| نام دانشنامه |
نویسنده |
زمان و دوره نگارش |
زبان |
توضیحات
|
| دین‌کرد (دینکرت، دانشنامهٔ مَزْدَیَسْنی، درسنامهٔ دین مزدایی (زرتشتی)) (زندآکاسیه) |
آذرفَرْنْبَغ ِ فرخزادان و آذربادِ امیدان |
سده ۲ و ۳ (اواخر دوره ساسانیان و اوایل دوره اسلام) |
زبان پارسی میانه (زبان پهلوی) |
در ۹ نسک (جلد)، دربارهٔ الهیات، فلسفه، اسطوره‌شناسی، علم کلام، عرفان، اخلاق، آداب دینی، زندگانی زرتشت، پیدایش جهان، سزاشناسی (حقوق)، سیاست، شهرداری و کشورداری، منطق، ریاضیات، هندسه، فیزیک، اخترشناسی، پزشکی، و دانش‌ها و شاخه‌های دیگر، تاریخ ادبیات مزدیسنا
|
| دایرةالمعارف ابن قتیبه (عیون الخبار) |
ابن قتیبه دینوری |
سده ۳ ق. |
عربی |
نخستین دایره‌المعارف شناخته شده به زبان عربی[۱]، دربارهٔ قدرت، جنگ، شرافت، غذا، زن
|
| رساله اخوان الصفا (خلدان الوفا) |
گروهی از حکما و دانشمندان ایرانی در شهر بصره (انجمن فلسفی اخوان‌الصفا) |
نیمه اول سده ۴ |
عربی؟ |
دربارهٔ علوم فلسفی نزدیک به حکمت یونانی و اسلام
|
| احصاء العلوم |
ابونصر فارابی |
سده ۴ ق. (بین سال‌های ۳۷۶-۳۷۲ ق.) |
عربی؟ |
دربارهٔ تقسیم انواع علوم (علوم لسانی، علم منطق، علم ریاضیات، علم الهیات، علوم مدنی)
|
| مفاتیح‌العلوم (کلیدهای دانش) |
ابوعبدالله خوارزمی |
نیمه دوم سده ۴ |
عربی؟ |
در شرح لغات علمی
|
| دانشنامه علائی |
ابن سینا |
سده ۵ |
فارسی |
در پنج علم منطق، طبیعیات (علم زیرین) هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است (علم برین)، می‌شود. در این دانشنامه ابن سینا تا جای ممکن واژه‌های فارسی به کار برده‌است.
|
| کتاب شفا |
ابن سینا |
سده ۵ |
عربی |
دربارهٔ فلسفه و منطق
|
| قانون در طب |
ابن سینا |
سده ۵ |
عربی |
دربارهٔ طب
|
| عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات (عجایب‌نامه، جام گیتی‌نمای) |
محمد بن محمود بن احمد طوسی |
سده ۶ |
فارسی |
در ده رکن و قانون، دربارهٔ عجایب و غرایب دنیا (شامل پاره‌ای حکایات تاریخی، مخلوط با قصه‌ها و اساطیر)
|
| جام جهان‌نمای (ترجمهٔ التحصیل) |
بهمنیار بن مرزبان آذربایجانی |
؟ |
ترجمه از عربی به فارسی |
|
| نزهت‌نامه علایی |
شهمردان بن ابی‌الخیر رازی |
سده ۶ |
فارسی؟ |
در علوم طبیعی
|
| ذخیره خوارزمشاهی |
اسماعیل گرگانی (جرجانی) |
سده ۶ (دوره خوارزمشاهیان) |
فارسی |
۴۵۰٬۰۰۰ کلمه، دربارهٔ طب
|
| فرخ‌نامه |
ابوبکر جمالی یزدی |
سده ۶ |
|
در علوم طبیعی
|
| جامع العلوم ستینی |
فخر رازی |
سده ۷ |
؟ |
۶۰ علم مورد بحث قرار گرفته‌است.
|
| درةالتاج |
قطب‌الدین شیرازی |
سده ۸ |
فارسی |
فلسفه، منطق، حکمت، ریاضیات، الهیات
|
| نزهة القلوب |
حمدالله مستوفی |
سده ۸ |
فارسی؟ |
در جغرافیا
|
| دانشنامه جهان |
غیاث‌الدین امیران حسینی اصفهانی |
سده ۹ |
فارسی |
در فلسفه و علوم طبیعی
|
| نفائس الفنون فی عرایس العیون |
شمس‌الدین آملی |
سده ۹ |
؟ |
زندگی‌نامه‌نویس و دایرةالمعارف نویس
|
| مفتاح السعادت |
طاش کبری (با ملیت عثمانی) |
سده ۱۰ |
؟ |
|
| کساف الصطلاحات الفنون |
علی تهانقی |
سده ۱۲ |
؟ |
|
| مخزن الفواید[۱] |
فائق دهلوی |
؟ |
؟ |
|
| جامع العلوم [۱] |
ابن فریغون |
؟ |
؟ |
|
