شهرستان دهاقان به‌لحاظ موقعیت ریاضی در ۳۱ درجه و ۴۶ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۱۷ دقیقه عرض جغرافیایی، و ۵۱ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۴۷ دقیقه طول جغرافیایی واقع است.[۳] به‌لحاظ موقعیت نسبی، شهرستان دهاقان در جنوب غربی استان اصفهان قرار گرفته و از شمال به شهرستان مبارکه، از جنوب به شهرستان سمیرم، از شرق به شهرستان شهرضا و از غرب به شهرستان بروجن (استان چهارمحال و بختیاری) محدود شده[۴] و در میانه محور بروجن-شهرضا واقع شده‌است.[۵]
تقسیمات کشوری
شهرستان دهاقان دارای ۱بخش، ۳دهستان و ۲شهر به شرح زیر است:
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵، این شهرستان دارای ۲ مرکز شهری (دهاقان و گلشن)، یک بخش (مرکزی)، ۳ دهستان (قمبوان، موسی‌آباد و همگین) و ۶۳ آبادی که ۲۳ آبادی دارای سکنه و ۴۰ آبادی خالی از سکنه هستند می‌باشد.[۴]
۲۵۳۶/۱۰/۰۵ شاهنشاهی (۱۳۵۶ هجری خورشیدی): روستاهای هفت‌مزرعه به اسامی اسماعیل ترخان، سرارود، دهنوی شیخ‌آباد، شاه کوچک، نهچیر، قهنویه و روستای حسن‌آباد بیدکان از بخش سمیرم سفلی (شهرستان شهرضا) جدا شده و به بخش مبارکه ملحق گردید.[۶]
۱۳۶۹/۰۷/۰۶: بخش سمیرم سفلی به عنوان بخش جدیدی از شهرستان شهرضا به مرکزیت شهر دهاقان که شامل دهستانهای قمبوان، همگین، موسی‌آباد، کهرویه و طالخونچه شکل گرفت.[۷]
۱۳۸۲/۰۵/۲۰: دهستان کهرویه از بخش سمیرم سفلی شهرستان شهرضا منتزع و به بخش مرکزی همان شهرستان ملحق شده؛ شهرستان سمیرم سفلی به مرکزیت شهر دهاقان از ترکیب بخشهای مرکزی به مرکزیت شهر دهاقان و بخش وردشت به مرکزیت روستای فتح‌آباد در تابعیت استان اصفهان ایجاد و تأسیس گشت[۸] که به موج اعتراضات و درگیری‌هایی منجر و در نهایت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری کشور به ریاست دری نجف‌آبادی در تاریخ ۱۳۸۲/۰۶/۰۲ تصویب‌نامه کمیسیون سیاسی-دفاعی هیئت دولت در خصوص انضمام وردشت به شهرستان سمیرم سفلی را ابطال کرد[۹] و دهستان وردشت به شهرستان سمیرم واسپاری شد. هر چند اکنون با شهرستانهای شهرضا و دهاقان در یک حوزهٔ انتخابیه برای مجلس شورای اسلامی قرار دارد.
