سازمان آموزش و پرورش استثنایی، یک سازمان دولتی زیرمجموعهٔ وزارت آموزش و پرورش است. که در پی تصویب قانون تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی توسط مجلس شورای اسلامی ایران در ۱۳۶۹/۰۹/۲۱[۱]و تصویب اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنایی در ۱۳۷۰/۰۵/۲۹ تشکیل گردید.[۲] شایان ذکر است رئیس این سازمان معاونت وزیر آموزش و پرورش را برعهده دارد.[۳]
آموزش و پرورش دانش‌آموزان استثنایی در ایران از حدود ۹۰ سال پیش و توسط افراد علاقه‌مند، به‌صورت داوطلبانه و در بخش غیردولتی آغاز شد. سپس در سال ۱۳۴۷ دفتری به نام آموزش کودکان و دانش‌آموزان استثنایی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل و فعالیت‌ها در قالب مدارس استثنایی و کلاس‌های خاص، شکل دولتی و رسمی به خود گرفت. پس از انقلاب ۱۳۵۷، به‌منظور توجه بیشتر به آموزش و پرورش و توانبخشی کودکان استثنایی، قانون تشکیل «سازمان آموزش و پرورش استثنایی» در آذر ۱۳۶۹ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد[۴] و اساسنامهٔ آن در مردادماه ۱۳۷۰ به تصویب مجلس رسید.[۵] و سازمان آموزش و پرورش استثنایی به‌صورت مؤسسه دولتی وابسته به وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۷۰ آغاز به کار کرد.
سازمان آموزش و پرورش استثنایی با همکاری یونیسف، در حوزه تولید محتوای یادگیری دیجیتال، مجموعه‌ای از کارگاه‌های تربیت مربی را با هدف ارتقای آموزش به کودکان با نیازهای خاص برگزار کردند. ۸۰ معلم از سراسر کشور در این دوره آموزشی ۴۰ ساعته که با حمایت مالی اتحادیه اروپا برگزار شد، شرکت کردند. این آموزش‌ها با هدف افزایش دسترسی به محتوای یادگیری دیجیتال برای کودکان با نیازهای خاص برگزار شد.[۶]
در سال ۱۳۹۹ دانش‌آموزان خاص در ۱۶۰۰ مدرسه استثنایی، ۲۰ هزار مدرسه پذیرا و ۸۰۵ مدرسه به‌عنوان مدارس پشتیبان مشغول به تحصیل هستند. از این تعداد مدارس، ۳۴ مدرسه شبانه‌روزی، ۴۸ مدرسه ویژه دانش‌آموزان طیف اوتیسم، ۲۳ مدرسه خاص دانش‌آموزان نابینا و ۲۶ مدرسه ویژه دانش‌آموزان معلول جسمی حرکتی و ۱۰۰ مدرسه نیز خاص دانش‌آموزان آسیب دیده شنوایی است.[۷] میانگین تراکم دانش‌آموز در مدارس استثنایی ۵۳ نفر است.[۷]
از جمله وظایف این سازمان، ایجاد مدارس ویژه، اجرای برنامه‌های آموزش فراگیر، ارائه خدمات توانبخشی و تجهیز دانش‌آموزان به ابزارها و فناوری‌های کمک‌آموزشی است. همچنین، این سازمان در زمینه آموزش معلمان متخصص و تدوین محتوای آموزشی مناسب فعالیت دارد.[۸]
این سازمان بیش از ۱۵۲ هزار دانش‌آموز استثنایی را در ۷ گروه تحت پوشش قرار داده‌است:[۷]
این سازمان به‌طورکلی از سه معاونت به شرح زیر تشکیل شده‌است:
اسامی رؤسای سازمان از بدو تشکیل در سال ۱۳۷۰ عبارتند از:[۹]