گویش مردم این منطقه همان گویش گرکویه ای است که از شاخه گویش‌های مرکزی ایران و بازمانده زبان پارسی باستان، اوستایی و پهلوی ساسانی است. به همین سبب این سرزمین را گرکویه یعنی جایگاه ستایش نیایش و سرود نامیده اند؛ چراکه گر در زبان اوستایی به معنی ستایش و نیایش و سرود است و کوی پسوند جایگاه که با گذشت زمان به جرقویه تغییر یافته است.[۳]
گویش مردم این منطقه گویش بومی گرگویه (جرقویه)، بازمانده زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی که این زبان لهجه ای از زبان پهلوی اشکانی به‌شمار می‌رفته که در زمان ساسانیان در جنوب ایران رواج
داشت. .[۴][۵][۶]
آثار و مناطق دیدنی
قبل از هر چیز قابل ذکر است که جرقویه با دژ های پر سابقه اش شناخته میشود و همانطور که معلوم است در جرقویه قلعه های بسیاری است که حتی دسته از آنها ویران شده و یا تاریخچه و نام و نشان مشخصی ندارند.
مسجد جامع رامشه: مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان جرقویه، روستای رامشه، محله توده واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۴۰۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد دو قبله دارد و از این لحاظ نظرات متفاوتی درباره این اتفاق گفته شده است.[۷]
دژ قارنه: دژی هست در روستای قارنه که زمان ساخت آن را به زمان پیشدادیان و یادگار قارن، پسر کاوه آهنگر، می‌دانند؛ این دژ تا حدودی بازسازی شده و در این روستا (قارنه) قرار دارد که در ایام عید این روستا یکی از مراکز تفریحی جرقویه به حساب می‌آید
خانه‌های اربابی قارنه
دژ گیوان: قلعه ای است که در شهر نصرآباد جرقویه قرار دارد و آن را منسوب به گیو، پسر گودرز، از دوران کیانیان می‌دانند
غار فریدون: پیکان‌هایی از جنس مفرغ در این غار پیدا شده که نشان دهنده کارخانه‌های ابزار جنگی به خصوص پیکان سازی در دوران اشکانیان در این منطقه رواج داشته (روستای پیکان)
مسجد جامع پیکان: بنای این مسجد به روزگار سلطان سنجر سلجوقی می‌رسد که از زیباترین مساجد این منطقه و همانند مسجد جامع محمدآباد بوده که متأسفانه در سال‌های اخیر شبستان آن تخریب شده‌است
مسجد و کاروانسرای پاسکو: قدمتی بیش از ۸۰۰ سال در روستای پیکان دارند.[۸]
آتشکده دستگرد: این آتشکده برخلاف آتشکده آذربرزین واقع در روستای آذرخواران هنوز پابرجاست و روی کوه کوچکی قرار دارد که چشمه ای بزرگ از زیر این کوه می‌جوشد
چشمه بزرگ دستگرد: از شگفتی‌های این چشمه این است که در دل کویر هست و حتی باعث سرسبزی کشتزارهای دستگرد و حسن‌آباد و کمال‌آباد شده
چشمه آب ترش حارث آباد: آب این چشمه مزه ای ترش و مطبوع و سرد دارد که در ردیف چشمه‌های آب کلرو سدیم و سولفات کلسیم قرار داشته که برای رفع امراض گوارشی، عضلانی، پوستی، بیماری‌های مزمن بانوان، رماتیسم، دردهای مفصلی و اختلالات غدد داخلی مؤثر است. برای دسترسی به این چشمه باید از روستای حارث آباد ۴۰ کیلومتر جاده خاکی طی شود
کوی گبرها: در ۵۰۰ متری شرق روستای اسفنداران خانه‌هایی است که به آنها کوی گبرها گفته میشود و می‌گویند که زرتشتیان اسفنداران تا روزگار شاه اسماعیل صفوی در آنجا زندگی می‌کردند
مسجد و مناره ماه هما آغا: در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی بانویی نیکوکار از نوادگان تیمور گورکانی، فرزند محمد زمان، به نام ماه هما آغا در روستای احمدآباد مسجد و مناره ای که اکنون در کنار حسینیه روستا قرار دارد بنا می‌کند
قلعه ای هم در اواخر پادشاهی شاه عباس صفوی یکی از نوه‌های او، از دختر شاه عباس، به نام میرزا رفیع الدین محمد با همکاری مردم محمدآباد دژی می‌سازند که به احترام وی نام روستای طالب آباد به محمدآباد شهر امروزی جرقویه تغییر می‌کند
خانه حاج حسین حسینی مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان جرقویه، روستای رامشه، محله توده واقع شده. این بنا در زمان قاجار ساخته شده و نسل اندر نسل به ورثه خاندان حسینی رسیده است. این بنا دارای ۲ بخش زمستانه و تابستانه است. به همت ورثه خاندان حسینی این بنا ۲ بار تا کنون بازسازی کامل شده است. این اثر در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۴۴۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۶]
