرار شده‌است.[۱۳]
در ۱۶ دسامبر، آذربایجان اعلام کرد که یک خط تلفن برای کمک به مردم ارمنی قره باغ ایجاد کرده‌است. در ۱۹ دسامبر، چندین خودروی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از طریق راهرو عبور کردند، صلیب سرخ گزارش داد که انتقال بیمار نیازمند کمک فوری پزشکی را از طریق جاده لاچین به ارمنستان تسهیل کرده‌است.[۳۴] وزارت خارجه آذربایجان با صدور بیانیه ای اعلام کرد که نیازهای بشردوستانه تأمین خواهد شد.[۲] به گزارش دیده‌بان حقوق بشر که به برخی گزارش‌های رسانه‌ها اشاره می‌کند، به چند کامیون حافظ صلح روسیه که گفته می‌شود حاوی کالاهای بشردوستانه بودند، اجازه عبور داده شد، اگرچه مشخص نیست این کالاها برای چه کسی در نظر گرفته شده‌است.[۲۷] گغام استپانیان، بازرس حقوق بشر آرتساخ به دیده‌بان حقوق بشر گفت که این کالاها برای مردم قره باغ کوهستانی نیست.[۲۷] این جاده برای عموم مردم و حمل و نقل کالا بسته‌است.[۲۷]
مقامات بهداشت و درمان آرتساخ گزارش دادند که در نتیجه محاصره گذرگاه لاچین توسط جمهوری آذربایجان، یک بیمار که نیاز به درمان نجات ازمرگ داشت جان خود را از دست داده‌است.[۳۵][۳۶]
اتحادیه اروپا - اتحادیه اروپا از آذربایجان می‌خواهد که آزادی رفت و آمد را تضمین کند و محدودیت‌های این آزادی رفت و آمد باعث ناراحتی قابل توجهی برای جمعیت محلی و ایجاد نگرانی‌های بشردوستانه می‌شود.[۵۸][۵۹][۶۰] گزارشگران مشترک شورای امنیت برای نظارت بر آذربایجان و ارمنستان نیز بیانیه مشترکی منتشر کردند که در آن خواستار احیای فوری آزادی رفت و آمد در امتداد گذرگاه لاچین شدند.[۶۱]
کمیسر حقوق بشر شورای اروپا با صدور بیانیه ای نسبت به وضعیت اطراف قره باغ کوهستانی ناشی از محاصره گذرگاه لاچین ابراز نگرانی کرد و از مسئولین حفظ نظم و امنیت عمومی گذرگاه خواست تا تمام اقدامات لازم را برای احیای این گذرگاه انجام دهند. حرکت در امتداد آن جاده به عنوان یک موضوع فوری و جلوگیری از وخامت اوضاع انسانی».[۶۲] دونیا میاتوویچ، کمیسر حقوق بشر شورای اروپا در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۲ نوشت که «حرکت در امتداد گذرگاه لاچین باید با فوریت احیا شود تا از وخامت اوضاع انسانی در قره باغ کوهستانی جلوگیری شود».[۶۳]
سازمان ملل – محاصره گذرگاه لاچین در شورای امنیت سازمان ملل مورد بحث قرار گرفت. همه اعضای شورای امنیت که سخنرانی کردند از باکو خواستند که حرکت آزاد و ایمن در طول گذرگاه لاچین را تضمین کند. با این حال پس از این نشست هیچ قطعنامه ای اتخاذ نشد.[۶۴]
موسسه لمکین برای پیشگیری از نسل‌کشی - این سازمان دو «هشدار پرچم سرخ» در آذربایجان صادر کرد و محاصره را به عنوان «عملی جنایتکارانه که قصد ایجاد رعب و وحشت و شرایط غیرقابل تحمل زندگی برای مردم آرتساخ را دارد» توصیف کرد. این دو رویدادهای مجزا نیستند. در عوض، آنها در قالب یک الگوی نسل‌کشی بزرگتر علیه ارمنستان و ارامنه توسط رژیم آذربایجان انجام می‌شوند.»[۶۵] این گروه همچنین نوشت: «نیت نسل‌کشی باکو هرگز واضح‌تر از این نبوده‌است و اقدامات انجام شده تا به امروز به شدت این نتیجه را پیش‌بینی می‌کند.»[۶۶]
همبستگی بین‌المللی مسیحی – رئیس نهاد، جان ایبنر، محاصره آذربایجان را محکوم کرد و گفت: «روند نسل‌کشی ارامنه از زمان قتل‌عام‌های عثمانی در اواخر قرن نوزدهم ادامه داشته‌است. اکنون دیکتاتوری آذربایجان با محاصره کردن قره باغ کوهستانی قصد خود را برای اجرای مرحله دیگری از نسل‌کشی مخابره می‌کنند.[۶۷] CSI همچنین بیانیه ای منتشر کرد: «همبستگی بین‌المللی مسیحی در همبستگی با مسیحیان ارمنی قره باغ کوهستانی می‌ایستد. ما از حق آنها برای اداره خود در سرزمین مادری خود حمایت می‌کنیم و از ایالات متحده، بریتانیا، و اتحادیه اروپا و فدراسیون روسیه می‌خواهیم که آذربایجان را مجبور به پایان دادن به محاصره قره باغ کوهستانی کنند.»[۶۸]
جایزه آورورا برای بیداری بشریت – اعضای ابتکار بشردوستانه آورورا، دولت آذربایجان را به دلیل مسدود کردن تنها جاده ای که آرتساخ به ارمنستان را متصل می‌کند، و تشابهاتی بین بحران انسانی ایجاد شده توسط آن و محاصره برلین در سال ۱۹۴۸ توسط اتحاد جماهیر شوروی، محکوم کردند.[۶۹]
انجمن پزشکی جهانی – دکتر فرانک اولریش مونتگومری، رئیس شورای انجمن پزشکی جهانی، از دولت آذربایجان خواست تا دسترسی ایمن از طریق گذرگاه لاچین، مسیری حیاتی برای تحویل مواد غذایی حیاتی و تجهیزات پزشکی، تضمین کند تا از بدتر شدن این بحران انسانی جلوگیری شود.[۷۰]
الگو:Armenia–Azerbaijan relations