چرخ و فلک (به انگلیسی: Ferris wheel) نوعی وسیله سواری تفریحی است که از چرخ عمودی بزرگ متصل به تعدادی کابین، جهت حمل افراد، تشکیل شده هست. این کابین‌ها به گونه ای به لبه چرخ متصل شده‌اند که با چرخش آن، به کمک نیروی جاذبه عمودی نگه داشته می‌شوند. این وسیله در مناطق گردشگری، جهت مشاهده مناظر و نیز شهر بازی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بر روی لبه خارجی برخی از چرخ و فلک‌های بزرگ امروزی، واگن‌هایی مستقر شده‌اند و موتورهایی الکتریکی مستقلاً هر واگن را به چرخش درمی‌آورند تا به صورت عمودی نگه داشته شوند. این واگن‌ها اغلب با نام کپسول یا غلاف شناخته می‌شوند.
نمایی از عین دبی بلندترین چرخ و فلک دنیا از سال ۲۰۲۱.
«عین دبی» بلندترین چرخ و فلک جهان به ارتفاع ۲۵۰ متری در امارات متحده عربی هست که در اکتبر سال ۲۰۲۱ افتتاح شد اما در حال حاضر دایر نیست. رکورددار فعلی بلندترین چرخ و فلک در حال کار متعلق به های رولر با ارتفاع ۱۶۷٫۷ متری در لاس وگاس، نوادا است که در مارس ۲۰۱۴ به روی عموم باز شد.
چشم لندن ششمین چرخ فلک مرتفع دنیا و یکی از جاذبه‌های توریستی مشهور لندن است.
چرخ و فلک‌های چوبی قدیمی (موسوم به «Pleasure wheels») از صندلی‌های آویزان بر حلقه‌های چوبی بزرگ تشکیل شده‌اند که توسط مردان قوی چرخانده می‌شد. این چرخ و فلک‌ها ممکن است در قرن هفدهم در بلغارستان ابداع شده باشند.[۱][۲]
در سال ۱۶۱۵، پیترو دلا واله، یک مسافر رومی که از قسطنطنیه، ایران و هند نامه می‌فرستاد، در جشنواره رمضانی در قسطنطنیه شرکت کرد و از آتش بازی‌ها، قایق‌های تفریحی و تاب‌های بزرگ آنجا را توضیح می‌دهد؛ سپس در مورد سوار شدن بر چرخ و فلک بزرگ می‌گوید:[۳]
از اینکه شاهد بالا و پایین رفتن خود با چنین سرعتی بودم، خشنود می‌شدم. اما چرخ و فلک آنقدر سریع می‌چرخید که یک یونانی که نزدیک من نشسته بود دیگر طاقت نیاورد و فریاد می‌زد "soni! soni!" (کافیه، کافیه!)
چرخ و فلک‌های مشابه ای نیز در قرن هفدهم در انگلستان و متعاقباً در سایر نقاط جهان از جمله هند، رومانی و سیبری پدیدار شدند.[۲]
در سال ۱۸۴۸ فردی فرانسوی به نام آنتونیو مانگوینو چرخ و فلکی چوبی را برای جذب بازدیدکنندگان به نمایشگاه کسب و کار خود در والتون اسپرینگ جورجیا ساخت و چرخ و فلک را به آمریکا معرفی کرد.
چرخ و فلک سامرز
چرخ و فلک ویلیام سامرز، نصب شده در سال ۱۸۹۲، که به فاصله کوتاهی پس از آن چرخ و فلک فریس ساخته شد.
در سال ۱۸۹۲، «ویلیام سامرز» سه چرخ و فلک چوبی را به ارتفاع ۵۰ فوت (۱۵/۲۴ متر) در اسبوری پارک و آتلانتیک سیتی در نیوجرسی، و کنی آیلند در شهر نیویورک نصب کرد. او در سال بعد اولین حق ثبت اختراع چرخ و فلک در ایالات متحده را دریافت کرد.[۴][۵]
جورج واشینگتن گیل فریس جونیور پیش از طراحی چرخ و فلک خود برای نمایشگاه بین‌المللی کلمبیا، سوار چرخ و فلک سامرز در آتلانتیک سیتی شد. سامرز در سال ۱۸۹۳ به دلیل نقض حق انحصاری علیه فریس شکایت کرد. با این حال، فریس و وکلایش موفق شدند تفاوت‌های زیاد چرخ و فلک فریس با چرخ و فلک سامرز را اثبات کنند و پرونده بسته شد.[۶]
چرخ و فلک فریس
چرخ و فلک فریس که در سال ۱۸۹۳ برای ارائه به نمایشگاه World's Columbian ساخته شد.نمایی از درون چرخ و فلک
چرخ و فلک فریس (اولین چرخ و فلک با نام Ferris wheel) که گاهی به آن چرخ شیکاگو نیز گفته می‌شود، توسط فریس جونیور طراحی و ساخته شد و در سال ۱۸۹۳ افتتاح گردید. با این حال، چرخ و فلک قدیمی‌تری در سال ۱۸۵۴ توسط دو کارگر راه‌آب ایری برای نمایشگاه ایالت نیویورک ساخته شده بود.[۷][۸][۹][۱۰]
چرخ و فلک فریس با ارتفاع ۲۶۴ فوت (۸۰/۴ متر)، بلندترین جاذبه نمایشگاه بین‌المللی کلمبیا در شیکاگو، ایلینوی بود و در ۲۱ ژوئن ۱۸۹۳ به روی عموم باز شد.[۷] این چرخ و فلک قرار بود با برج ۱۰۶۳ فوت (۳۲۴ متر) ایفل که محور اصلی نمایشگاه پاریس در سال ۱۸۸۹ بود، رقابت کند.
