قمه‌زنی (تطبیر) نوعی مراسمی مذهبی است که در میان برخی شیعیان رواج دارد و طی آن افراد با ضربه زدن توسط آلت برنده‌ای (قمه) بر سر خود باعث ایجاد جراحت و خونریزی در آن می‌شود.
این نوع عزاداری در میان گروهی از شیعیان در مراسم عزاداری ماه محرم با هدف مواسات و ابراز علاقه و ارادت نسبت به حسین بن علی و همچنین تقویت خوی شجاعت و اعلام جهاد در راه اعتقادات انجام می‌شود. معمولاً شرکت کنندگان در این مراسم در صبح روز عاشورا با پوشیدن کفن به انجام این عمل مبادرت می‌کنند. این عمل گاهی بر کودکان نیز انجام می‌شود.
سید علی سیستانی تا به حال نظر رسمی اش دراین باره را اعلام نکرده است. اطرفیانش می‌گویند او در این مسئله نظر دارد ولی بنابر مصالحی ابراز نمی‌نماید. در اینگونه موارد مقلدینش باید به اعلم بعد او رجوع کنند.[۹]
تاریخچه
تصویر «قمه زنی محرم در ایران» از مجموعه موزه بروکلین. بین ۱۸۷۶ و ۱۹۳۳ میلادی
در مورد مکان پیدایش این عمل، روایات مختلفی مطرح است. اما منطقی‌ترین روایت این است که اینگونه عزاداری از اردبیل و ترک‌های آذربایجانی به سایر اقوام فارس و عرب و سایر بلاد منتقل شده است.[۱۰] این مراسم ریشه عربی ندارد. از لحاظ تاریخی نیز انجام این عمل در ایران پیش از صفویه رواج نداشته است[۱۱] و هم‌اکنون نیز کاملاً مشخص نیست این عمل چگونه وارد ایران شده است. قمه زنی در دوران قاجاریه گسترش بیشتری یافت. اما در دوران رضاشاه مخالفت‌های زیادی با این قضیه شد. نخستین تلاش‌ها از سوی دولتمردان ایرانی برای برانداختن قمه زنی، توسط امیرکبیر آغاز شد، او برای این کار فتوای امام جمعه تهران را نیز گرفت که گفته بود که این رسم مخالف شریعت است.[۱۲]
قمه زنی امروزه به مراسم عاشورا محدود نمانده است. حتی از عراق گزارش شده است که در مراسم سالگرد درگذشت پدر مقتدی صدر در عراق مراسم قمه زنی به پا شده است.[۱۳]
او در کتاب خود «التنزیه الاعمال تشبیه» با استدلال و برهان فقهی می‌گوید انجام این عمل هیچ ثوابی ندارد و از نظر شرع حرام است. انتشار این کتاب موجی از مخالفت با وی را در سطح جامعه گسترانید، تا جایی که عده‌ای به مبارزه با وی پرداختند. تحریم قمه‌زنی و برخی دیگر از اشکال عزاداری با مخالفت شدید میرزای نائینی یکی از دو مرجع مهم ایرانیان مواجه شد اما دیگر مرجع تقلید مهم ایرانیان یعنی سید ابوالحسن اصفهانی به حمایت از سید محسن پرداخت.[۳۳]
نمایش مصائب، یکی از نمایش‌های هفته مقدس مسیحیان، برخی معتقدند برخی مراسم عزاداری از مسیحیت وارد فرهنگ شیعیان شده است.
مرتضی مطهری در کتاب جاذبه و دافعه علی گفت: «قمه زنی و بلند کردن طبل و شیپور از ارتدکس‌های قفقاز به ایران سرایت کرد و چون روحیه مردم برای پذیرش آن آمادگی داشت همچون برق در همه جا دوید.»[۳۵]
من حقیقتاً هر چه فکر کردم دیدم نمی‌توانم این مطلب [قمه‌زدن] را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است به اطلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند. بنده راضی نیستم. اگر کسی تظاهر به این معنا کند که بخواهد قمه بزند من قلباً از او ناراضی‌ام. این را من جداً عرض می‌کنم.
یک‌وقت بود در گوشه و کنار چند نفر دور هم جمع می‌شدند و دور از انظار عمومی مبادرت به قمه‌زنی می‌کردند و کارشان تظاهر، به این معنا که امروز هست، نبود. کسی هم به خوب و بد عملشان کار نداشت؛ چرا که در دایره محدودی انجام می‌شد. اما یک‌وقت بناست که چندهزار نفر ناگهان در خیابانی از خیابان‌های تهران یا قم یا شهرهای آذربایجان یا شهرهای خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشیر برسر خودشان ضربه واردکنند. این کار قطعاً خلاف است. امام حسین (علیه السلام) به این معنا راضی نیست. من نمی‌دانم کدام سلیقه‌ها و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعه انقلابی ما می‌کنند.
قمه‌زنی در ایران
دسته قمه‌زنان در نخجوان در سال‌های پایانی سده نوزدهم (۱۸۹۷ میلادی) (برگرفته از کتاب «Vom Kaukasus zum Persischen Meerbusen»)
سیاست نظام جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر بر جلوگیری از انجام مراسم قمه‌زنی بوده است. این سیاست گاه درگیری‌هایی را میان قمه‌زنان و نیروی انتظامی موجب شده است. در دی ماه ۱۳۸۷ در خمینی شهر به دلیل جلوگیری پلیس از قمه زنی، گروهی از قمه زنان با پلیس درگیر شدند و پس از پرتاب سنگ و کوکتل مولوتف به مأموران، به شهرداری این شهر حمله کردند. در درگیری بین مردم و پلیس سه نفر به ضرب گلوله زخمی شدند که یکی از آنها کشته شد. همچنین ۶۹ نفر از قمه زنان دستگیر و زندانی شدند.[۳۸][۳۹]
همچنین در شهریور ۸۸ در شب سالمرگ علی بن ابی‌طالب، بیست و یکم ماه رمضان، گروهی از قمه زنان با نیروهای انتظامی درگیر شدند.[۴۰]
نظر روان‌تروماشناسان
در پژوهشی که در میان ۲۰۰ دانشجوی ایرانی انجام شد، ۱۲٫۵ درصد آزمودنی‌ها گزارش کردند که قربانی حداقل یک مورد سوءاستفاده دینی شده‌اند. این موارد شامل دیدن خون حیوانات قربانی‌شده و قمه‌زنی بود. در این مقالهٔ علمی که در مجلهٔ خشونت‌های میان‌فردی در آمریکا چاپ شده است، نوبخت و داله به این نتیجه رسیده‌اند که قربانی سوءاستفادهٔ دینی و آیینی شدن، به‌طور کلی، و قمه‌زنی، به‌طور خاص، می‌تواند در ظهور اختلالات روانی مانند اختلالات گسستگی نقش عمده‌ای داشته باشد.[۴۱]
سایر منتقدان قمه زنی
محمدمهدی شمس‌الدین مرکزی به نام بانک خون را در نجف تأسیس کرد تا شیعیان در روز عاشورا به این مرکز مراجعه کرده و به جای قمه زنی، خون خود را به بیماران و کسانی که نیاز مبرمی به خون دارند، اهدا کنند.[۴۲][۴۳]
↑Nobakht, H.N. , & Dale, K.Y. (2018). The importance of religious/ritual abuse as a traumatic predictor of dissociation. Journal of Interpersonal Violence, 33(23), 3575-3588. https://doi.org/10.1080/19349637.2018.1439796
.jpg)
.jpg)