۱۳۸۷/۰۷/۲۱: نام شهرستان سمیرم سفلی از توابع استان اصفهان به شهرستان دهاقان تغییر می‌یابد.[۱۰][۱۱]
۱۳۸۹/۸/۱۱: روستای موسی‌آباد مرکز دهستان موسی‌آباد ضمن تجمیع با روستاهای دولت‌آباد و مهدی‌آباد به شهر تبدیل و به عنوان شهر گلشن شناخته شد.[۱۲]
جمعیت
جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۳۵۰۰۰ نفر، که ۲۱۰۰۰ نفر شهری، ۱۴۰۰۰ نفر روستایی و عشایر بومی از قوم قشقایی می‌باشد.[۵] طبق سرشماری جمعیت سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان دهاقان ۳۴۵۱۱ نفر بوده و معادل ۰/۶۷ درصد از جمعیت استان است و از این نظر بیستمین شهرستان استان می‌باشد.[۴] زنان تعداد ۱۷۵۷۱ نفر و مردان تعداد ۱۶۹۴۰ نفر از جمعیت کل شهرستان را تشکیل می‌دهند که در قالب تعداد ۱۱۱۱۸ خانوار توزیع پیدا کرده‌اند.[۱۳] جمعیت شهری شهرستان به تعداد ۲۲۸۵۲ نفر (۰/۶۸ درصد جمعیت شهری استان) و جمعیت روستایی آن به تعداد ۱۰۷۷۱ نفر (۳۲/۰ درصد جمعیت روستایی استان) می‌باشد.[۱۴] این شهرستان در سال ۱۳۹۸، ۴۱۸ متولد ثبت شده داشته‌است (۲۹۷ نفر از متولدین مربوط به نقاط شهری بوده‌اند) که از این تعداد ۲۱۸ نوزاد با جنسیت مذکر و تعداد ۲۰۰ نوزاد با جنسیت مؤنث بوده‌است. همچنین در این سال ۲۳۷ مورد فوتی به ثبت رسیده‌است.[۱۵] با توجه به نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سالهای ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان با متوسط نرخ رشد سالانه ۱/۳۷ از ۳۵۱۸۴ نفر در سال ۱۳۸۵ به ۳۴۸۴۴ نفر در سال ۱۳۹۰ و با متوسط نرخ رشد سالانه ۰/۱۹- در سال ۱۳۹۵ به ۳۴۵۱۱ نفر کاهش یافته‌است. طی دوره ۱۳۹۵–۱۳۹۰ شهرستان دهاقان جزء کمترینهای نرخ رشد سالانه جمعیت در استان است.
مساحت و تراکم
براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۵، شهرستان دهاقان با وسعت حدود ۱۴۲۶ کیلومترمربع، ۱/۳۳ درصد از مساحت استان را شامل می‌شود و از نظر وسعت شانزدهمین شهرستان استان اصفهان است.[۴] براساس آمارهای موجود میزان تراکم جمعیت شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۵ نفر در هرکیلومتر مربع بوده‌است که این رقم در سال ۱۳۹۰ به ۲۴ و در سال ۱۳۹۵ نیز به ۲۴ نفر رسیده‌است که طی این دوره همواره از نرخ تراکم جمعیت استان در سالهای ۱۳۸5 (43)، ۱۳۹0 (46) و ۱۳۹5 (48) کمتر می‌باشد. از نظر میزان تراکم جمعیت، شهرستان دهاقان در سال ۱۳۹۵ رتبه هفدهم را در استان در اختیار داشته‌است.
اراضی و کاربری‌ها
