بعضی از اولین‌های تاریخ ایران مانند اولین چاپ اسکناس در ایران[۱]، اولین شهرداری در ایران[۲]، مهد قانون‌خواهی در ایران[۳]، اولین شهربانی در ایران[۴]، بنیانگذار ادبیات نمایشی در ایران[۵]، اولین دادگاه استیناف در ایران[۶]، اولین مجتمع دانشگاهی در ایران[۷]، بازار تبریز بزرگترین بازار سرپوشیده‌ی جهان و بزرگترین مرکز تجارت ایران در دوره‌ی قاجاریه [۸]، چاپخانه، اولین سینمای عمومی، اولین کودکستان و اولین مدرسهٔ کر و لال‌های ایران و اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد،اولین سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز در شهرداریهای ایران در تبریز بوده‌است.[۹]
جهت توضیحات بیشتر در مورد هر مورد، به بخش مربوطه مراجعه کنید.
نخستین قرائتخانه در سال ۱۲۸۲
پیش از کتابخانه تربیت، در کنار مهمانخانه نظافت، در سال ۱۲۸۲ خورشیدی، نخستین قرائتخانه یا همان کتابخانه در تبریز تأسیس شده بود.[۱۵]
در مورد اینکه چه کسی ابتدا چاپخانه را در ایران دایر کرد اختلاف است[۴۹] اما اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز دایر شد.[۱۰] اولین کتاب منتشرشده توسط این چاپخانه رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود. این چاپخانه در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این دلیل آن را باسمه‌خانه، بصمه‌خانه، مطبعه، دارالطباعه و دارالطبع می‌نامیدند.[۵۰]
بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌های ایران به نام «روزنامه ملتی» نیز در تبریز منتشر شد که خبری از آن در شماره‌های سال ۱۲۷۵ هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده می‌شود.[۵۱]
راجع‌به محل چاپ اولین قرآن در ایران اختلاف نظر وجود دارد. به عقیده برخی از مورخین در اواسط سال‌های ۱۱۹۹ هجری شمسی قرآنی توسط میرزاحسین خطاطی شده و توسط میرزا اسدالّله لیتوگرافی (چاپ سنگی) شد، در حالی که کمی قبل از آن میرزا عبدالوهاب به سال ۱۱۹۵/۱۱۹۶ هجری شمسی قرآنی را چاپ کرده بود. گزارش تاریخی دیگر حاکی از آن است که از بین چاپ‌های قرآن که با استفاده از روش لیتوگرافی انجام شده‌اند، اولین در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی در تبریز انجام شد.[۵۲]
کتابخانهٔ عمومی تربیت، نخستین کتابخانهٔ دولتی ایران است که در سال ۱۳۰۰ به همت محمدعلی تربیت در شهر تبریز ایجاد شد. این کتابخانه در ابتدا «کتابخانه و قرائتخانهٔ عمومی معارف» نامیده می‌شد که بعدها به احترام بنیانگذار آن، تربیت نامیده‌شد.[۵۳]
در سال ۱۳۳۵ به علت کمبود فضای مطالعه، کتابخانهٔ ملی تبریز تأسیس شد که نسخه‌های خطی کتابخانهٔ تربیت پس از انقلاب به آن منتقل شده‌است.[۵۴] وقف‌نامه ربع رشیدی که اولین اثر ثبت‌شدهٔ ایران در حافظهٔ جهانی است، در این کتابخانه نگهداری می‌شود.[۵۵]
اولین سینمای عمومی ایران، به نام سینما سولی (خورشید) در سال ۱۲۷۹ (۵ سال پس از اختراع جهانی سینما توسط برادران لومیر) در سالن نسبتاً بزرگی در طبقه دوم آموزشگاه کاتولیک فرانسوی در جنب کلیسای کاتولیک‌ها توسط آنان در تبریز تأسیس شد.[۱۹][۵۶] تأسیس نخستین سالن سینمای عمومی تهران توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی در سال ۱۲۸۴ به چهار سال بعد مربوط است.[۵۷]
نخستین مدرسه تحصیلات ابتدایی به شیوه نوین در ایران توسط میرزا حسن رشدیه در ششگلان تبریز بنیاد نهاده شد.[۲۲]
میرزا حسن رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا روش آموزش در دبستان‌ها را بررسی کرد پس از آن عازم استانبول شد آنگاه به مصر سفر کرد و پس از بازگشت به تبریز دبستانی به شیوهٔ آن‌ها تأسیس کرد.[۵۸]
مدرسه مموریال نیز از مدارس قدیم شهر تبریز است که توسط آمریکایی‌ها اداره می‌شد.
