پیشنهاد شده است که علم‌کشی در این مقاله ادغام شود. (بحث) پیشنهاد شده از اکتبر ۲۰۲۰.
علم‌کشی در مراسم عاشورای حسینییک علم کامل روی سه پایه مخصوص
عَلم یا علامت یا جریده یا توغ[۱] یکی از وسیله‌های نمادین بکار رفته در آیین سوگواری عاشورا در میان شیعیان است. این وسیله معمولاً چوبی بلندی به ارتفاع پنج شش متر که سر آن پنجه‌ای برنجین می‌گذارند و پارچه‌های رنگین قیمتی به چوب می‌بندند. علم از فلز، چوب یا آهن ساخته شده، توسط علمدار حمل میشود.
علم معمولاً در جلوی صف سوگواران حرکت داده میشود. علم‌های قدیمی تر معمولاً پایه‌ای دارند که واژه‌های دینی بر روی آن برنگاشته شده‌است و دو اژدها یا شیر با دهان باز از آن پاسداری می‌کنند. گاهی پهنای علم‌ها به ۳ متر تا ۱۰متر هم می‌رسد و غالباً ۱۱ زبانه (تیغه) دارد که زبانه میانی بزرگ‌تر از بقیه می‌باشد. حد فاصل زبانه‌ها را هم با اشیاء فلزی که به شکل کبوتر و طاووس و لاله و گنبد و بارگاه و… ساخته شده بود، پر می‌کردند.
به کسی که علم را با خود حمل می‌کند، علمدار می‌گویند. این شخص پایه علم را که از چوب ساخته شده، داخل بند تسمه‌ای که به کمر و شانه خود بسته، قرار می‌دهد و با آن حرکت می‌کند.
علم و پرچم از وسائلی است که در جنگ‌ها از اهمیت اساسی برخوردار بود. البته بین علم و پرچم تفاوت‌هایی وجود داشته‌است و از نظر اهمیت هم درجه‌بندی شده‌اند. علم شمال کشور با علم بخش‌های مرکزی ایران اختلاف دارد.
تاریخچه
به نظر می‌رسد که نوعی علم در زمان آل‌بویه برای مراسم محرم استفاده می‌شده‌است. در زمان آق قویونلوها طبل و علم از امامزاده‌ها توسط علما در مراسم مذهبی حمل می‌شده‌است. با تشکیل دولت شیعی صفوی، علم به صورت گستره‌ای در مراسم محرم و سایر مراسم مذهبی بکار مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
قدیمی‌ترین علم‌های ایرانی در کاخ توپ‌قاپی استانبول نگهداری میشود. این علم‌ها از غنایم جنگی است و پس از تصرف شهر تبریز توسط سپاهیان عثمانی، شاه سلیم آن‌ها را به استانبول منتقل کرد که پس از رواج تشیع در زمان شاه اسماعیل مورد استفاده دسته‌ها قرار گرفته است از صفحه‌ای آهن به صورت تیغه‌ای باریک و بلند ساخته می‌شد. در راس آن علامت و نشان سنتی و قومی قبیله و در شیعه مذهبان نام الله یا نام الله و محمد و علی یا نام الله و پنج تن نقره کاری (نقره کوبی) یا کنده کاری می‌شد. تیغه باریک و بلند آهنین با صفحه‌ای مدور و بزرگ‌تر در انتهای تیغه که دارای قابی از فلز بود خاتمه می‌یافت. دور این قاب را با سرهای اژدها که از هنرهای چینی و ژاپنی اقتباس شده بود،[۲] می‌آراستند. این علم‌ها بر روی دسته‌ای چوبی یا فلزی قرار می‌گرفت و پیشاپیش دسته‌ها حمل می‌شد.
در سال‌های بعد، بخصوص در دوران زندیان و قاجاریه، تزئینات دیگری به علم‌های دسته اضافه شد و عزاداران مذهبی در ایام سوگواری یا بزرگداشت و تشریفات دیگر آن‌ها را به کار می‌برند.