فریس فارغ‌التحصیل مؤسسه پلی‌تکنیک رنسلیر و پل‌ساز در شهر پیتسبرگ، ایالت پنسیلوانیا بود. او کار خود را از صنعت راه‌آهن آغاز کرد و سپس به پل‌سازی علاقه‌مند شد. فریس از نیاز روزافزون به فولاد ساختمانی اطلاع داشت و شرکت G.W.G. Ferris &» Co» را در پیتسبرگ تأسیس کرد. این شرکت فلزات را برای خطوط راه‌آهن و پل‌سازی آزمایش و بازرسی می‌کرد.
چرخ و فلک فریس بر روی یک محور ۷۱ تنی و ۴۵/۵ فوتی (۱۳/۹ متری) می‌چرخید که در آن زمان بزرگ‌ترین فولادگری توخالی جهان بود که توسط شرکت بتلهم استیل در پیتسبرگ ساخته شد که وزن آن ۸۹۳۲۰ پوند (۴۰۵۱۰ کیلوگرم) بود. همچنین در ساختار این چرخ و فلک دو محور چدنی ۵۳۰۳۱ پوند (۲۴۰۴۵ کیلوگرم) با قطر ۱۶ فوت (۴/۸ متری) به کار رفته بود.[۹]
چرخ و فلک فریس ۳۶ کابین داشت که در هر کدام ۴۰ صندلی گردان تعبیه شده بود که می‌توانست تا ۶۰ نفر را در خود جای دهد و چرخ و فلک مجموعاً ظرفیت ۲۱۶۰ نفر را داشت.[۸] روزانه حدود ۳۸۰۰۰ نفر سوار چرخ و فلک می‌شدند[۱] و ۲۰ دقیقه طول می‌کشید تا دو چرخش کامل زده شود، اولین چرخش شامل شش توقف برای ورود و خروج افراد بود و دومی یک چرخش ۹ دقیقه‌ای بدون توقف بود، که برای هر کدام از این چرخش‌ها افراد ۵۰ سنت پرداخت می‌کردند.
نمایشگاه در اکتبر ۱۸۹۳ به پایان رسید و چرخ و فلک در آوریل ۱۸۹۴ بسته شد و تا سال بعد برچیده و کنار گذاشته شد. سپس این چرخ و فلک در شمال شیکاگو، در نزدیکی منطقه پردرآمد لینکلن پارک، بازسازی شد. ویلیام دی. بویس، که در آن زمان از اعضای محله بود، در دادگاه منطقه ای علیه صاحبان چرخ و فلک طرح دعوی کرد تا چرخ و فلک از آنجا برداشته شود اما موفق نشد. چرخ و فلک از اکتبر ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۳در آنجا دایر بود؛ سپس با راه‌آهن برای نمایشگاه جهانی ۱۹۰۴ به سنت لوئیس منتقل شد و در نهایت با استفاده از دینامیت به‌طور کنترل شده در ۱۱ مه ۱۹۰۶ تخریب گشت.[۱۱]
بلندترین چرخ و فلک‌های ایران
بلندترین چرخ و فلک‌های ایران در شهربازی پارک ملت مشهد و پارک بسیج تهران هستند که هردو ۸۰ متر ارتفاع دارند. برخی از چرخ و فلک‌ها روی یک تپه یا بلندی ساخته شده‌اند و برای همین ارتفاع زیادی از سطح زمین دارند مانند چرخ و فلک بام سبز لاهیجان که به تنهایی ۳۰ متر است اما چون روی شیطان کوه (با ارتفاع تقریبی ۷۰ متر) ساخته شده‌است با سطح زمین ارتفاع زیادی دارد (یا چرخ و فلک کوهستان پارک مشهد و چرخ و فلک پارک جنگلی ارومیه و میانه و…)
چرخ فلک افقی (به انگلیسی: Carousel) وسیله‌ای است که در پارک‌ها و شهرهای بازی مورد استفاده کودکان قرار می‌گیرد. این وسیله دارای انواع مختلفی است. نوع ساده آن دارای تعدادی صندلی جهت نشستن کودکان است و با نیروی خود آنان می‌چرخد و نوع دیگر، مری گو راند، آن دارای صندلی‌هایی به شکل اسب بوده، با نیروی برق حرکت می‌کند.
_c._1892.jpg)