نخستین کافه رستوران به شکل نوین در ایران توسط آقابیک ایستگاهی (شفیع فرهور) در محلۀ پاساژ تبریز بنیاد نهاده شد.[۱۵]
آقابیک فرزند رشید بیک، از مبارزان مشروطه بود که نظر به سفرهایی که به آذربایجان شوروی داشت، باالگو برداری از آن‌ها اولین کافه رستوران را در تبریز با نام خورشید در محلۀ پاساژ شهر تبریز تأسیس نمود که یکی از مکان‌های مورد توجه مرفّهین ، رجال شهر و به خصوص مسافرین خارجی یا مقیم در تبریز بود . امروزه به عنوان قهوه خانۀ خورشید هنوز فعال میباشد.[۵۸]
نخستین کودکستان و نخستین مدرسه کر و لال‌های ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچه‌بان ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان «باغچه اطفال» دایر کرد و به این دلیل خود را باغچه‌بان نامید. صمد سرداری‌نیا در کتاب «مشاهیر آذربایجان» در شرح زندگانی جبار باغچه‌بان می‌نویسد:[۲۳]
مدرسه کر و لال‌ها را جبار باغچه‌بان در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رئیس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.
جبار باغچه‌بان اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. او از سال ۱۳۰۷ خورشیدی علی‌رغم دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خود می‌کشید آغاز کرد. یکی از کتاب‌های وی با عنوان «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.[۵۹]
میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به «طالبوف» بنیانگذار انشای جدید نامیده شده‌است. وی با کنار گذاشتن نوشتار ثقیل آن زمان، مطالب خود را با زبانی ساده و بی تکلف نشر داد و بدین ترتیب تأثیر زیادی بر متون فارسی گذاشت. وی به همراه میرزا زین‌العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر نخستین کسان بودند که تحول شگرفی را موجب شدند.
میرزا فتحعلی آخوندزاده بنیانگذار نمایشنامه‌نویسی ایران محسوب می‌شود. آخوندزاده نخستین ایرانی‌الاصلی بود که نمایشنامه‌نویسی را آغاز کرد. وی به دلیل اقامت در تفلیس از طریق سنت تئاتری آنجا با جهان تئاتر آشنا شده و آن را بهترین وسیله برای ترویج افکار نو یافته بود. آخوندزاده با شیوه‌ای متاثر از مولیر، پنج نمایشنامه به زبان ترکی نوشت.[۲۵] همچنین وی با نوشتن نخستین رمان ایرانی با عنوان ستارگان فریب خورده - حکایت یوسف شاه سراج در سال ۱۸۵۷ میلادی پیشکسوت نویسندگان این رشته ادبی نیز به‌شمار می‌آید.[۶۰]
همچنین میرزا آقا تبریزی اولین نمایش‌نامه‌نویس ایرانی است که نمایش‌نامه‌های فارسی نگاشته‌است.[۲۷][۶۱]
در سال ۶۹۳ هجری قمری در دوره گیخاتوخان مغول اولین پول کاغذی به نام چاو در تبریز چاپ شد.[۲۸] اما مردم آن را نپذیرفتند و پس از مدتی چاپ آن متوقف شد.[۲۹]
از سال ۱۲۹۸ هجری قمری ضرابخانه ماشینی به‌طور رسمی در ایران برقرار و تمام ضرابخانه‌های شهرهای معتبر برچیده شد. فکر ایجاد چنین ضرابخانه، سال‌ها قبل از این تاریخ، یعنی به سال ۱۲۲۲ هجری قمری در زمان ولیعهدی عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسکوک رسمی یا چرخی گردیده ولی به علت گرانی هزینه در حدود ۲۰۰ قطعه سکه سیمین تهیه و ضرابخانه تعطیل شد.