نگاره‌های علم
علم با نقش اژدها
علم را پیشاپیش صف سوگواران حرکت می‌دهند، علم‌های قدیمی‌تر معمولاً پایه‌ای دارند که کلمات مذهبی بر روی آن منقوش است و دو اژدها با دهان باز از آن حفاظت می‌کنند و صورت آن‌ها نیز سوراخ شده‌است.
برخی علم‌ها نگارهطاووس، پرنده، چهار گلدان و یک جفت طوطی در دو طرف علم دارد. گاه دو شمعدان به میله‌ای که قاب بر آن تکیه دارد متصل است.
در گذشته علم‌ها یک زبانه بودند و تزییناتی به آن متصل می‌کردند. این علم کم‌کم تبدیل به علم سه تیغ، پنج تیغ، هفت تیغ و… تا بیست و یک تیغ شد.
آرایه‌ها و نمادهای علم
شیر در عَلَم نشان قدرت است و شجاعت؛ علی بن ابی طالب، می‌باشد چون که یکی از القاب او اسدالله الغالب، می‌باشد.[۳] برخی نیز معتقدند به ماجرای آمدن شیر بعد از کشته شدن حسین بن علی در کربلا اشاره دارد.
شیخ کلینی در کتاب اصول کافی روایتی را آورده‌است که براساس آن، بعد از کشته شدن حسین بن علی دشمنان خواستند با اسب بر بدنش بتازند، رباب به زینب گفت: ای خاتون من! سفینه، غلام رسول خدا، در سفر دریا سوار کشتی بود، کشتی شکست و او به جزیره ای پناه برد. ناگاه شیری را دید، به شیر گفت: من غلام رسول خدا هستم، شیر غرش کنان در جلوی او به حرکت افتاده، راه را به وی نشان داد و آن شیر اینک در ناحیه ای آرمیده‌است. به من اجازه دهید نزد شیر بروم و وی را از برنامه فردای دشمنان آگاه کنم. پس فضه نزد شیر رفت و واقعه را نقل کرد. شیر برخاسته، آمد و دست‌هایش را بر جسد حسین بن علی گذاشت. اسب سواران دشمن به سوی جسد امام آمده، هنگامی که شیر را دیدند، ابن عمر بن سعد به آنان گفت: این، فتنه ای نو است، آن را بر نینگیزید و برگردید، آنان هم برگشتند.[۴][۵]
یک علم عزاداری عاشورا در بجنورد
آهو نماد «ضامن آهو» است. نماد علی بن موسی الرضا، اشاره به ضمانت و رحمت و مغفرت حسین بن علی در کربلا دارد؛ هم داستان حر و هم نصیحت به شمر.[۶]
زنگوله، مرتبط با ماجرای ساکت شدن زنگوله‌های شتران در ابتدای خطبه زینب کبری در شام می‌باشد.[۷]
شتر نشانه اسارت اهل بیت است، برخی هم آن را اشاره به حدیث پیامبر در معراج می‌دانند که گفت: دیدم کاروان بی پایانی از شترها حرکت می‌کردند که حامل فضائل علی بن ابیطالب بودند.[۱۲][۱۳]
«مرغ رخ» در کنار عَلَم استفاده میشود، همان براق است که در شب معراج مرکوب پیامبر بوده‌است.[۱۴]
علم بندی: بستن پارچه‌های رنگین به علم و با ارزش به بدنه چوبین علم که در روز معین و با آدابی ویژه انجام میشود.
علم واچینی: عمل بازکردن پارچه‌های رنگین و قیمتی از چوبه علم که آن نیز آدابی دارد و در روز معین انجام میشود.
نخل، چوب بسیار بلند، همانند درخت تبریزی متوسط که در تعزیه خوانی پیشاپیش دسته‌ها برند و بر سر آن گاه شکل پنجه‌ای از فلز باشد، و گاه پارچه سیاه بر آن پوشانند.
_MET_DP333078.jpg)
