درجه‌های نیروهای مسلح تاجیکستان

درجه‌های نیروهای مسلح جمهوری تاجیکستان سامانه‌ای منظم برای تشخیص سلسله مراتب در نیروهای مسلح تاجیکستان است.

درجه‌بندی نظامی نیروهای مسلح تاجیکستان بازمانده از ارتش اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و همسان با درجه‌های نیروهای مسلح روسیه است. تاجیکستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نام روسی درجه‌های نظامی را نگه داشت. این درجه‌ها را مجلس نمایندگان تاجیکستان به شرح ذیل مقرر کرده است:

افسران
نیروهای مسلح تاجیکستان	سالاران										سرداران						سرکردگان
درجه‌های پیشنهادی[۱]
			ارتش‌سالار		سپه‌سالار		لشکرسالار		گندسالار		سرهنگ		سرهنگیار		سرگرد		سروان		تهم‌آرا		تهم‌دار		تهم‌آور
برابرهای ایرانی	ارتشبد				سپهبد		سرلشکر		سرتیپ		سرهنگ		سرهنگ دوم		سرگرد		سروان		ستوان یکم		ستوان دوم		ستوان سوم

درجه‌داران و سربازان
نیروهای مسلح تاجیکستان	درجه‌داران				گروهبانان								سربازان
درجه‌های پیشنهادی[۱]
	رزم‌ساز		رزم‌پرداز		رزم‌آزما		رزم‌آرا		رزم‌دار		رزم‌آور		رزم‌یوز		سرباز
برابرهای ایرانی	استوار یکم		استوار دوم		—		گروهبان یکم		گروهبان دوم		گروهبان سوم		سرجوخه		سرباز

فارسی‌سازی درجه‌های نظامی تاجیکستان

وزارت دفاع تاجیکستان در سال ۱۳۹۷ خواستار فارسی‌سازی درجه‌های نظامی نیروهای مسلح این کشور شد و از کمیته زبان واصطلاحات تاجیکستان درخواست کرد برابرهایی فارسی برای درجه‌های نظامی روسی پیشنهاد کند^[۱].

امید جیهانی، عضو کارگروه مشترک واژه‌گزینی کمیتهٔ زبان و اصطلاحات و وزارت دفاع تاجیکستان، اصطلاحات ارتش، سپاه، لشکر، گند، هنگ، گردان، وشت، تهم، رده و گروه را به ترتیب به جای وام‌واژه‌های روسی ارمیه (армия)، کارپوس (корпус)، دیویزیه (дивизия)، بریگده (бригада)، پالک (полк)، بتلیان (батальон)، راته (рота)، وزواد (взвод)، آتدیلینیه (отделение) و زوینا (звено) پیشنهاد کرد. وی همچنین از این اصطلاحات برای فرماندهان این یگان‌های ارتشی، به ترتیب، درجه‌های ارتش‌سالار، سپه‌سالار، لشکرسالار، گندسالار، سرهنگ، سرگرد، سروان، تهم‌آرا، رزم‌آور و رزم‌یوز را پیشنهاد کرد، که از اصطلاحات و القاب و مناصب نظامی دوران اشکانیان، ساسانیان، سامانیان و درجه‌های نیروهای مسلح ایران برگرفته و یا از روی آنها ساخته شده‌اند.

تاریخچهٔ درجه‌های نظامی در ایران باستان

ارتش ایران باستان از چندین گروه‌بندی قابل کنترل تحت فرماندهی یک نفر تشکیل شده بود. این گروه‌بندی‌ها مبتنی بر سیستم شمارش دهدهی بود. برای مثال در ارتش هخامنشیان کوچکترین یگان از ۱۰ نفر سرباز تشکیل شده بود که به آن دَثه (پارسی باستان: daθa «دهه») می‌گفتند و فرمانده آن یک دثه‌پَتی (پارسی باستان: daθapati «ده‌بد») بود. پس از آن یگان ۱۰۰ نفری بود که به آن ثتَه (پارسی باستان: θata «صده») می‌گفتند و فرمانده آن یک ثته‌پتی (پارسی باستان: θatapati «صدبد») بود. یک یگان ۱۰۰۰ نفره هزاره (پارسی باستان: hazāra) نام داشت که فرمانده آن هزاره‌پتی (پارسی باستان: hazārapati هزاربد) خوانده می‌شد و یک یگان ۱۰٬۰۰۰ نفری بَیوَره (پارسی باستان: baivara) نامیده می‌شد که فرمانده آن یک بیوره‌پتی (پارسی باستان: baivarapati «بیوربد») بود. کل نیروهای مسلح هخامنشیان سپاده (پارسی باستان: spāda- «سپاه») و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاده‌پَتی (پارسی باستان: spādapati «سپاهبد») خوانده می‌شدند.^[۲]