نخستین اتاق بازرگانی ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شده‌است. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی بر می‌گردد و اولین اتاق تجارت در سطح کشور بوده‌است. اتاق تجارت تهران بعد از اتاق تجارت تبریز بنیاد یافته‌است.[۶۲][۶۳]
اولین نظمیه یا شهربانی به مفهوم امروزی توسط انجمن ایالتی آذربایجان در سال ۱۳۲۵ هجری قمری در تبریز به وجود آمد. اجلال‌الملک که نماینده انجمن ایالتی آذربایجان بود به سمت نخستین رئیس شهربانی انتخاب شد. از جمله کارهای این سازمان انتشار نشریه‌ای بود که به نام «نظمیه تبریز» منتشر شد.
شهرداری تبریز نخستین شهرداری[منبع نامعتبر؟] - یا به اصطلاح آن روز، بلدیه - ایران بود که در سال ۱۲۸۷ بنیاد یافت[۶۴] و قاسم خان والی تحصیل کرده دانشگاه سن سیر (saint cyr) فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.[۶۵]
سازمان توسعه گردشگری برای اولین بار با ایجاد تعامل و همکاری با سازمان میراث فرهنگی کشور و به همت آقای دکتر صادق نجفی شهردار تبریز و شورای شهر تبریز و آقای دکتر رضا خلیلی مدیر عامل این سازمان در سال 1394 پس از کسب موفقیت‌های بسیار در زمینه گردشگری و هم‌زمان با انتخاب تبریز به عنوان پایتخت نمونه گردشگری اسلامی دنیا در سال 2018 میلادی و شهر جهانی بافت فرش و با حضور قدرتمند در نمایشگاه‌های سرنوشت ساز گردشگری بین‌المللی ، تأسیس یافت.[۶۶] سایت سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز بایگانی‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
اولین مرکز تلفن ایران در سال ۱۲۸۰ به همت قاسم خان والی در تبریز ساخته شد که وی چند سال بعد به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.[۶۷][۶۸]
قاسم خان والی در سال ۱۲۸۱، امتیاز اولین کارخانه برق ایران را برای احداث در تبریز به‌دست آورد.[۳۳] وی در ابتدا توانست اطراف خیابان مجیدی (مجدالملک) را روشن نماید.
اولین شهری در ایران است که اتوبوس‌های شهری آن از کارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های کاغذی استفاده می‌کنند.[۶۹][۷۰][۷۱]
اولین شهری در ایران است که برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط کاغذی، از کارت هوشمند غیر تماسی استفاده می‌شود.[۷۲]
تبریز نخستین شهر ایران است که دارای آتش‌نشانی است. اولین آتش‌نشانی در تبریز در سال ۱۲۲۱ هجری شمسی هنگامی که نیروهای روسی در تبریز مستقر بودند، ساخته شد.[۷۳] این شهر در حال حاضر دارای ۱۵ ایستگاه آتش‌نشانی است که بر اساس استاندارد جهانی (یک ایستگاه برای هر ۵۰٬۰۰۰ نفر)، شهر تبریز باید ۳۰ ایستگاه داشته باشد
اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشکل در سال ۱۳۲۶ توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و کمک به مستمندان تأسیس شد و در سال ۱۳۳۱ رسماً به ثبت رسید.[۷۴][۷۵]
|نشانی بایگانی=
|تاریخ=
|تاریخ بازدید=،|تاریخ=
|تاریخ بازدید=
|عنوان= یا |title=
|تاریخ بازبینی=،|تاریخ=
|archive-date=