این شهرستان دارای ۱۲۰۰۰۰ هکتار اراضی ملی و غالباً ییلاقی بوده و همچنین دارای ۲۰۰۰۰ هکتار سطح اراضی قابل کشت می‌باشد.[۵] مساحت جنگل‌های دست‌کاشت شهرستان در سال ۱۳۹۸، ۵۹۰ هکتار (۰/۱۷ درصد استان) و مساحت فضاهای سبز آن ۹۶۱ هکتار (۳/۳۷ درصد استان) بوده‌است.[۱۵] ۲۰۶/۶۳ کیلومتر مربع از سطح شهرستان دارای پوشش گیاهی متوسط تا نسبتاً خوب است که تیپ‌های غالب آن Astragalus-Cousinia, Astragalus-Scariola, Astragalus - Daphnae و Bromus tomentosa - Artemisia می‌باشد. ۴۴۰/۴۵ کیلومتر مربع از مرتع شهرستان، پوشش گیاهی فقیر و ۳۸۹/۰۸ کیلومتر مربع آن پوشش گیاهی بسیارفقیر دارد که تیپ‌های غالب آن Scariola-Euphorbia, Stachys-Euphorbia و Gundelia-Cousnia است و بیشتر نیمهٔ شرقی شهرستان را در برمی‌گیرد. به لحاظ ترسیب کربن آلی خاک نیز به‌طور کلی این منطقه در رده ضعیف و نسبتاً خوب قرار می‌گیرد.[۱۶]
حدّ نصاب فنی و اقتصادی اراضی كشاورزی[۱۷] به تشخیص وزارت جهاد کشاورزی در این شهرستان برای کاربری زراعی آبی 5 هکتار، زراعی دیم ۱۵ هکتار، باغی و نهالستان آبی 2/5 هکتار و دیم آن 10 هکتار است.[۱۸]
زبان مردم دهاقان فارسی و اقلیتی ترکی قشقایی می باشد.[۵][۱۹]
زمین‌شناسی
آب
زیرحوضهٔ لنجانات که بخشی از حوضهٔ آبریز رودخانهٔ زاینده‌رود می‌باشد از چند آبخوان آبرفتی تشکیل شده که بزرگ‌ترین آبخوان آبرفتی آن به وسعت ۱۱۸۹ کیلومتر مربع در محدودهٔ شهرستان دهاقان قرار دارد.[۲۰] شهرستان دهاقان دارای چهار حوزهٔ آبخیز همگین، قمیشلو، آستانه و قمبوان (رودخانه فصلی شور دهاقان) بوده که حوزه آبخیز آستانه به عنوان حوزه نمونه استانی مورد توجه کارشناسان مربوطه می‌باشد.[۲۱] در اطلس سیمای حوزه‌های آبخیز کشور، تمامی مناطق شهرستان به جز گوشه جنوب شرقی، در ردۀ شدت سیل‌خیزی متوسط قرار دارد. بخش‌هایی از روستاهای شمال شهرستان نیز در زمره پهنه خفیف از پهنه‌بندی خطر سیل است.[۲۲]
تکتونیک
گسل فعال دهاقان با سرعت حدود 4 میلیمتر درسال، در حال حرکت می‌باشد.[۲۳] گسل معکوس دهاقان با امتداد شمال غرب-جنوب شرق و شیب به سمت جنوب باختر دارای مؤلفه حرکت راست‌بر است.[۲۴]
معدن
شهرستان دهاقان دارای ۱۳ معدن ثبتی است که ۱۱ واحد آن از نوع «مصالح ساختمانی» با مادهٔ معدنی «سنگ آهک لاشه» می‌باشد که به جز یک واحد آن که با ظرفیت استخراج سالیانهٔ ۶۰۰۰۰ تن از ۱۱۰۰۰۰۰ تن میزان ذخیرهٔ قطعی به تهیهٔ شن می‌پردازد ده واحد بهره‌برداری دیگر مجموعاً برایشان ۲۲۸۶۸۰۰۰/۶۶ تن ذخیرهٔ قطعی تخمین زده شده و در نظر گرفته شده که مجازند سالانه ۷۴۵۰۰۰ تن آنرا به استخراج برسانند. همچنین دو واحد بهره‌برداری معدنی دیگر از نوع «کانی غیرفلزی» با مواد معدنی استخراجی «دولومیت» و «شیل» در این شهرستان وجود دارند که به ترتیب ۲۰۰۰۰۰۰ و ۳۰۰۰۰۰۰ تن ذخیرهٔ قطعی برای آنها برآورد گشته و نیز به ترتیب ۶۰۰۰۰ تن و ۱۰۰۰۰۰ تن ظرفیت استخراج سالانه دارند.خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب تمام کنندهٔ </ref> بدون برچسب <ref> ().
[۲۵][۲۶].
