اداره دوم ستاد بزرگ‌ارتشتاران

ادارهٔ دوم ستاد بزرگ‌ارتشتاران

دید کلی سازمان
بنیان‌گذاری	۱۳۰۵[۱]
برچینش	۱۳۵۷
سازمان پسین	ادارهٔ دوم ستاد کل ارتش ملی ایران
حوزهٔ قدرت	ایران
ستاد	تهران
سازمان بالادست	ستاد بزرگ‌ارتشتاران

ادارهٔ دوم ستاد بزرگ‌ارتشتاران، یک ادارهٔ جاسوسی، اطلاعاتی و ضداطلاعاتی در دوران حکومت پهلوی بود. در آغاز، این سازمان «رکن دوم ارکان حرب کل قشون» و بعداً «رکن دوم ستاد ارتش» نامیده می‌شد. این ادارهٔ اطلاعاتی در دورهٔ رضا شاه پهلوی توسط افسران نخبه‌ای که پیش از جنگ جهانی دوم در فرانسه آموزش می‌دیدند، ایجاد شد.^[۲] این سازمان بعدها خدماتی نیز از سوی سرویس‌های مخفی بریتانیا دریافت می‌کرد.

اساس کار ادارهٔ دوم ستاد بزرگ‌ارتشتاران، کسب اطلاعات نظامی از خارج کشور بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در رکن ۲ ارتش تغییراتی روی داد و بار دیگر وظیفه اطلاعات و امنیت داخلی نیز برعهده آن نهاده شد تا با همکاری فرمانداری نظامی، مخالفان سیاسی حکومت را تحت تعقیب قرار دهد.^[۳]

این اداره، امروزه «معاونت اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران» نامیده می‌شود.^[۴]

فهرست رئیسان

رئیس رکن دوم ارکان حرب کل قشون

• سرتیپ عبدالرضا افخم ابراهیمی (اسفند ۱۳۱۰^[۵]–؟)

رئیس رکن دوم ستاد ارتش شاهنشاهی ایران

• سرتیپ محسن دیبا (۱۳۱۳^[۶]–؟)
• سرتیپ عباسقلی اسفندیاری^[۷]
• سرتیپ علی ریاضی (پیرامون ۱۳۲۰)
• سرتیپ حسن ارفع (۱۳۲۱)
• سرتیپ حبیب‌الله دیهیمی
• سرهنگ ثقفی (؟–شهریور ۱۳۲۵)
• سرهنگ بیژن گیلانشاه (شهریور ۱۳۲۵^[۸]–؟)
• سرتیپ علی‌اشرف مطهری (۱۳۲۹–؟)^[۹]
• سرتیپ حسن اخوی
• سرتیپ حسین سیاسی
• سرتیپ حسن پاکروان (۱۳۳۲–؟)
• سرهنگ مصطفی امجدی
• سرلشکر سید محمدولی قرنی (مهر ۱۳۳۲–۱۳۳۵)^[۱۰]

رئیس اداره دوم ستاد بزرگ‌ارتشتاران

• سپهبد حاج‌علی کیا (۱۳۳۵–؟)
• سپهبد عزیزالله کمال (۲۶ اسفند ۱۳۳۹–؟)
• سپهبد عزیزالله پالیزبان
• سپهبد ناصر مقدم (۳۰ فروردین ۱۳۵۲–۱۳۵۷)
• سپهبد ناصرقلی برومند جزی
• سرلشکر پرویز امینی افشار (۱۳۵۷–۱۳۵۷)

رئیس اداره دوم ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران

• سرهنگ هدایت‌الله حاتمی (۵ اسفند ۱۳۵۷–تیر ۱۳۵۹)^[۱۱][۱۲]
• سرهنگ محمدمهدی کتیبه (تیر ۱۳۵۹–۱۳۶۵)^[۱۳]
• سرهنگ شاهوردیان

…

• سرتیپ محمدحسن نامی

معاون اطلاعات ارتش جمهوری اسلامی ایران

• سرتیپ امیر حاتمی (۱۳۷۷–۱۳۸۴)^[۱۴]

…

• سرتیپ دوم عباسعلی منصوری آرانی
• سرتیپ سید حمیدرضا طباطبایی
• سرتیپ عباس جعفری‌نیا

جستارهای وابسته

• سازمان کوک
• شبکه اطلاعاتی بی‌سیم

منابع

1. قدیمی، ذبیح‌الله (۱۳۲۶). تاریخ ۲۵ ساله ارتش شاهنشاهی ایران. تهران: چاپخانه مجلس شورای ملی. ص. ۱۰۷.
2. داریانی، علی اکبر (۱۹۹۸). The Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty: Memoirs of Former General Hussein Fardust.
3. «http://rasekhoon.net/article/show/711176/رکن-2-ارتش-رقیبی-برای-ساواک/». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
4. عظیمی، امیر (۲۴ بهمن ۱۳۹۶). «نقش ارتش در پیروزی انقلاب محدود به سال 57 نیست/ نیروهای ارتش با لباس غیرنظامی در تظاهرات شرکت می‌کردند». خبرگزاری فارس. خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۸.
5. «سرلشکر عبدالرضا افخم ابراهیمی». مؤسسهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۸.
6. «محسن دیبا». وبگاه راسخون. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۸.
7. «عباسقلی اسفندیاری». وبگاه راسخون. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۱۸.
8. «رئیس رکن دوم». اطلاعات (۶۱۵۷): ۸. ۲۸ شهریور ۱۳۲۵ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
9. «رئیس رکن دوم ستاد ارتش». اطلاعات (۷۲۹۶): ۱۲. ۱۹ مرداد ۱۳۲۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
10. «سرلشکر اخراجی ارتش شاه که بود؟». خبرگزاری فارس. ۱۵ بهمن ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۷.
11. «۵ اسفند / ۲۳ افسر جوان جانشین ژنرال‌های ارتش شاهنشاهی شدند». تاریخ ایرانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۹۷.
12. «سرهنگ کتیبه: چرا ارتش به‌نفع شاه وارد عمل نشد؟ / منافقین اسناد ارتش را دزیدند». خبرگزاری تسنیم. ۲۳ بهمن ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۳۰ فروردین ۱۳۹۸.
13. بختیاری، مهدی؛ تذری، هاجر (۸ شهریور ۱۳۹۵). «معرفان کشمیری در نخست‌وزیری باید جوابگو باشند». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۷.
14. «سوابق «امیر حاتمی» وزیر پیشنهادی دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح». خبرگزاری دفاع مقدس. ۱۷ مرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۰ شهریور ۱۳۹۷.

• شاهدی، مظفر (۱۳۸۵). «پهلوی دوم و چالش امنیت ملی». زمانه (۵۲): ۶۳–۷۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۳-۱۰.