سپاه هخامنشیان
یگان‌ها	شمار نیروها	فرمانده
-daθa*	۱۰ سرباز	-daθapati*
-θata*	۱۰۰ سرباز	-θatapati*
-hazāra*	۱۰۰۰ سرباز	-hazārapati*
-baivara*	۱۰٬۰۰۰ سرباز	-baivarapati*
-spāda*	۶۰٬۰۰۰ سرباز	-spādapati* یا -kārana*

در زمان اشکانیان نیز نیروهای مسلح سپاذ (پارتی: spāδ) و فرمانده کل نیروهای مسلح سپاذبد (پارتی: spāδbad) خوانده می‌شدند. اما در سپاه اشکانیان صده‌ها «وَست» (پارتی: wast)، هزاره‌ها «درفش» (پارتی: drafš) و بَیوَره‌ها «گُند» (پارتی: gund) نامیده می‌شدند. فرماندهان این یگان‌ها «وست‌سالار» (پارتی: wast-sālār)، «درفش‌سالار» (پارتی: drafš-sālār) و «گند سالار» (پارتی: gund-sālār) نامیده می‌شدند.^[۳]

سپاه اشکانیان
یگان‌ها	شمار نیروها	فرمانده
radag*	۱۰ سرباز	radagpān*
wast	۱۰۰ سرباز	wast-sālār
drafš	۱۰۰۰ سرباز	drafš-sālār
gund	۱۰٬۰۰۰ سرباز	gund-sālār
spāδ	۶۰٬۰۰۰ سرباز	spāδpat یا spāδbad

در زمان ساسانیان نیز سپاه (پارسی میانه: spāh) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می‌شد،^[۴] فرمانده آن سپاهبد (پارسی باستان: spāhbed) خوانده می‌شد. دهه‌ها رده (پارسی میانه: radag) و صده‌ها تَهم (پارسی میانه: tahm) نامیده و فرمانده آن تهم‌دار (پارسی میانه: tahmdār) خوانده می‌شدند.^[۵] یگان‌های ۵۰۰ نفره «وَشت» (پارسی میانه: wašt) و فرمانده آن وشت‌ سالار (پارسی میانه: wašt-sālār) نام داشته‌اند. یک یگان ۱۰۰۰ نفره درفش (پارسی میانه: drafš) نام داشت که فرمانده آن درفش‌ سالار (پارسی میانه: drafš-sālār) خوامده می‌شد و یک یگان ۵٬۰۰۰ نفری گند (پارسی میانه: gund) نامیده می‌شد که فرمانده آن یک گندسالار (پارسی میانه: gund-sālār) بود.^[۶]

سپاه ساسانیان
یگان‌ها	شمار نیروها	فرمانده
radag	۱۰ سرباز	radagbān*
tahm	۱۰۰ سرباز	tahmdār
wašt	۵۰۰ سرباز	wašt-sālār
drafš	۱۰۰۰ سرباز	drafš-sālār
gund	۵۰۰۰ سرباز	gund-sālār
spāh	۱۰۰۰۰ سرباز	spāhbed
artēštārān		artēštārān-sālār

منابع

1. وزارت دفاع تاجیكستان خواستار فارسی سازی درجات نظامی شد
2. A. Sh. Shahbazi, “ARMY i. Pre-Islamic Iran,” Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 489-499
3. Farrokh, Kaveh. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1-84176-713-1. — с. 6—7
4. NIKONOROV, Valery. (2005), “K voprosu o Parfīanskom nasledii v Sasanidskom Irane: voennoe delo” [The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare], in Tsentral ‘naia Aziia ot Akhemenidov do Timuridov: Arkheologiia, Istoriia, Etnologiia, Kul’tura [Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture], Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.
5. «Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۹.
6. Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13

جستارهای وابسته

• درجه‌های ارتش ایران
• درجه‌های نظامی قدیم ایران