توسعه
این شهرستان به لحاظ سطح‌بندی توسعه‌ی شهرستانهای استان اصفهان، محروم[۲۷][۲۸][۲۹] یا کمتر برخوردار[۳۰] و با پایین‌ترین سطح از سرمایه‌ی اجتماعی[۳۱] تشخیص داده شده بود. در سال 1388 طرح توسعه و عمران ناحیه جنوب استان اصفهان شامل شهرستانهای شهرضا، دهاقان و مبارکه بررسی و به تصویب رسید[۳۲] ولی اجرایی نشد.[۳۳] اکنون، در پیش‌نویس سند راهبردی و اجرایی آمایش استان اصفهان مصوب کمیته تخصصی شورای عالی آمایش، وظایف تخصصی «ارائه‌ی خدمات آموزشی عالی دوره‌های کاردانی، کارشناسی و تحصیلات تکمیلی» در سطح منطقه‌ای و «صنایع تبدیلی، غذایی و آشامیدنی (تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی)» و «فعالیت‌های معدنی شامل استخراج و استحصال کانی‌های غیرفلزی»، «تولید سیب درختی» در سطح ملی و «تولید محصولات گلخانه (گل‌های شاخه‌بریده، گلدانی و فصلی، سبزی و صیفی، قارچ و نشاء)» در سطح بین‌المللی برای شهرستان دهاقان که در منطقه‌ی چهار برنامه‌ریزی استان قرار دارد در نظر گرفته شده است. همچنین در این سند، این شهرستان تنها قلمروی دارای اولویت توسعه و استقرار صنایع تجهیزات گلخانه و از قلمروهای اولویت‌دار برای توسعه و استقرار صنایع فرآوری و تولید قطعات نسوز، گردشگری طبیعی (کوهستان) و گردشگری فرهنگی (مردم‌نگارانه و رویدادمحور) تشخیص داده شده است.[۳۴]
منابع
↑شهرستان (Shahrestan)، دومین سطح مناطق اداری در ایران است.
↑«خبرگزاری فارس». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۰۹.
↑ ۴٫۰۴٫۱۴٫۲۴٫۳طرح تدوین اسناد توسعه شهرستانهای استان اصفهان با الگوی اقتصاد مقاومتی: شهرستان دهاقان. اصفهان: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان. ۱۳۹۶. ص. ۱. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک); پارامتر |first2= بدون |last2= در Authors list وارد شده‌است (کمک)
↑ ۵٫۰۵٫۱۵٫۲۵٫۳«سیمای کشاوررزی شهرستان دهاقان». مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان دهاقان. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اكتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۲۱. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
↑حدّ نصاب فنی و اقتصادی اراضي كشاورزی (زراعي و باغي) موضوع ماده (1) قانون جلوگيري از خرد شدن اراضي كشاورزی و ايجاد قطعات مناسب فنی، اقتصادی - مصوب ۱۳۸۵ - مساحتی از اراضی مذكور است كه به عنوان يك واحد توليدی و با توجه به شرايط اقليمي، الگوی كشت منطقه، ضوابط مكانيزاسيون، كميت و كيفيت منابع آب و خاك، بهره وری مناسب از عوامل توليد، داراي توجيه فني و اقتصادی می‌باشد (همان).
↑قیومی محمدی، حمید (۱۳۹۰). بررسی فرآیندهای ریخت‌زا و خاکساز پدید آورنده تحولات طبیعی و مدنی زاینده‌رود در کواترنر. دانشگاه اصفهان. ص. ۶۴.
↑جمالی دهنوی، ندا (13396). تحلیل ساختاری تفصیلی منطقه گسلی دهاقان (جنوب باختری اصفهان). شاهرود: دانشاه صنعتی شاهرود. ص. ح. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
↑خان‌آقایی، اعظم (پاییز ۱۳۹۴). «ارزیابی و شناخت میزان توسعه‌یافتگی شهرستانهای استان اصفهان از نظر شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات». جغرافیای اجتماعی شهری (۳ (پیاپی ۴)): ۳۸. بیش از یک پارامتر |نویسنده1= و |نام خانوادگی1= داده‌شده است (کمک)
↑خان‌آقایی، اعظم (پاییز ۱۳۹۴). «ارزیابی و شناخت میزان توسعه‌یافتگی شهرستانهای استان اصفهان از نظر شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات». جغرافیای اجتماعی شهری (۳ (پیاپی ۴)): ۳۸. بیش از یک پارامتر |نویسنده1= و |نام خانوادگی1= داده‌شده است (کمک)
↑امور برنامه‌ریزی، آمایش سرزمین و بهره‌وری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان (۱۳۹۹). سند آمایش سرزمین استان اصفهان (سند راهبردی و اجرایی). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
